Tersane tercümanı

Tersane tercümanı (Osmanlıca: tersâne terdjümân-ı, Yunanca: δραγουμάνος του στόλου), Osmanlı İmparatorluğu'nda 18. yüzyıldan 19. yüzyılın başlarına kadar Fenerli Rumlar tarafından yönetilen kıdemli makama verilen addı. Kaptan-ı derya'nın başvekili olarak, tersane tercümanı, Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti sınırları içerisindeki adaların ve kıyıların çeşitli özerk topluluklarının yönetiminde öncü bir rol oynadı.

Makam, 1701 yılında, yine Fenerli Rumların yönettiği Bâb-ı Âli'nin büyük tercüman makamının başarısı nedeniyle oluşturuldu.^[1][2][3] Tersane tercümanı görevi, genellikle Bâb-ı Âli tercümanlığı görevine bir basamak taşı olarak hizmet etti.^[3] Bütün tercümanların imparatorlukta yaygın olarak kullanılan üç dili, (elsine-i selase) yani Arapça, Farsça ve Türkçeyi bilmesi ve bir dizi yabancı dilde (genellikle Fransızca ve İtalyanca) yetkin olması gerekiyordu,^[4] ancak bu görev, normal tercümanlığın ötesine geçti. Tersane tercümanı, Osmanlı donanmasının başkomutanı ve Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti valisi Kaptan-ı derya ile donanmanın vergi tahsilatına ve idari sorunların çözümüne yönelik yıllık seferleri sırasında görüşülen, çoğunlukla Yunan ve Hristiyan ada sakinleri arasında aracı görevi görüyordu.^[1][3] Görev ayrıca gemi inşası ve deniz operasyonları için sorumluluklar da içeriyordu.^[4]

Makamın 150,000 kuruşluk geliri, Fenerli Rumlar arasında görevi devralmak için yoğun bir rekabete yol açtı. Bu rekabet öylesine yoğundu ki, Osmanlı yetkililerine rüşvet verilmesine kadar gitti. Bu rüşvetler, daha sonra Hristiyan nüfustan "yeni tercümana katkı vergisi" (Yunanca: βοήθεια της νέας δραγομανίας) olarak bilinen özel bir vergiyle geri alındı. Makam sık sık el değiştirdiğinden, sıradan insanlar üzerinde büyük bir yük haline geldi.^[3] Ayrıca tercümanın, maaşları ve masrafları adalardaki vergi gelirleriyle ödenen vekil (Yunanca: βεκίλης), yazışma sekreteri ve haberciden oluşan bir personel kadrosu vardı.^[3]

Makamın, Ege adalarının idaresindeki rolü önemliydi, çünkü vergileri paylaştırma ve davaları kendileri değerlendirerek veya temyiz hakimleri atayarak özerk yerel yönetimleri denetleme hakları vardı. Kaptan-ı derya'nın iznini gerektiren, ölüm cezasına kadar giden farklı cezalar uygulayabiliyorlardı. Tercümanlar, idari görevleri dışında aktif olarak eğitimi teşvik ettiler, kiliselere bağışta bulundular, adaların örf ve adetlerini kanunlaştırdılar ve Ortodoks ve Katolik adalılar arasındaki anlaşmazlıklara müdahale ettiler.^[5]

İsim	Portre	Görev süresi	Notlar
Yanakis Porfiritis		1701–1710[6]
Konstantin Ventura		1713–1731[6]
Georgios Ramadani		1731–1743[6]
Nikolas Mavrogenes		1744–1750[6] 1756–1759[6]	Önceden Eflak Prensi (1786–1789)
Stefanos Dimakis		1762–1763[6]
Konstantin Moruzi		1764–1765[7]	Önceden Bâb-ı Âli tercümanı (1774–1777)[7]
Stefanos Mavrogenes		1765[7]
Nikolas Rosetti		1765–1767[7]
Manuel Argiropoulos		1767–1768[7]
Konstantin Hancerli		1790–1797[7]	Önceden Eflak Prensi (1797–1799)[7]
Drakozade Aleko Bey		1797–1799[7]	Önceden Bâb-ı Âli tercümanı (1799–1801), Boğdan Prensi (1801–1802) ve Eflak Prensi (1819–1821).[7]
Yanaki N. Karaca		1799–1800[7]	Önceden Bâb-ı Âli tercümanı (1808).[7]
Panayot Moruzi		1803–1806[7]	Önceden Bâb-ı Âli tercümanı (1809–1812).[7]
Mihail Hancerli		1806–1807[7]	1. dönem[7]
Yakovos Argiropulos		1809[8]	Önceden Bâb-ı Âli tercümanı (1812–1817)[8]
Mihail Hancerli		1810–1811[7]	2. dönem.[7]
Konstanin Mavrogenes		1811–1816[8]
Mihail Manos		1816–1818[8]
Mihail Moruzis		1818–1821[8]

• Eliot, Charles (1900). Turkey in Europe. Londra: Edward Arnold. 
• Pallis, A. A. (1964). "The Phanariots – A Greek aristocracy under Turkish rule". Greek Miscellany: A Collection of Essays on Mediaeval and Modern Greece. Atina. ss. 102-124. 
• Philliou, Christine M. (2011). Biography of an Empire: Governing Ottomans in an Age of Revolution. Berkeley, Los Angeles and London: University of California Press. ISBN 978-0-520-26633-9. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022. 
• Vakalopoulos, Apostolos E. (1973). Ιστορία του νέου ελληνισμού, Τόμος Δ′: Τουρκοκρατία 1669–1812 – Η οικονομική άνοδος και ο φωτισμός του γένους (Έκδοση Β′) [History of modern Hellenism, Volume IV: Turkish rule 1669–1812 – Economic upturn and enlightenment of the nation (2nd Edition)] (Yunanca). Selanik: Emm. Sfakianakis & Sons. 
• Sfyroeras, Vasileios V. (1965). Οἱ δραγομάνοι τοῦ Στόλου: Ὁ θεσμός καὶ οἱ φορεῖς [The Dragomans of the Fleet: The Institution and the Office-holders] (Yunanca). Atina.