İçeriğe atla

Terentius

Publius Terentius Afer

Publius Terentius Afer (/təˈrɛnʃiəs, -ʃəs/; y. MÖ 195/185 – y. MÖ 159?), Roma Cumhuriyeti döneminde yaşamış bir oyun yazarıdır. Menandros veya Karystoslu Apollodoros'un Yunan kökenli eserlerine dayanan altı komedinin yazarıdır. Terentius'un oyunları ilk defa MÖ 166–160 yılları arasında sahnelenmiştir.

Antik yazarlara göre, Terentius, Kartaca'da doğmuş ve Roma'ya köle olarak getirilmiş, burada eğitim görmüş ve özgürlüğüne kavuşmuştur. 25 yaşlarındayken, oyunları için ilham arayışı doğrultusunda doğuya bir yolculuk yaptığı ve bu yolculuk sırasında ya Yunanistan'da hastalıktan öldüğü ya da dönüş yolculuğunda gemi kazasında hayatını kaybettiği söylenmektedir. Ancak, Terentius'un geleneksel biyografisinin, ondan çok sonra yaşamış antik yazarlar tarafından oluşturulan spekülasyonlardan oluştuğu düşünülmektedir.

Terentius'un oyunları hızla okul metinleri haline getirilmiştir. Sonunda Batı Roma İmparatorluğu'ndaki tüm dilbilgisi öğrencilerine öğretilen dört yazardan biri olarak yerini almış ve 19. yüzyıla kadar Avrupa okul müfredatında merkezi önemini korumuştur. Bu da William Shakespeare ve Molière gibi yazarlar üzerinde önemli bir etki yaratmıştır.

Hayatı

Hayatı ve Kariyeri

Terentius'un oyunlarının el yazmaları, oyunun sahnelenme tarihlerini, amaçlarını ve bu süreçte yer alan kişileri kaydeden didaskalyalar, yani prodüksiyon notlarını içermekte ve Yunan orijinalinin yazarını tanımlamaktadır. Terentius'un hayatıyla ilgili diğer geleneksel bilgiler ise, Aelius Donatus'un şerhinde yer alan ve Suetonius'a atfedilen Vita Terenti adındaki biyografik eserden gelmektedir.[1][2][3] Ancak, Terentius'un çağdaşlarının bir oyun yazarını ve özellikle biyografisini gelecek nesillere aktarmaya yetecek ölçüde önemli görmeleri pek olası gözükmemektedir. Suetonius'un kaynaklarının sunduğu anlatım genellikle oyun metinleri ve didaskalyalara dayanarak yapılan tahminler olarak yorumlanmaktadır.[4]

Sahneleme koşulları

MÖ 2. yüzyılda, oyunlar dört yıllık Roma festivalinde düzenli olarak sahnelenmekteydi: Ludi Romani (Eylül), Ludi Plebeii (Kasım), Ludi Apollinares (Temmuz) ve Ludi Megalenses (Nisan).[5] Bununla birlikte, oyunlar, adak oyunlarında, zafer kutlamalarında ve daha gösterişli aristokrat cenazelerinde de sahnelenmekteydi.[6] Roma takvimi Güneş takviminden yaklaşık iki buçuk ay ileride olduğu için, Megalensia'da (Nisan) prömiyeri yapılan oyunları, aslında Ocak ayının sonunda sahnelenmiş olurdu.[7]

MÖ 55 yılında Pompeius Tiyatrosu inşa edilene kadar, Roma'da kalıcı bir tiyatro binası bulunmuyordu. Bu nedenle, Terentius'in oyunları, sadece bu tür etkinlikler için inşa edilen geçici ahşap sahnelerde oynanıyordu. Bu sınırlı alan, gösteri başına muhtemelen 2.000'den az kişiyi ağırlayabiliyordu.[8] Giriş, nüfusun tamamına ücretsizdi ve görünüşe göre ilk gelen ilk oturur esasına göre düzenlenmekteydi, ancak MÖ 194'ten itibaren Senato üyelerine ayrılmış koltuklar da bulunmaktaydı. MÖ 2. yüzyıldaki tiyatro seyircilerinin kadınlar, çocuklar, köleler ve kentli yoksullardan oluştuğuna dair tanımlamalar da bulunmaktadır.[9][10]

Yunan Yeni Komedyası'nda ki Roma komedi geleneği de buradan türemiştir, oyuncular genellikle belirli karakter türlerine özgü maskeler takıyorlardı. Antik yazarlar, Terentius döneminde Roma oyuncularının da maske takıp takmadıkları konusunda çelişkili ifadeler aktarmaktadır. Akademide bir dönem, Christian Hoffer'in 1877 tarihli Publius Terentius'un Komedilerinde Maske Kullanımı Üzerine adlı teziyle, Terentius'un oyunlarının ilk sahnelenişlerinde maskelerin kullanılmadığı görüşü yaygın hale gelmişti.[11][12] Ancak, daha güncel otoriteler, Terentius dönemindeki Roma oyuncularının bu tür oyunları maskeyle oynama olasılığının yüksek olduğunu düşünmekte,[13][14][15] hatta maskelerin kullanılmadığı düşüncesini "inanması zor"[16] veya "akıl almaz"[17] olarak değerlendirirler. Donatus, Eunuchus[18] ve Adelphoe'nun[19] orijinal prodüksiyonlarında oyuncuların maske taktığını belirtmektedir.

Didaskalyalar

Didaskalyalara göre, Terentius’un her bir oyunu Lucius Ambivius Turpio’nun yönettiği tiyatro grubu tarafından sahnelenmiş, müzikal eşlik ise Claudius’un kölesi olan tibicen (fülütçü) Flaccus tarafından yapılmıştır. Didaskalyaların ortaya koyduğu ve genel olarak kabul gören oyunların kronolojik sıralaması şu şekildedir:[20][21][22][23][24]

  • MÖ 166: Andria - Ludi Megalenses'de sahnelenmiştir.
  • MÖ 165: Hecyra'nın başarısız sahnelenişi - Ludi Megalenses'de.
  • MÖ 163: Heauton timorumenos - Ludi Megalenses'de.
  • MÖ 161: Eunuchus - Ludi Megalenses'de; Phormio - Ludi Romani'de.
  • MÖ 160: Adelphoe ve Hecyra'nın ikinci başarısız sahnelenişi - Aemilius Paullus'un cenaze oyunlarında; Hecyra'nın üçüncü (ve başarılı) sahnelenişi - Ludi Romani'de.

Eserleri

  • Andria, Andros Güzeli.
  • Eunuchus.
  • Kaynanalar.
  • Hecyra.
  • Héautontimoroumenos.
  • Phormio
  • Adelphes, kardeşler.

Alıntılar

  • «Homo sum; humani nil a me alienum puto» : Ben insanım ve kendimi insanca olan hiçbir şeye yabancı saymam.

Kaynakça

  1. ^ Carney 1963, ss. 1–19
  2. ^ Wessner 1902, ss. 1–10
  3. ^ "Suetonius • Life of Terence". penelope.uchicago.edu. Erişim tarihi: 10 Kasım 2020. 
  4. ^ Beare, William (May 1942). "The Life of Terence". Hermathena, 59. ss. 20-9. 
  5. ^ Carney 1963, s. 20
  6. ^ Goldberg 2013, s. 1
  7. ^ Goldberg 1998, s. 15
  8. ^ Goldberg 1998, s. 14
  9. ^ Beare 1951, ss. 165–6
  10. ^ Manuwald 2011, s. 98
  11. ^ Hoffer, Christian (1877). De personarum usu in P. Terentii comoediis (Latince). Halle. 17 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024. 
  12. ^ Gow, A. S. F. (1912). "On the Use of Masks in Roman Comedy". The Journal of Roman Studies. Cilt 2. ss. 65-77. doi:10.2307/295942. JSTOR 295942. 
  13. ^ Beare 1951, ss. 184–6
  14. ^ Duckworth 1952, ss. 92–4
  15. ^ Barsby 2001, vol. I, p. 9
  16. ^ Gratwick 1982, s. 83
  17. ^ Marshall 2006, s. 126
  18. ^ Wessner 1902, s. 266
  19. ^ Wessner 1905, s. 4
  20. ^ Beare 1951, s. 86
  21. ^ Martin 1959, s. 23
  22. ^ Prete 1961, s. 114
  23. ^ Brothers 1988, s. 10
  24. ^ Goldberg 2013, s. 11

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Jül Sezar</span> Romalı asker ve Roma Cumhuriyetinin son diktatörü olan politik lider (MÖ 100–44)

Jül Sezar, Romalı asker ve Roma Cumhuriyeti'nin son diktatörü olan politik liderdir. Aynı zamanda iyi bir hatip ve güçlü bir yazar olan Sezar, dünya tarihinin en etkili insanlarından birisi olarak kabul edilir. Eylemleriyle Roma Cumhuriyeti'nin Roma İmparatorluğu'na dönüşmesinde ve evlatlığı Augustus'un ilk Roma imparatoru olmasını sağlayacak olayların başlamasında kritik bir rol oynamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Augustus</span> İlk Roma imparatoru (s. MÖ 27 – MS 14)

Augustus, Roma İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk imparatorudur. MÖ 27 - MS 14 yılları arasında hüküm sürmüş olan Augustus, Gaius Octavius Thurinus olarak doğmuş ve MÖ 44 yılında Jül Sezar tarafından evlatlık edinilmesinin ardından Gaius Julius Caesar Octavianus adını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Antik Roma</span> İlk Çağın en büyük ve en güçlü medeniyeti

Antik Roma, MÖ 9. yüzyılda İtalya Yarımadası'nda kurulan Roma şehir devletinden doğarak tüm Akdeniz'i çevreleyen bir imparatorluk hâline gelen medeniyetin adıdır. Yaklaşık 2.200 yıl boyunca varlığını sürdürmüş olan Roma uygarlığı bir monarşiden oligarşi ve cumhuriyetin bileşimi bir demokrasiye ve daha sonra da otokratik bir imparatorluğa dönüşmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Neron</span> 5. Roma imparatoru (s. 54–68)

Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus, esas adı Lucius Domitius Ahenobarbus olan ve aynı zamanda Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus olarak da bilinen, Julio-Claudian Hanedanı'nın beşinci ve son Roma imparatoru. Nero, büyük amcası Claudius tarafından tahtın vârisi olarak evlatlık edinilmiştir. Nero Claudius Caesar Drusus olarak, İmparator Claudius'un ölümünün ardından, 13 Ekim 54'te Roma tahtına oturmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Roma Krallığı</span> Antik Romada kralların hüküm sürdüğü dönem

Roma Krallığı, Antik Roma döneminde Roma şehri ve topraklarının monarşi ile yönetildiği dönemdir. Efsaneye göre Roma'yı Romulus ve Remus kardeşler kurmuştur. Eski çağ tarihçileri, Roma Krallığı'nın başlangıcı olarak MÖ 753 tarihini verirler. Roma’nın krallık dönemi politik tarihi hakkında bilinenler oldukça azdır. Arkeolojik bulgulara göre Roma krallık döneminde geniş caddelerin ve görkemli yapıların inşa edilmeye başlandığı büyük bir şehir olma yolundaydı. Roma henüz bu dönemde Latium bölgesinde yaşayan Latin şehirleri birliğinin önderiydi. Etrüskler, üzerinde egemenlik kurdukları Latin köylerini birleştirip Roma kentini kurarken yerli halkı kentin kurulmasında zorla çalıştırmışlar. Bu durum iki toplumun arasını açmıştır. Latin halkının zamanla güçlenen aristokratları, iki buçuk yüzyıl sonra ayaklanarak MÖ 509 yılında Etrüsk kralını kovmuşlar ve Roma Cumhuriyeti'ni kurmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Roma Cumhuriyeti</span> Antik Romanın cumhuriyetle yönetildiği dönem

Roma Cumhuriyeti, Antik Roma uygarlığında hükûmetin cumhuriyet şeklinde işlediği dönem. Geleneksel olarak MÖ 509 yılında krallığın devrilmesiyle başlayan dönemdir. Bu dönemde ilk iki yüzyıl boyunca, Cumhuriyet toprakları İç İtalya'dan bütün Akdeniz dünyasına kadar genişledi. Sonraki yüzyılda Roma; Kuzey Afrika, İber Yarımadası, Yunanistan ve şu anki Güney Fransa'da egemenlik kurarak daha da büyüdü. Roma Cumhuriyeti, son iki yüzyılı sırasında, hem Fransa'nın kalanına hem de Makedonya ile Anadolu'nun büyük kısmına egemen oldu.

<span class="mw-page-title-main">Domitianus</span> Roma İmparatoru

Titus Flavius Domitianus, Batı'da genellikle Domitian adıyla bilinen Flavius Hanedanına mensup, Roma imparatoru.

<span class="mw-page-title-main">Tiberius</span> İkinci Roma imparatoru

Tiberius Caesar Augustus, doğumda; Tiberius Claudius Nero, Augustus'un 14 yılında ölümünün ardından Roma İmparatorluğu tahtına çıkan ikinci Roma imparatoru. Tiberius Claudius Nero ve Livia Drusilla'nın oğlu olan Tiberius doğuştan Claudius ailesinin mensubuydu. Annesi, babasından boşanarak MÖ 39 yılında Augustus ile yeniden evlenmiştir. Tiberius, sonradan Augustus'un kızı ve üvey kız kardeşi Yaşlı Julia ile evlenmiş ve ardından Augustus tarafından evlat edinilerek Julius ailesi mensubu olmuştur. Tiberius'un ardından gelen imparatorlar bu iki aile arasındaki karışımı gelecek 40 yıl boyunca devam ettirmişler, tarihçiler de bu hanedanı Julio-Claudian hanedanı olarak adlandırmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Caligula</span> Roma İmparatorluğunun üçüncü imparatoru

Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus, daha çok Caligula takma adı ile bilinen, 37 - 41 yılları arasında görev yapmış, Julio-Claudian Hanedanı mensubu ve Roma İmparatorluğu'nun üçüncü imparatoru.

<span class="mw-page-title-main">Claudius</span> 4. Roma imparatoru (s. 41–54)

Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus ya da Claudius, Julio-Claudian hanedanının dördüncü Roma imparatorudur. 24 Ocak 41'den 54 yılında ölümüne kadar hüküm sürmüştür. Drusus ve Küçük Antonia'nın oğlu olarak Galya'da Lugdunum'da doğmuştur. İtalya dışında doğmuş ilk Roma imparatorudur.

<span class="mw-page-title-main">Circus Maximus</span>

Circus Maximus, Roma'da antik bir hipodrom ve kitlesel eğlenceler için toplanma yeri.

<span class="mw-page-title-main">Julia Livilla</span>

Julia Livilla (Klasik Latince: IVLIA•LIVILLA ya da IVLIA•GERMANICI•FILIA (d. Lesbos 18 yılı başları, - ö.

<span class="mw-page-title-main">Pitti Sarayı</span> İtalyada saray

Pitti Sarayı, İtalya, Floransa'da büyük bir Rönesans sarayıdır. Arno Nehri'nin güney tarafında konumlanmakta olup, Eski Köprü'ye kısa mesafe uzaklıktadır. 1458 yılından tarihlenen şimdiki sarayın çekirdeğini teşkil etmekte ve orijinal olarak ihtiraslı bir bankacı olan Luca Pitti'nin kasaba residansıydı.

<span class="mw-page-title-main">Gnaeus Naevius</span>

Gnaeus Naevius, Eski Latin döneminde yaşamış Romalı bir epik şairi ve oyun yazarıydı. Komedilerindeki bazı hiciv unsurları, fertlerinden biri konsül olan Metelli ailesini kızdırana kadar kayda değer bir edebiyat kariyeri vardı. Bu kızgınlığın neticesinde hapishanede bir süre kaldıktan sonra sözlerini geri aldı ve habeas corpus yetkisine sahip sahip tribün tarafından serbest bırakıldı. İşlediği ikinci bir kabahatin ardından Tunus'a sürüldü ve burada kendi mezar taşı yazısını yazarak intihar etti. Komedileri, Yunan Yeni Komedyasının bir uyarlaması olan Fabula palliata türündeydi. Pön Savaşlarında çarpışmış hayli vatanperver bir asker olan Naevius, tragedyaya, Romalı ulusal öğeleri ve kahramanları dahil ederek, ismini üst düzey görevlilerin giydiği Toga praetexta isimli kıyafetten alan Praetextae Fabulae adlı türü kazandırmıştır. Eserlerinden geriye, yalnızca geç antik gramercilerin yazılarında alıntılandığı için korunan şiirlerinin parçaları kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Livius Andronicus</span>

Lucius Livius Andronicus, Eski Latince döneminde eserler vermiş olan Greko-Romen dramatist, epos yazarı. Çalışmalarına Romalı soylu bir ailenin hizmetindeki bir eğitimci olarak, içlerinde Homeros'un Odysseia'sının da bulunduğu Yunanca eserleri Latinceye çevirerek başladı. Bunu yaparkenki amacı, derslerinde bu eserleri ders kitabı olarak kullanmaktı. Sahnelemek için yazdığı eserler, hem tragedya hem de komedya türünde, Antik Roma'da Latin diliyle yazılmış ilk dramatik eserler olarak bilinmektedir. Komedilerini Yunan Yeni Komedyası ve Yunan kostümleri giymiş belli başlı karakterler üzerine kurdu. Bundan dolayı Romalılar bu yeni türü comoedia palliata olarak adlandırdılar. Romalı biyografi yazarı Suetonius, daha sonraları Livius Andronicus ve Ennius için "yarı Yunan" terimini icat etti. Bu tür, gelecek kuşak dramatistleri tarafından Andronicus'un ayak izlerini takip etmek amacıyla taklit edildi. Bu yüzden Andronicus, Roma dramasının ve geniş çerçevede Latin edebiyatının babası sayıldı. Öyle ki Latince yazan ilk edebiyatçı odur. İleriki kuşağın edebiyatçıları olan Varro, Cicero ve Horatius, Livius Andronicus'u Latin edebiyatının kurucusu olarak takdîr etmişlerdir. Andronicus, ismi bilinen en eski Romalı şairdir.

<span class="mw-page-title-main">Fabula palliata</span>

Fabula palliata, büyük oranda Yunan oyunlarının Romalılaştırılmış versiyonlarından müteşekkil bir Antik Roma Tiyatrosu türü. Palliata kelimesi, Yunan tarzı bir pelerin olan pallium'dan gelmektedir. Olasılıkla bu oyunlara fabula palliata denmesinin sebebi bu oyunlardaki aktörlerin bu tarz pelerinler giymiş olmalarıdır. Bir diğer olasılık da bizzat "fabula"nın Yunan stilinde mecazî olarak "örtülü" (palliata) olmasıdır. Bütün bir Roma dramasında olduğu gibi aktörler, oynadıkları tip karakterlere ait maskeler takarlardı.

<span class="mw-page-title-main">Aelius Donatus</span>

Aelius Donatus, Romalı gramerci ve retorik öğretmenidir. Hieronymus, Contra Rufinum eserinde (i.16) Donatus'un kendi eğitmeni olduğunu aktarmıştır.

Alkış Roma zaferinin bir çeşidiydi. Bir ulus veya devlet düzeyinde olmayan düşmanlara karşı bir zafer kazanıldığında yani düşmanın Roma'dan aşağı olduğu düşünüldüğünde ; alkış tutulurdu. Aynı zamanda bir savaşta ordu için çok az veya hiç tehlike olmadan bir zafer kazanıldığında da alkış töreni yapılırdı.

<span class="mw-page-title-main">Dionisia</span>

Dionysia, antik Atina'da tanrı Dionysos onuruna verilen, trajedilerin teatral gösterimlerinin yapıldığı büyük bir festivaldir. MÖ 487'den sonra komediler de gösterilere eklenmiştir. Panathenaia'dan sonra en önemli ikinci festivaldir.

Gnaeus Servilius Caepio, MÖ 203'te Roma konsülü olarak görev yapan Romalı bir devlet adamıydı.