İçeriğe atla

Psikolojik manipülasyon

Makale serilerinden
Türüne göre
Genel kavramlar
Fiziksel istismar
Psikolojik istismar
Cinsel istismar
Kurbana göre
Suçluya göre
İlgili

Manipülasyon, başkalarını kendi yararı için kullanmak, kontrol etmek veya başka bir şekilde etkilemek için tasarlanmış davranış.[1]

Manipülasyon, diğerlerine karşı kendi çıkarlarının gözetilmesi dolayısıyla genellikle dürüst olmayan bir sosyal etki biçimi olarak kabul edilir.[2] Manipülatif eğilimler, borderline kişilik bozukluğu, narsisistik kişilik bozukluğu veya antisosyal kişilik bozukluğu gibi kişilik bozukluklarından kaynaklanabilir.[3]

Manipülasyon, etki ve iknadan farklıdır. Etkileme genellikle, etkilenenlerin onu kabul etme veya reddetme hakkına saygı duyduğu ve gereğinden fazla zorlayıcı olarak görülmediği için zararsız olarak algılanır.[4] İkna, genellikle belirli bir hedef bağlamında, başkalarını istenen bir eyleme yönlendirme yeteneğidir. İknada genellikle kişinin inançları, dini, motivasyonları veya davranışları etkilenilmeye çalışılır. Olumsuz kabul edilen manipülasyonun aksine etki ve ikna, ne olumlu ne de olumsuzdur.[5]

Harriet B. Braiker, manipülatörlerin kurbanlarını kontrol etme yollarını şu şekilde belirlemiştir:[6] övgü, yüzeysel çekicilik, yüzeysel sempati (timsah gözyaşları), aşırı özür dileme, para, onay, hediyeler, ilgi, zoraki gülme veya gülümseme gibi yüz ifadeleri ve toplum tarafından tanınma gibi olumlu pekiştirme.

Manipülatörler aynı zamanda kurbanlarındaki "memnun etme hastalığı", başkalarının onay ve kabulünü kazanma bağımlılığı, emotofobi (olumsuz duygu korkusu), yumuşak kişisel sınırlara sahip bulanık bir kimlik duygusu, düşük özgüven ve dış kontrol odağı gibi psikolojik zayıflıkları da istismar edebilirler. Ayrıca manipülatörler, mağduru kötülemek ve yanlış bir şekilde belirli bir şekilde muamele görmeyi hak etmekle suçlamak gibi taktikler kullanabilir.[7]

Manipülatörlerin özellikleri

Boston Katliamı'nın sansasyonel bir tasviri (5 Mart 1770): Bu görüntüler Amerikan Bağımsızlık Savaşı öncesinde İngiliz tacizlerine karşı Amerikan kolonistleri arasında hoşnutsuzluğu artırmak ve birliği güçlendirmek için kullanıldı.

Manipülasyonun motivasyonu, kişinin kendisine ya da başkalarına hizmet etmesi amaçlı olabilir. Antisosyal manipülasyon ise kişinin kendi yararına, diğerlerini umursamama pahasına hizmet eder.[8]

Duygusal manipülasyonun yordayıcıları üzerine yapılan araştırmalar, duygusal manipülasyonun arkasındaki mekanizmaların cinsiyete göre farklılık gösterdiğini göstermektedir:

"Erkekler için; yüksek düzeyde duygusal zekâ, sosyal bilgi işleme, dolaylı saldırganlık ve kendi yararına hizmet eden bilişsel çarpıtmalar gibi özellikler duygusal manipülasyonu önemli ölçüde öngördü".[9]

"Kadınlar için; daha genç olmak, yüksek duygusal zekâ seviyeleri, dolaylı saldırganlık, birincil psikopatik özellikler ve daha düşük sosyal farkındalık seviyeleri gibi özellikler duygusal manipülasyonu önemli ölçüde öngördü. Ancak, kadınlar için duygusal zekâ bir baskılayıcı olarak hareket etti".[9]

Manipülasyon teknikleri

Sosyal psikologların üzerinde çalıştıkları manipülasyon tekniklerinden bazıları şunlardır:

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "APA Dictionary of Psychology". dictionary.apa.org (İngilizce). 27 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  2. ^ Contributors, WebMD Editorial. "Signs of Emotional Manipulation". WebMD (İngilizce). 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  3. ^ Tamás Bereczkei (2018). "Machiavellianism : the psychology of manipulation". 14 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "The Ethics of Manipulation". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 30 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Duncan, Rodger Dean. "Influence Versus Manipulation: Understand The Difference". Forbes (İngilizce). 21 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  6. ^ "Psychological Manipulation". encyclopedia.pub (İngilizce). 26 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023. 
  7. ^ "Psychological Manipulation | Encyclopedia MDPI". encyclopedia.pub (İngilizce). 26 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023. 
  8. ^ Ngoc, Nguyen Nhu; Tuan, Nham Phong; Takahashi, Yoshi (2020). "A Meta-Analytic Investigation of the Relationship Between Emotional Intelligence and Emotional Manipulation". SAGE Open (İngilizce). 10 (4): 215824402097161. doi:10.1177/2158244020971615. ISSN 2158-2440. 3 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 
  9. ^ a b Grieve, Rachel; Panebianco, Laura (1 Haziran 2013). "Assessing the role of aggression, empathy, and self‐serving cognitive distortions in trait emotional manipulation". Australian Journal of Psychology (İngilizce). 65 (2): 79-88. doi:10.1111/j.1742-9536.2012.00059.x. ISSN 0004-9530. 22 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Seçici serotonin geri alım inhibitörü</span> Antidepresan ilaç sınıfı

Seçici serotonin geri alım inhibitörleri majör depresif bozukluk, anksiyete bozuklukları ve diğer psikolojik bozuklukların tedavisinde antidepresan olarak kullanılan bir ilaç grubudur. Yan etkilerinin az olması, etkinlikleri ve tolere edilebilirlikleri nedeniyle sıklıkla depresyon ve diğer birçok psikiyatrik bozukluk için birinci basamak ilaçlar olarak kullanılırlar.

Psikopati (Psikopatlık); çekici, manipülatif, duygusal yönden acımasız ve suç işleme potansiyeline sahip kişilik yapıları için kullanılır. Bazen sosyopati ile eş anlamlı olarak kabul edilen psikopati, kalıcı antisosyal davranış, bozulmuş empati, pişmanlık ve cesur, sınırsız ve bencil özellikler ile karakterize edilir. Tarih boyunca sadece kısmen örtüşen ve bazen çelişkili olabilen farklı psikopati kavramları kullanılmıştır.

Duygusal zekâ veya yaygın İngilizce ifade edilişiyle EQ, bir insanın kendisine veya başkalarına ait duyguları anlama, sezinleme, yönetme ve yönlendirme yetisi, kapasitesi ve becerisinin ölçümünü tanımlamaktadır. Göreceli olarak yeni bir kavram olan duygusal zekâ'nın tanımlanışı sürekli değişmekte ve güncellenmektedir. Bazı psikologlar, duygusal zekâ ve duygusal bilgi olmak üzere iki ayrı terimin kullanılmasını tercih etmektedirler.

Şizoid kişilik bozukluğu, insan ilişkilerinde ilgi eksikliği, yalıtılmış bir yaşam tarzı, yalnız yapılan eylemler ve etkinlikleri tercih, içe dönüklük, duygusal soğukluk, davranış ile ilişkilerin mekanik ve tekdüze olması ile karakterize kişilik bozukluğudur. Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler, insanlarla yakın duygusal bağlar kurmadıkları gibi bilinç düzeyinde böyle bir bağ kurma ihtiyacı da hissetmezler. Bu sebeple utangaç insanlardan farklıdırlar. Başkalarının duygusal beklentilerine karşılık veremezler. Olumlu veya olumsuz eleştirilere genellikle tepkisiz kalırlar ve duygusal durumları genellikle değişmez. Çevrelerindeki insanlar tarafından soğuk olarak yorumlanmalarının nedenleri bunlardır. Tüm bu özellikler, kişilik yapılarının birer parçasını oluşturduğu için yaşamın sadece belli bir bölümünde değil, genelinde etkilidir.

<span class="mw-page-title-main">Antisosyal kişilik bozukluğu</span> kişilik bozukluğu

Antisosyal kişilik bozukluğu veya diğer adıyla sosyopati, psikopati ile alakalı bir psikolojik bozukluktur (düzensizliktir). Bir sosyopatı bir psikopattan ayıran özellik, patolojidir, yani semptom farklılığıdır. Psikopati, sosyopatiye göre daha ağır bir bozukluk olup, sosyopatide görülen semptomlara ek olarak, özellikle ahlaka aykırı davranışlar ihtiva eder. Sosyopatiye sosyal çevrenin sebep olduğu düşünülmektedir. Antisosyal kişilik bozukluğuna (ASKB) sahip olan insanlar, halk arasında yaygın olarak “sosyopat” olarak adlandırılırlar. ASKB, bir kişilik bozukluğudur; bir akıl hastalığı değildir.

İkna bir toplumsal etkileme biçimidir. İnsanlara akılcı ve simgesel yollarla bir fikir, tutum veya eylemin benimsetilmesine doğru kılavuzluk etme sürecidir. İknanın amacına ulaşmada kullandığı yöntem amaca doğru zorlamak yerine amacı ilgi çekici kılmaktır.

Kendini yaralama, bir kişinin kendisini, intihar etme niyeti olmadan yaraladığı kendine zarar verme davranışıdır. Bu zarar vermelerin nedeni dayanılmaz duygulardan, gerçekdışılık hissinden ve hissizlikten kurtulma olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Beş büyük kişilik özelliği</span>

Ruh biliminde "Büyük Beş" kişilik özelliği, deneysel araştırma ile keşfedilmiş, 5 göze çarpan etmen veya kişilik boyutudur. Bu model hakkında ilk genel ima, 1933 yılında Amerikan Psikoloji Birliği için yapılan başkanlık söylevinde, L. L. Thurstone tarafından yapılmıştır. Thurstone'un yorumları, bir sonraki yıl Psychological Review dergisinde basılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Depresif duygudurumu</span> düşük ruh hâli

Depresif duygudurumu, depresyon ya da bunalım, bir olay karşısında duyulan beklentilerin olumsuz yönde olması veya beklentilerin olumsuz yönde gittiği sanrısıdır. Bu duygu çoğu zaman; hiçbir zaman ve hiçbir şekilde gerçekleşemeyecek olan veya böyle olacağı sadece düşünülen beklentiler söz konusu olduğunda kendini belli eder. Umutsuzluk, özellikle öncesinde bu beklentiyi elde edemeyen insanların yaşayacağı bir duygudur.

Sosyal fobi veya sosyal anksiyete bozukluğu (SAB), sosyal ortamlarda başkaları tarafından olumsuz değerlendirilmekten yoğun şekilde kaygı duyma ve korkulan durumlardan kaçınma eğilimi ile tanımlanabilecek bir anksiyete bozukluğudur. Bu korkular, başkalarından algılanan veya gerçekten yapılan bir gözlemleme ile tetiklenebilir. Sosyal anksiyete bozukluğu olan bireyler, diğer insanların onlar hakkında olumsuz bir şekilde düşünmelerinden korkarlar.

Çekingen kişilik bozukluğu, ilk kez 1969 yılında Theodore Millon tarafından tanımlanmıştır. Çekingen Kişilik Bozukluğuna sahip hastalar yetersizlik duygusuna sahiptir ve olumsuz değerlendirilmeye karşı aşırı hassasiyet gösterirler. Sosyal etkileşimlerden kaçınırlar. ÇKB'li bireyler kendilerini huzursuz, endişeli, yalnız olarak tanımlarlar ve genellikle istenmeyen ve diğer insanlardan dışlanmış hissederler. ÇKB genelde yetişkinlik döneminde fark edilir. Çocukluğunda duygusal olarak ihmal edilmiş ve akranları tarafından dışlanmış çocukların ÇKB olma riski daha fazladır.

<span class="mw-page-title-main">Borderline kişilik bozukluğu</span> Duygusal dengesizlik kişilik bozukluğu

Borderline kişilik bozukluğu (BPD) ya da duygusal dengesizlik kişilik bozukluğu (EUPD), uzun süreli dengesiz ikili ilişkiler, bozuk bir öz farkındalık ve şiddetli duygusal tepkiler tarafından karakterize olunan bir çeşit kişilik bozukluğudur. Bu hastalıktan etkilenen bireyler, duygusal durumlarını sağlıklı veya normal seviyede tutmakta zorlanmalarından ötürü genelde kendine zarar vermek gibi tehlikeli fiillerde bulunurlar. Aynı zamanda boşluk hissi, terk edilme korkusu ve derealizasyondan muzdarip olabilirler.

Gaslighting, bir psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemidir. Bireyi kendi hafıza, algı ve akıl sağlığını sorgulayıp irdelemeye iten bir çeşit kötü yönlendirmedir. Bireyde veya seçilen grupta şüphe uyandırma, kalıcı inkâr, çelişki ve yalan yoluyla peyderpey dikte edilir ve fark edilmesi kimi zaman güçtür. Terimin adı, Gas Light adlı 1938 yapımı bir oyundan gelmektedir. Oyundaki erkek karakter eşini deli olduğuna ikna etmeye çalışır ve gaz lambasını söndürdüğünde eşi bunun gerçek değil uydurulmuş bir şey olduğunun farkına varır.

İnsanlık, insanların içinde bulundukları durumlarladan türemiş, fedakarlığın temel ahlaki değerleri ile ilişkili bir erdemdir.

Psikoloji, davranış ve zihinsel süreçlerin bilimidir. Öncelikli hedefi, hem genel prensipler oluşturarak hem de spesifik vakaları araştırarak bireyleri ve grupları anlamaktır.

Psikoloji temel bilimi, psikoloji alanında yapılan araştırmaların bazıları, uygulanan psikolojik disiplinlerde yapılan araştırmalardan daha "temel" dir ve doğrudan bir uygulaması yoktur. Psikoloji içerisindeki temel bilim yönelimini yansıttığı düşünülen alt disiplinler arasında biyolojik psikoloji, bilişsel psikoloji, nöropsikoloji vb. alt dallar sayılabilmektedir. Bu alt disiplinlerdeki araştırmalar, metodolojik titizlik ile karakterizedir. Psikolojinin temel bilim olarak kaygı, davranış, biliş ve duyguların altında yatan yasaları ve süreçleri anlamaktır. Temel bilim olarak psikoloji, uygulamalı psikoloji için bir temel sağlar. Uygulamalı psikoloji, aksine, temel psikolojik bilimlerin ortaya koyduğu psikolojik ilkelerin ve teorilerin uygulanmasını içerir; bu uygulamalar zihinsel ve fiziksel sağlık ayrıca eğitim gibi alanlarda sorunların üstesinden gelmeyi veya refahı artırmayı amaçlamaktadır.

Yüzüne kapıyı çarpma tekniği ilk olarak 1975 yılında Robert Cialdini tarafından tanımlanmıştır.

Sosyal duygusal gelişim, çocuk gelişiminin bir alanını kapsamaktadır. Çocukların duyguları anlama, deneyimleme, ifade etme ve yönetme becerilerini içeren bir gelişim alanıdır. Başkalarıyla anlamlı ilişkiler geliştirmesi kendisini daha iyi tanıyabilmesi ve daha iyi kararlar verebilmesi sosyal duygusal gelişimiyle birlikte gelişen becerilerdir. Kapasiteleri doğrultusunda kazandıkları gelişim ögelerini aşamalı olarak hayatlarına geçirdikleri bütünleştirici bir süreçtir. Bununla birlikte sosyal duygusal gelişim birçok ögeyi içeren fakat bunlarla sınırlı olmayan çok çeşitli beceri ve yapıları kapsamaktadır. Bahsedilen bu ögelerden bazıları şunlardır: öz farkındalık, ortak dikkat, oyun, zihin teorisi, öz saygı, duygu düzenleme, arkadaşlıklar ve kimlik gelişimi.

Bilişsel psikolojide bilişsel kırılganlık, bir kişiyi psikolojik sorunlara yatkın hale getiren hatalı bir inanç, bilişsel önyargı veya düşünce kalıbıdır. Kırılganlık, psikolojik bir bozukluğun belirtileri ortaya çıkmadan önce görülür. Birey stresli bir deneyimle karşılaştıktan sonra, bilişsel kırılganlık, psikolojik bir bozukluk olasılığını artıran uyumsuz bir tepki oluşturur.

Minimizasyon (azımsama), tam inkârın mantıksız olduğu durumlarda rasyonelleştirme ile inkârın birleşiminden oluşan bir aldatma türüdür. Abartmanın tam tersidir. Bir olayın veya duygunun önemini küçümsemek ya da onları önemsiz gibi göstermek, suçluluk duygusuyla başa çıkmada sıkça rastlanan bir stratejidir. Minimizasyon ile ilgili kelimeler şunlardır:


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.