İçeriğe atla

Osmanlı Arşivi

Arşivin nadir belgelerinden biri. Belgede hem III. Selim'in hem de sonraki padişah IV. Mustafa'nın elyazıları bulunuyor. Alt sıradaki III. Selim'in yazdığı cümlede Hamidiye Vakfı'na geri ödenmesi şartıyla 50.000 kuruş verilmesi emrediliyor. III. Selim bu emir gerçekleşmeden tahttan indirilmiş, yerine IV. Mustafa gelmiştir. IV. Mustafa da III. Selim'in elyazısının üzerine kendi elyazısıyla emri onayladığını belirten bir cümle yazmıştır.

Osmanlı Arşivi, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk yıllarından yıkılışına dek geçen sürede imparatorluğun imzaladığı anlaşmalar, tutulan defterler ve diğer tüm belgelerin yer aldığı bir arşivdir. Arşiv, günümüzde resmî olarak Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi olarak adlandırılmaktadır ve Devlet Arşivleri Başkanlığına bağlıdır. Arşivin muhafaza edildiği kompleks İstanbul'un Kâğıthane ilçesinde bulunmakta olup Osmanlı Arşivi Külliyesi adını taşımaktadır.[1]

Osmanlı İmparatorluğu'nun 600 yıldan uzun süre hüküm sürdüğü Balkanlardan Orta Doğu'ya, Kırım'dan Kuzey Afrika'ya uzanan topraklarda günümüzde varlığını sürdüren 40'tan fazla ülkenin geçmişiyle ilgili bilgiler barındırması yönüyle önemli bir bilgi kaynağıdır. 95 milyonu bulan belgelerin tamamı Osmanlı Türkçesi ile kaleme alınmıştır.[2]

Tarihçe

Osmanlı dönemi

Arşiv, ilk dönemde Yedikule'de saklanan arşivler daha sonraları Topkapı Sarayı'nın içinde ve Sultanahmet civarında bulunan binalara taşınmış, sağlıklı olmayan şekillerde muhafaza edilmiştir.[3] İmparatorluğun ilk yıllarından 14. yüzyıl sonlarına kadar geçen sürede arşivlenen belge sayısı yok denecek kadar azdır. II. Mehmed'in saltanatının başlangıcı ile 16. yüzyıl ortalarına kadar geçen iki yüz yıllık sürede ise birkaç defter ve yaklaşık yüz kadar belge arşivlenmiştir. Osmanlı arşivciliğinin bir düzene oturtulması ancak I. Süleyman döneminde gerçekleşmiştir. I. Süleyman'ın saltanatı ve sonrasında her anlaşma, defter ve tüm belgeler korunmaya başlanmıştır.[2]

18. yüzyıl sonlarına dek arşiv için özel bir bina tahsis edilmemiş, belgeler gerektiğinde kolayca ulaşılması için kese, torba ve sandıklara yerleştirilmiş, muhafazaya elverişsiz mahzenlerde dağınık bir biçimde saklanmıştır.[2] Bu dönemde bir takım çalışmalar yapılsa da modern arşivciliğe ilk adım 1845 yılında atılmıştır. Tanzimat'la birlikte başlayan modernizasyon süreci arşivcilik anlayışına da yansımıştır. 1846 yılında Sadrazam Koca Mustafa Reşid Paşa tarafından Hazine-i Evrak Müdürlüğü kurulmuş, arşiv için de Bâb-ı Âli içerisinde bir bina inşa ettirilmiştir.[3] 1848 yılında başlayan Hazine-i Evrak binası inşaatı Darülfünun'un mimarı Fossati Biraderler tarafından[4] 1849'da tamamlanmasına rağmen nemini iyice çekmesi için bir yıl boş bırakılmış, belgeler 1850 yılında yeni binaya taşınarak tasnif edilmiştir. Koca Mustafa Reşid Paşa böylelikle modern Osmanlı arşivciliğinin öncüsü olmuştur.[2]

Cumhuriyet dönemi

Cumhuriyet sonrasında da belgelerin tasnif işlemleri yıllarca sürmüştür. 1925'te Hazine-i Evrak'ın kısıtlı kadrosu tarafından tasnif devam etmiş, 1932'de Muallim Cevdet başkanlığında yeni bir heyet kurulmuş, 1936'da ise Layoş Fekete'nin çalışmalarıyla[5] yeni bir tasnif sistemi yaratılmıştır. Son büyük tasnif işlemi 1987 yılında başlamış, arşiv bu çalışmalarla dijital ortama geçirilmeye başlanmıştır. 1987-1992 arası dönemde tasnif edilen belge miktarı daha önceki 140 yıllık sürede tasnif edilen belgeler ile eşit miktardadır.[2] 1987 ve 2012 yılları arasında geçen sürede ise 45 milyon belge tasnif edilmiştir. Bunların 5 milyonu ise dijital ortama aktarılmıştır.[6]

Osmanlı Arşivi cumhuriyet döneminde çeşitli isimler almış, 1927 yılında başbakanlığa bağlanmış ve 1984'te Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı adını almıştır.[3] Son olarak 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu neticesinde başbakanlığın ilgasıyla birlikte cumhurbaşkanlığına bağlanarak Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi adını almıştır.[7]

2011 yılında yeni arşiv binası inşaatı başlamış, 1 Haziran 2013 tarihinde ise açılışı yapılarak hizmet vermeye başlamıştır.[1][8][9] Dere yatağına inşa edilen bina zaman zaman taşkın tehlikesi yaşamaktadır.[10]

Arşivdeki malzemeler

95 milyon farklı belge bulunan Osmanlı Arşivi'nde üç ana malzeme türü vardır. Bunların en geniş yer tutanı 93 milyona yakın kayıt ile evraklardır.[2] Dîvân-ı Hümâyun kayıtları, sadaret, nezaret, yerel yönetim yazışmaları, tebaanın devlet büyüklerine gönderdiği istek mektupları, yabancı devletlerle yapılan görüşmeler ve padişah fermanları da dahil olmak üzere tüm devlet yazışmaları evraklara dahildir. Evrakların ardından 366 bin kayıt ile defterler arşivin ikinci geniş bölümünü oluşturmaktadır.[2] Divan-ı Hümayun kararlarının kaydedildiği Mühimme Defterleri, devletin asker sayısı, vergi gelirleri gibi istatistiklerinin kaydedildiği Tapu Tahrir Defterleri ve 19. yüzyıldan sonra tutulmaya başlanan etnik, nüfus yapılarının kaydedildiği Nüfus Defterleri en önemli defter serileridir.[2] Üçüncü malzeme türü ise haritalar, projeler ve fotoğraflardır. Dönem haritaları, inşa edilecek demiryolu, dinî bina, köprü vs. inşa planları bunlara dahildir.

Kaynakça

  1. ^ a b "Yeni Osmanlı Arşivi Binası açıldı". akparti.org.tr. 1 Haziran 2013. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013. 
  2. ^ a b c d e f g h "Osmanlı Arşivi: 600 yıllık tarih 95 milyon belge". NTV Tarih, 53. Doğuş Yayın Grubu. Haziran 2013. ss. 66-72. 
  3. ^ a b c "Osmanlı Arşivi". devletarsivleri.gov.tr. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013. 
  4. ^ Ortaylı, İlber (10 Mart 2013). "Osmanlı arşivleri". milliyet.com.tr. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013. 
  5. ^ Ortaylı, İlber (29 Ağustos 2009). "Dört asır arayla iki büyük zafer". milliyet.com.tr. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013. 
  6. ^ Yeter, Recep (31 Mayıs 2013). "Osmanlı 167 yıl sonra yeni binada". yenisafak.com.tr. 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013. 
  7. ^ Gündoğmuş, Yıldız Nevin (24 Ekim 2019). "Osmanlıca arşiv belgeleri tek çatı altında toplanacak". Anadolu Ajansı. 20 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020. 
  8. ^ "TOKİ'den Osmanlı arşivi için dev bina". hurriyet.com.tr. 27 Ocak 2011. 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013. 
  9. ^ "Osmanlı arşivleri korunacak". toki.gov.tr. 6 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2013. 
  10. ^ Demir, Yusuf (14 Kasım 2019). "Osmanlı arşivi sulandı". Sözcü. 20 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İbn'ül Emin Mahmut Kemal İnal</span>

İbn'ül Emin Mahmut Kemal İnal, Türk yazar, tarihçi, edebiyat tarihçisi, müzeci ve mutasavvıf.

<span class="mw-page-title-main">İlber Ortaylı</span> Türk tarihçi, akademisyen ve yazar

İlber Ortaylı, Türk tarihçi, akademisyen ve yazar. Türk Tarih Kurumu şeref üyesidir. Ortaylı, Uluslararası Osmanlı Etütleri Komitesi yönetim kurulu üyesi ve Avrupa İranoloji Cemiyeti ve Avusturya-Türk Bilimler Forumu üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Dîvân-ı Hümâyun</span> Osmanlı Devletinde bakanlar kurulu

Dîvân-ı Hümâyun, Osmanlı İmparatorluğu'nda 15. yüzyıl ortalarından 17. yüzyılın yarısına kadar en önemli yüksek karar organı. İmparatorluğun yıkılışına kadar varlığını korusa da 17. yüzyıldan sonra önemini kaybetmiş ve 19. yüzyılda II. Mahmud'un teşkilat reformuyla kabine sistemine geçilerek Divan-ı Hümayun sembolik hale gelmiştir. Sadrazam, kubbealtı vezirleri, Rumeli beylerbeyi, Rumeli ve Anadolu kazaskerleri, Rumeli ve Anadolu defterdarları, nişancı ve vezirlik rütbesine sahip olan yeniçeri ağası ve kaptan-ı derya'da divanın asli üyeleri arasında yer alırdı.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Arkeoloji Müzeleri</span> Türkiyedeki ilk müze

İstanbul Arkeoloji Müzesi, çeşitli kültürlere ait bir milyonu aşkın eserle, dünyanın en büyük müzeleri arasındadır. Türkiye'nin müze olarak inşa edilen en eski binasıdır. 19. yüzyılın ortalarında Maarif Nazırı Mehmed Esad Safvet Paşa tarafından Müze-i Hümâyûn adıyla 1869 yılında kurulmuştur ve 13 Haziran 1891'de ana binanın inşaatı tamamlanıp ziyarete açılmıştır.

Murat Gökhan Bardakçı, Türk gazeteci, yazar ve televizyon programcısı. Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılış dönemine ilişkin araştırmalarıyla tanınır. Ebced notası, Hamparsum notası ve Bizans ve Haz neumleri gibi musiki yazısı sistemlerinde uzmanlığı vardır. Yazma ve basma eserlerden oluşan kütüphanesinin ve arşivinin geniş çaplı oldukları bilinmektedir. Bir dönem Habertürk TV'de cumartesi geceleri yayımlanan Tarihin Arka Odası adlı tarih programını sunmuştur. Aynı zamanda yaylı tambur çalabilmekte olan Murat Bardakçı, 2018 yılında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 24 Haziran seçimlerinden sonra oluşturulan Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Politikaları Kuruluna Orhan Gencebay, Hülya Koçyiğit, Alev Alatlı, Prof. Dr. Mehmet Çelik gibi isimlerle birlikte atanmıştır. Murat Bardakçı, 2009-2015 yıllarında "Tarihin Arka Odası" programını Habertürk TV'de Prof. Dr. Erhan Afyoncu, Pelin Batu ve sonrasında Prof. Dr. Nurhan Atasoy ile birlikte hazırlayıp sunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Arşiv</span> belge ve yazıların saklandığı yer

Arşiv ya da belgelik, bütün dünyada kurumların gerçek ve tüzel kişilerin faaliyetleri sonucunda meydana gelen, idari, hukuksal, tanıklık, kurumsal değeri olan ya da tekrar kullanılmak üzere üretilen her türlü görsel, yazılı ve data bilgilerinin tutulduğu ve saklandığı yerdir.

<span class="mw-page-title-main">Bâb-ı Âli</span> Osmanlı Devletinde sadrazam sarayı

Bâb-ı Âlî ya da basitleştirilmiş şekli ile Bâbıâlî, Osmanlı Devleti döneminde sadrâzam sarayına verilen isimdir. Onsekizinci yüzyıl sonlarına yakın bir zamana kadar Paşa sarayı, Paşa kapısı, Bâb-ı Âsafî gibi adlarla da anılan sadrazam sarayına I. Abdülhamid zamanından itibaren Bâb-ı Âlî denilmeye başlanmıştır. Günümüzde İstanbul Valiliği valilik konağı olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Halaçoğlu</span> Türk tarihçi ve politikacı

Yusuf Halaçoğlu, Türk tarihçi, akademisyen ve siyasetçi. 1993-2008 yılları arası Türk Tarih Kurumu Başkanlığı yapmıştır. Milliyetçi Hareket Partisinin 24, 25 ve 26. dönem Kayseri milletvekili ve eski TBMM MHP Grup Başkanvekili'dir.

<span class="mw-page-title-main">Doktor Nâzım</span> Türk doktor, siyasetçi ve bürokrat

Doktor Nâzım veya Selanikli Mehmed Nazım Bey, Türk siyasetçi, hekim, 22 Temmuz 1918-8 Ekim 1918 arası Maârif Nazırı ve 1915-16 dönemi Fenerbahçe SK fahri başkanı. İttihat Terakki Cemiyeti'nin kurucu liderlerinden ve Jön Türk Devrimi'nin öncü isimlerindendir. Askeri Tıbbiye'de okuduğu dönemlerde, daha sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun bir dönemine hükmedecek İttihat Terakki Fırkası'nın ve Teşkîlât-ı Mahsûsa'nın kurulmasında, örgütlendirilmesinde ve Osmanlı toplumunda büyük bir dönüşüm sağlayan meşrutiyetin yeniden ilanında oldukça önemli rol almış birkaç yöneticisi arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Kuvâ-yi Milliye</span> Mütareke döneminde direnişçi paramiliter gruplar

Kuvâ-yi Milliye, Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'ndaki yenilgisini takiben Mütareke döneminde ortaya çıkan milis gruplarıdır. Kuvâ-yi Milliye, Kurtuluş Savaşı'nın ilk silahlı savunma kuruluşudur.

<span class="mw-page-title-main">İğdecik, Salihli</span>

İğdecik, Manisa ilinin Salihli ilçesine bağlı bir mahalledir. Manisa il merkezine 97 km, Salihli ilçesine 25 km uzaklıktadır.

<span class="mw-page-title-main">Uğrak, Bayburt</span>

Uğrak, Bayburt ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Sultandere, Odunpazarı</span>

Sultandere, Eskişehir ilinin Odunpazarı ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Edirne Sarayı</span>

Tunca Sarayı, Hünkar Bahçesi Sarayı, Edirne Saray-ı Hümayunu gibi isimlerle de anılan Edirne Sarayı ; Edirne'nin Yeniimaret Mahallesi'nde Sarayiçi olarak adlandırılan bölgesinde, II. Murad'ın saltanatının son zamanlarında 1450 yılında Tunca Nehri'nin iki yakasında inşa edilmeye başlanmış ve esas karakterini II. Mehmed döneminde kazanmıştır. İstanbul'daki Topkapı Sarayı'ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu'nun en büyük ikinci sarayıdır. Büyük meydanlar etrafında konumlanan değişik işlevli yapılarıyla Türk saray mimarisinin genel karakterini de yansıtan Edirne birçok yapıyı bünyesinde barındırmış ve oldukça geniş bir alana yayılmıştır.

Devlet-i Âliye-yi Osmâniyye'de çağdaş bir arşiv oluşturma düşüncesi 19. yüzyılın ortalarına dayanmaktadır. Tanzimat (1839) sonrası, Hazîne-i Evrâk Nezâreti 1846 yılında kurulmuş ve kısa süre sonra sayma ve belgeleri bölümlemeye başlamıştır. Bu çalışma 20. yüzyılın ilk yarısında Abdurrahman Şeref, Ahmed Refik Altunay, Ali Emiri, İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Muallim Cevdet İnançalp, Kâmil Kepecioğlu ve Lajos Fekete gibi ünlü öğretim üyeleri gözetiminde devam etmiş. Yaklaşık 350.000 kayıtlardan ve 100 milyon belgeden, yüzde 75'i sınıflandırılmış ve katalog oluşturulmuş, bu işlem günümüze kadar devam etmektedir. Osmanlı arşivleri evrak ve defter 'lerden oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Gaspare Fossati</span>

Gaspare Trajano Fossati, Tanzimat devrinde geldiği İstanbul’da yirmi yıl yaşamış ve başta Ayasofya’nın restorasyonu olmak üzere çok sayıda mimari proje gerçekleştirmiş İtalyan mimar.

<span class="mw-page-title-main">Hazine-i Evrak binası</span>

Hazine-i Evrak binası, İstanbul’da, Osmanlı İmparatorluğu’nun modern anlamda ilk arşiv binası olarak 1848’de inşa edilen binadır.

<span class="mw-page-title-main">Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye</span>

Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye ya da diğer adıyla Meclis-i Vâlâ, Tanzimat döneminde Osmanlı Devleti'nin günümüzün Yargıtay ve Danıştay eşdeğeri olarak hizmet veren üst kuruludur.

<span class="mw-page-title-main">Devlet Arşivleri Başkanlığı</span> Ankara’da, Türkiye Cumhuriyeti’ne ait arşiv malzemesiyle arşivlik malzemenin muhafaza edildiği, düzenlenip istifadeye sunulduğu kurum.

Devlet Arşivleri Başkanlığı, arşiv hizmet ve faaliyetlerini düzenlemek ve kamuda belge yönetimini sağlamak üzere Türkiye Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak görev yapan devlet kurumu. 1984 tarihli ve 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilat Kanunu ile Cumhuriyet Arşivi, Osmanlı Arşivi ve Dokümantasyon Daire Başkanlıklarını kapsayan bir kurum olarak kuruldu.

Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı veya kısaca TÜSTAV, Türkiye'nin yakın sosyal tarihinin aydınlatılmasına yarayacak belgelerin gün ışığına çıkarılması; toplanması; arşiv olarak düzenlenmesi; araştırma faaliyetlerine açılması ve yayınlanması amacıyla kurulmuş bir tarih ve arşiv kurumudur.