Osmanlı İmparatorluğu'ndaki siyasi partiler listesi

Bu madde Osmanlı Devleti'nde kurulmuş siyasi partiler hakkındadır.^[1][2]

• Federal Halk Partisi (Bulgar bölümü) (1909–1910)
• Bulgar Anayasa Kulüpleri Birliği (1908–09)
• Filistin'deki Yahudi Sosyal Demokrat İşçi Partisi (Poale Zion) (1906–?)
• El-Fetat Cemiyeti (Genç Arap Cemiyeti olarak da bilinir; Cem'iyet el-’Arabiye el-Fetat)
• İdari Yerinden Yönetim Osmanlı Partisi (Hizb al-lamarkaziyya al-idariyya al'Uthmani; 1913–?)
• Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF; Hay Heghapokhagan Dashnaktsutiun ya da Daşnak ya da Taşnak; 1890–günümüz)
• Armenakan (1885–1921)
• Sosyal Demokrat Hınçak Partisi (1887–günümüz)
• Sırp Demokratik Birliği

1. ^ Osmanlı İmparatorluğu'nda faaliyet gösteren bir siyasi cemiyettir. 1909 yılına değin yasal olarak parti kurmak mümkün olmadığından, gizli örgüt şeklinde yapılanmasına karşın siyasi amaçlar gütmeleri nedeniyle siyasi parti olarak kabul edilmektedir ve Osmanlı coğrafyasındaki ilk Türk siyasi oluşumu olduğu düşünülmektedir.
2. ^ Komitenin amacı, tahttan indirilen Sultan V. Murad'ı yeniden padişah yapmak veya Londra’ya kaçırmaktı. Komitenin başlıca mason üyeleri Evkaf Teftişi kurulundan Aziz Bey, Ali Şefkati, Sultan V. Murad’ın annesinin cariyelerinden Nakşıbend Kalfa ve bazı devlet memurlarıydı. Komite, V. Murad'ın gönderdiği bir notu alarak, harekete geçti. Skalyeri, II. Abdülhamid'e açık bir mektup yazdı ve bunu İngilizce çıkan Eastern Express gazetesinde yayımladı. Ayrıca mason arkadaşlarıyla birlikte İstanbul’daki alman ve İngiliz elçilerinin V. Murad lehine müdahalede bulunmalarını istedi. Fakat bundan bir sonuç alınamadı. Komite üyeleri İstanbul’un çeşitli semtlerinde, V. Murad lehine bildiriler dağıttılar. Bir ara II. Abdülhamid’yi öldürmeyi tasarladılarsa da başaramadılar. Su yollarından Çırağan Sarayı'na girerek V. Murad'I kaçırmak ve tahta çıkarmak için karar aldılar. Aziz Bey'in evindeki bir toplantı sırasında, komiteden, Hüsnü adında birinin ihbar etmesi üzerine baskına uğradılar. Kleanti ve bazı arkadaşları Türkiye’nin dışına kaçtı, bir kısım üyeler de cezalandırıldı. Daha öncesinde Ali Suavi'nin başını çekmiş olduğu ve Sultan II. Abdülhamit'e muhalif bir grup aydın tarafından gerçekleştirilen ve tarihe Çırağan Baskını olarak geçmiş bu olay, başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Bu defa, daha eylem aşamasına gelmeden Aziz Bey'in evinde kaçırma planları hazırlanırken üyelerden olan Hacı Hüsnü Bey’in ifşası üzerine bu siyasi oluşum baskına uğrar. Bu baskın neticesinde Kleanti Skalyeri önemli evrakları da yanına alarak yurt dışına kaçar. Ayrıca yanında siyasal örgütün üyelerinden Nakşibend Kalfa ve Ali Şefkati de bulunmaktadır. Haklarında idam kararı alınmasına rağmen Padişah II. Abdülhamit tarafından Ali Suavi olayındaki gibi yine affedilmişlerdir ve cezaları kalebentliğine çevrilmiştir.
3. ^ Bu siyasal oluşum, Türkçülük-Turancılığın Türkiye coğrafyasındaki ilk temsilcisi olarak kabul edilen Ali Suavi'nin başını çektiği bir grup aydınla birlikte oluşturuldu. İlk siyasal eylem olarak, Sultan II. Abdülhamit'i devirerek yerine Sultan IV. Murat'ı geçirmeye çalışan Ali Suavi ve komitecileri 20 Mayıs 1878 günü Çırağan Sarayı'na baskın düzenledi. Yaklaşık 100-150 kişilik bir grupla düzenlenen baskın, Beşiktaş Karakol Komutanı Yedi Sekiz Hasan Paşa ve muhafızları aracılığı ile bastırıldı ve Ali Suavi, başına aldığı Hasan Paşa'nın sopa darbeleri ile öldü. Böylece muhaliflerin Sultan II. Abdülhamit'in karşısına IV. Murat'ı geçirme umutları kalmamıştır. Bu olaydan sonra fazla taraftarı bulunmayan ve önderi ölmüş olan bu komite kısa süre sonra dağılmıştır.
4. ^ Sultan II. Abdülhamit'e muhalif olan ve hanedan üyesi olan Prens Sabahaddin, Aralık 1889'da diğer Jön Türk üyeleri gibi Paris'e gitmişti. Mahallî idarelere geniş yetkiler tanınmasını (Ademi Merkeziyetçilik) amaçlayan ve Türk yönetimsel düzenin buna göre şekillenmesini teklif eden Prens Sabahaddin, Paris'teki 3. yılında, yani 1892'de bu siyasal örgütün temellerini atmıştır. Daha sonrasında 4 Şubat 1902'de gerçekleştirilen I. Jön Türk Kongresine de katılmış ve bu toplantıda diğer muhalif gruplardan olan İttihad-ı Osmani Cemiyeti'nin sunduğu fikirlerin örgüt yapısına ters olduğunu düşünmüş ve ilk siyasal ayrılığın gerçekleşmesi yaşanmıştır. Bu siyasal örgüt üye kazanımını 1902'de ilk kez gerçekleştirmiştir. 1906'da İstanbul, İzmir, Erzurum ve Trabzon’da şubeler açarak genişleyen topluluk, aynı yıl Paris ve Kahire'de de dahil olmak üzere eşzamanlı şekilde "Terakki" isimli dergiyi yayımlanmıştır.
5. ^ Bu topluluk, Vefa İdadi'si öğrencilerinden Satfet Lütfi’nin girişimleri ile 1904 yılında kurulan küçük bir gruptur ve bu gençlerin tek amacı, 1876 Kanun-u Esasi’nin yeniden yürürlüğe konulmasıdır. Ayrıca Mecmua-i İnkılabiye adı ile yayın çıkartmışlardır. Vefa İdadi'sinden mezun olan öğrenciler, öğrenimlerini sürdürdükleri okullarda hücreler oluşturarak Harbiye, Tıbbiye ve Hukuk öğrencileriyle de bağlantı kurmuşlardır. Ancak bu küçücük grup tek başına çaba sarf etmeyi yararlı görmeyerek, Paris’teki Jön Türklerle bağlantı kurmuştur. Daha sonra bu küçük grup Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’nin bir şubesi haline gelecektir. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra, bu şubenin üyeleri çalışmalarını Nesl-i Cedid Kulübü adı altında sürdürmüşlerdir. Nesl-i Cedit Kulübü, tüm siyasi gerginliklere rağmen Sabahaddin Bey'in manevi önderliğinde çalışarak onun ilkelerine bağlı kalmıştır. Ayrıca üyelerinin hiçbirinin, başlangıçta siyasi bağlarının olmaması dikkate değer bir noktadır. Üye sayısı yüzü bulan Nesl-i Cedit’çiler, Sabahaddin Bey'in mali yardımları ve yer tahsisi ile kendilerini geliştirme olanağı bulmuşlardır.
6. ^ Selanik'te karargah merkezi bulunan 3. Ordu mensubu subaylar olan 10 arkadaş tarafından kurulan bu örgüt, Paris’te bulunan dönemin siyasal topluluklarından (cemiyet) tümüyle bağımsız bir örgüttür. İlk olarak 1906 yılı Eylül ayının 8. gününde, Selanik’te düzenlenen kuruluş toplantısında “meşrutiyetin ilanını sağlamak ve hükûmete karşı gizli eylemlerde bulunmak amacı” kararlaştırılmıştır. Bu siyasal örgüt, daha sonrasında 27 Eylül 1907'de Terakki ve İttihat Cemiyeti ile birleşmiştir ve bu cemiyetin yeni adı İttihat ve Terakki Cemiyeti olmuştur.
7. ^ Şam'da karargah merkezi bulunan 5. Ordu mensubu subaylar olan 3 arkadaş tarafından kurulmuştur. 1906 Ekim ayında "Vatan" isimli tek sayfalık bir gazete çıkartarak siyasi yaşamına başlayan bu topluluk, daha sonrasında Beyrut, Yafa ve Kudüs şubelerini açarak siyasal alanda genişlemiştir. Daha sonrasında ise Mustafa Kemal (Atatürk], Mısır ve Yunanistan üzerinden gizlice Selanik'e geçerek, topluluğun Selanik şubesini açmıştır. Mustafa Kemal (Atatürk), sonrasında merkezi Manastır'da bulunan 3. Ordu Karargâhına atanmış; Cemiyetin Selanik şubesinde çalışmak üzere; Manastır'dan Selanik'e gelmiştir. Burada, kurucusu olduğu cemiyetin, Selanik'te faaliyet gösteren İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne 13 Ekim 1907 tarihinde katıldığını öğrenmiştir. Sonradan kendisi de arkadaşı Ömer Naci'nin isteğiyle İttihat ve Terakki'ye girmiş ve cemiyetin 322 numaralı üyesi olarak kısa süre katılım yapmıştır.
8. ^ II. Meşrutiyet’in ilanından sonra İstanbul’da kurulmuş bir dernektir. Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk milliyetçi kuruluş olarak kabul edilir. 1909 yılında çıkartılan Türk Dili Dergisi’nde açıklanmıştır. Amaç, “Türk diye anılan bütün kavimlerin mâzisi, hâli ve eserlerini öğrenmek ve öğretmek”tir. Üyeleri dil ve kültür arasındaki ilişkiyi kavramış olan dernek, dilde yalınlaşma hareketi için çalışmıştır. Dergi, 1911'de altı, 1912'de bir sayı olmak üzere yedi olmak üzere yedi sayı çıktıktan sonra kapanmıştır. Dergide, Türk tarihi ve Osmanlı toplumu üzerine yazılmış makaleler yayımlandı makalelerde esas olarak dil sorunu ele alındı. Dernek, 1912 yılına kadar devam ettikten sonra dağıldı; kalan elemanları yeni kurulan Türk Yurdu Cemiyeti'ne katıldılar; Türk Ocağı Cemiyeti kurulunca Türk Yurdu Cemiyeti elemanları olarak oraya devroldular.