İçeriğe atla

Komplo teorisi

Bu madde bir kuram olan komplo teorisi hakkındadır. Aynı adlı film için için Komplo Teorisi (film) sayfasına bakınız.
Amerikan doları banknotu üzerinde yer alan her şeyi gören göz sembolü, bazılarınca ABD kurucularının ve İlluminati'nin dahil olduğu bir komplonun varlığının kanıtı olarak görülmüştür.[1]

Komplo teorisi, bir olayın veya durumun, diğer açıklamalar daha olanaklı iken[2] genellikle farklı politik güdülere sahip, kötücül ve güçlü grupların komplolarına başvurularak açıklanması.[3][4] Terim aynı zamanda komplolara başvurmanın ön yargıların ve yetersiz bulguların üzerine bina edildiğine yönelik küçümseyici bir yan anlamı da bünyesinde barındırır.[5] Komplo teorileri, yanlışlanmaya direnirler ve döngüsel akıl yürütme ile pekişirler: hem teoriyi yalanlayan bulgular, hem de teoriyi doğrulayan bulguların yokluğu; teorinin doğruluğuna dair kanıt olarak yorumlanır[5][6] ve bu da komploların kanıt alanından inanç alanına geçmelerine yol açar.[7]

Psikolojik düzlemde, Makyavelizm ve paranoya ile komplocu düşünüş arasında yüksek seviyeli bir ilişki saptanmıştır.[8]

Köken bilgisi ve tanım

Türk Dil Kurumu, komplo teorisini "bir kimse, kuruluş veya ülkeye karşı gizlice, zarar verici tuzak kurulduğu varsayımına dayanan düşüncelerin tümü" olarak tanımlar.[9] Komplo kelimesi Türkçeye Fransızcada "küçük entrika" anlamına gelen complot kelimesinden geçerken tarihte en eski kullanımı Mehmet Bahaettin'in 1924 tarihli Yeni Türkçe Lugat'inde görülür.[10] Teori kelimesi ise Türkçeye yine Fransızcada "gözlem, nazariye, bilimsel görüş" gibi anlamlara gelen théorie kelimesinden geçip, kelimenin tarihteki en eski kullanımı Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın 1923 tarihli Cehennemlik adlı yapıtında görülür.[11]

Komplo teorisi, komplo ile aynı şey değildir. Barkun'a göre komplolar "iki veya daha fazla kişi tarafından tasarlanan ve/veya uygulamaya konulan gerçek gizli planlar" iken komplo teorileri "düşünsel bir inşa", "olaylara düzenli bir görüntü verebilmek için dünyaya uygulanan bir şablon"dur. Bir komplo teorisi; "küçük ve gizli bir grubun" olayları manipüle ettiğini varsayarak ulusal ve uluslararası olabilir; tek bir olaya odaklanabilir veya çoklu hadiseleri, ülkeleri, bölgeleri ve tarihsel dönemleri kapsayabilir. Komplo teorisyenleri, özel bilgilere veya kendilerini resmi beyana inanan yığınlardan ayıran özel bir düşünce tarzına erişimlerinin olduğunu düşünür.[12]

Örnekler

Her türlü konu bir komplo teorisinin nesnesi olabilse de bazı konular diğerlerinden daha fazla ilgi çeker. Özellikle yeğlenen konular arasında ünlü ölümleri, hükûmet aktiviteleri, gizli teknolojiler, "sahte bayrak" terörizmi ve uzaylı yaşama dair sorular bulunur. En uzun süreli ve en fazla tanınmış komplo teorileri arasında John F. Kennedy Suikastıyla, 1969'da Apollo 11'in aya inişiyle ve 11 Eylül saldırıları ile ilgili kavramların yanında gerçek veya hayali gruplarca hedeflenen sözde dünya hakimiyeti ile ilgili pek çok teori yer alır.[13]

Rağbet

Bazı akademisyenler, komplo teorilerinin bir zamanlar uç kitleler ile sınırlı kalsa da daha sonra kitlesel medyada sıradan hale geldiğini; bunun da komploculuğun 20. yüzyıl sonu ve 21. yüzyıl başı ABD'sinde yeni bir kültürel fenomen olarak ortaya çıkmasına katkıda bulunduğunu öne sürer.[14][15][16][17] Antropolog Todd Sanders ve Harry G. West'e göre Amerikalıların geniş bir kesiminin en az birkaç komplo teorisine itimat ettiğine dair bulgular mevcuttur.[18] Bu durum; komplo teorilerine duyulan inancın sosyologların, psikologların ve folklor uzmanlarının ilgi alanına girmesine yol açmıştır.

Komplo teorileri; Web üzerinde bloglar ve YouTube videoları şeklinde mevcut olup, teorilerin bir başka kaynağı da sosyal medyadır. Web'in komplo teorilerinin yaygınlığını artırıp artırmadığı çalışmaya açık bir sorudur.[19] Komplo teorilerinin arama motoru sonuçlarındaki varlığı ve gösterimi izlenmiş ve çalışılmış, farklı konulara dair sonuçlar arasında kayda değer bir çeşitlilik olduğu ortaya çıkarılıp saygın ve kaliteli linklerin genel bir eksikliği gösterilmiştir.[20]

Türler

Walker'ın beş çeşidi

Reason dergisi editörü Jesse Walker beş çeşit komplo teorisi tanımlamıştır:

  • "Dışarıdaki Düşman", bir topluluğa karşı dışarıdan entrikalar düzenleyen figürlere dayanan komplo teorilerini ifade eder.
  • "İçerideki Düşman", ülke içinde gizlenip sıradan vatandaşlardan ayırt edilemeyen entrikacıları baz alır.
  • "Yukarıdaki Düşman", olayları kendi kazançları için manipüle eden güçlü insanları konu eder.
  • "Aşağıdaki Düşman", toplumsal düzeni altüst etmeye çalışan alt sınıfları içerir.
  • "İyi huylu komplolar", perde arkasından çalışıp dünyayı iyileştiren ve insanlara yardım eden ruhani kuvvetleri konu eder.[21]

Barkun'un üç çeşidi

Barkun komplo teorilerini üçe ayırır:

  • Olaylarla ilgili komplo teorileri sınırlı ve iyi tanımlanmış olaylara işaret eder. Bu tür komplo teorilerine örnek olarak Kennedy suikastı, 11 Eylül ve AIDS'in yayılmasıyla ilgili olanlar örnek verilebilir.[14]
  • Sistemik komplo teorilerinde komploların geniş amaçları olduğuna ve bir ülkenin, bölgenin veya tüm dünyanın kontrolüne sahip olduğuna inanılır. Bu tür komplo teorilerinde amaçlar kapsamlı olsa da komploların işleyiş biçimi genellikle basittir: kötücül, tekil bir organizasyon mevcut kurumların içine sızmaya ve bu kurumları yıkmaya yarayacak bir planı yürürlüğe koymuştur. Bu tür senaryolar; Yahudilerin, Hristiyanların, Masonların ve komünizmin sözde entrikalarına odaklanan komplo teorilerinde yaygın olarak görülür.[14]
  • Üst komplo teorileri veya süperkomplo teorileri Barkun'a göre çoklu sözde komploları hiyerarşik biçimde birbirlerine bağlar. En tepede uzak ama her şeye gücü yeten kötücül bir güç mevcuttur. Barkun bu türe örnek olarak David Icke ve Milton William Cooper gibilerinin düşüncelerini örnek verir.[14]

Rothbard: sığ ve derin

Ekonomist, tarihçi ve siyasal teorist Murray Rothbard "derin" komplo teorileri ile "sığ" komplo teorilerini karşılaştıran bir model öne sürer. Rothbard'a göre "sığ" bir teorist bir olaya bakıp "Kimin işine yaradı?" sorusunu sorar ve var olduğu düşünülen bir çıkar sahibinin olayları gizlice etkilemekten sorumlu olduğu sonucuna ulaşır. Öte yandan "derin" komplo teorisyeni bir önsezi ile yola çıkıp bulgu arayışına girer. Rothbard, ikinci aktiviteyi belirli olguları kullanarak kendi ilkin paranoyasını doğrulama davranışıyla ilişkilendirir.[22]

Bulgulara karşı komplo teorileri

Dilbilimci Noam Chomsky; komplo teorilerini; akademik dokümanlar veya anaakım medya raporları ile kayda geçmiş, kamusal tanınırlığı yüksek kurumların uzun vadeli davranışlarına odaklanan kurumsal inceleme ile karşılaştırır.[23] Komplo teorileri, bu tür bir olguya nazaran kişilerin gizli koalisyonlarının bulunduğunu varsayıp bu tür koalisyonların sözde eylemleri üzerinde spekülasyon yapar.[24][25]

King's College London üyesi akademisyen Clare Birchall komplo teorisini "bir popüler bilgi veya yorum çeşidi" olarak tanımlar. Buradaki "bilgi" kelimesinin kullanımı komplo teorilerinin meşru düşünce yöntemleri ile ilintili olarak görülebileceği yolları akla getirir. Birchall'a göre meşru ve gayrimeşru bilgi arasındaki ilişki komplo teorilerinin yaygın reddiyelerinin öne sürdüğünden daha yakındır.[26]

Watergate skandalı gibi doğruluğu kanıtlanan ve çoklu komplo tertipçilerini içeren teoriler genellikle komplo teorisinden ziyade "araştırmacı gazetecilik" ve "tarihsel analiz" olarak anılır.[27] Buna karşın "Watergate komplo teorisi" ifadesi, komployla suçlananların aslında daha derin bir komplonun kurbanları olduğu çeşitli hipotezler için kullanılır. Komplo teorilerine duyulan inanç genellikle bulgulara dayanmaz.[28]

Bir dünya görüşü olarak komploculuk

Tarihçi Richard Hofstadter, 1964 tarihli "The Paranoid Style in American Politics" makalesinde komplocuğunun ve paranoyanın ABD tarihi boyunca oynadığı rolü ele alır. Tarihçi Bernard Bailyn'in 1967 tarihli klasiği "The Ideological Origins of the American Revolution" benzer bir fenomenin Kuzey Amerika'da Amerikan Devrimi öncesi zamanlarda da bulunabileceğine dikkat çeker. Komploculuk gerek insanların tavırlarını, gerekse de nispeten daha küresel ve tarihi olabilen komplo teorisi tiplerini tanımlar.[29]

"Komploculuk" ifadesinin popülerliği 1980'lerde akademisyen Frank P. Mintz tarafından artırılmıştır. Mintz'e göre komploculuk, "tarihin akışında komploların önceliğine duyulan inanç" anlamına gelir.[30]

Komploculuk, Amerika'da ve başka herhangi bir yerde çok çeşitli siyasi ve toplumsal grupların ihtiyaçlarını karşılar. Komploculuk; elitleri tespit eder, onları ekonomik ve toplumsal felaketlerden sorumlu tutar, toplumsal hareketin elitleri yüksek pozisyonlardan alaşağı etmesiyle olayların daha iyiye gideceğini varsayar. Hal böyle olunca da komplo teorileri belirli bir dönemi veya ideolojiyi temsil etmez.[30]

Time dergisinden Justin Fox'a göre Wall Street tüccarları komplocu akıla en fazla sahip olan insanlar arasındadır. Fox, bu durumu bazı mali piyasa komplolarının gerçekliğine ve komplo teorilerinin piyasanın günlük hareketleri karşısında gerekli oryantasyonu sağlamasına bağlar.[31]

Orta Doğu

Ayrıca bakınız: Türkiye'deki komplo teorileri

Komplo teorileri, Türkiye'nin ve Arap ülkelerinin[32] kültür ve siyasetinde önemli bir yer tutar. Teori çeşitleri koloniciliği, Siyonizmi, süper güçleri, petrolü ve İslam’a karşı savaş olarak görülen Terörizmle Savaş'ı ilgilendirir.[32] Örneğin, Yahudilerin dünya hakimiyeti planınını içerdiği iddia edilen "Siyon Bilgelerinin Protokolleri" adlı sahte doküman İslam dünyasında yaygın olarak okunup desteklenmektedir.[33][34][35] Gazeteci-yazar Roger Cohen komplo teorilerinin Arap dünyasındaki popülerliğini "çaresizlerin son sığınağı" olarak değerlendirir.[36] Mısırlı entelektüel Abd al-Munim Said bu tür teorilerin tehlikesine dikkat çekip "bizi sadece hakikatten alıkoymakla kalmayıp, kusurlarımız ve sorunlarımızla yüzleşmemizi de engelliyorlar" şeklinde yorum yapmıştır.[37]

Amerika Birleşik Devletleri

Harry G. West ve diğerlerinin belirttiği üzere komplo teorisyenleri uç bir azınlık olarak göz ardı edilse bile belirli bulgular ABD'nin geniş bir kısmının komplo teorilerine inandığını düşündürür. West ayrıca bu tür inançları aşırı milliyetçilik ve köktendincilik ile karşılaştırır.[38][39]

Teolog Robert Jewett ve filozof John Shelton Lawrence komplo teorilerinin ABD'deki devamlı popülerliğini Soğuk Savaş'a, McCarthycilik'e ve 1960'lardaki karşı kültürün otoriteyi reddine dayandırır. Hem sol görüşte hem de sağ görüşte Sovyet planları, 11 Eylül saldırıları ve Warren raporlarındaki tutarsızlıklar gibi gerçek olayları; doğrulanmamış geniş çaplı komploların varlığını desteklemek için kullanma eğilimi olduğunu öne sürerler.[40]

Watergate skandalı diğer komplo teorilerine geçerlilik kazandırmak için kullanılmıştır. Olay, Richard Nixon'ın kendisi tarafından diğerlerini altta yatan örüntüyü tamamlamaya davet eden bir "Rorschach mürekkep lekesi" olarak yorumlanmıştır.[27]

Tarihçi Kathryn S Olmsted, Amerikalıların hükûmeti ilgilendiren komplo teorilerine inanmaya yatkın olmasını üç nedene bağlar:

  1. Soğuk Savaş sırasında hükûmetin erişim alanı ve yürüttüğü gizli aktiviteler. Örneğin Watergate, Tuskegee frengi deneyi, MKUltra projesi ve CIA'in Fidel Castro'ya suikast girişimi için mafya ile yaptığı işbirliği.
  2. II. Dünya Savaşı'nda Almanların Amerika'ya sızması ve Saddam Hüseyin'in 11 Eylül olaylarının sorumlusu olduğu gibi çürütülmüş iddiaların örnek olarak verilebileceği propaganda amaçlı yayılmış hükûmet tasdikli komplo teorilerinin geçmiş örnek teşkil etmesi.
  3. 1918 Ayaklanma Yasası, COINTELPRO ve çeşitli Kızıl Tehlikelerin birer parçası olarak ayrılıkçılara verilen rahatsızlığın ve hükûmet gözetimlerinin beslediği güvensizlik.[41]

Psikolojik açıklamalar

1960'larda ABD başkanı John F. Kennedy'nin suikaste uğramasıyla ortaya çıkan komplo teorileri, komplo teorilerine duyulan geniş çaplı inancın sosyologların, psikologların ve folklor uzmanlarının ilgi alanına girmesine yol açmıştır. Sosyolog Türkay Salim Nefes, komplo teorilerinin siyasi doğasının altını çizerek bu tür anlatıların en önemli özelliklerinden birisinin toplumsal gruplar arasındaki "gerçek ama gizli" güç ilişkilerini gün yüzüne çıkarma girişiminde bulunmaları olduğunu öne sürer.[42][43]

Komplo teorilerinin çekiciliği

Michael Barkun; "komplo teorisi"nin günümüz Amerikan kültüründeki kullanımını tartışırken terimin, bir olayı "son derece güçlü ve kurnaz entrikacılar tarafından kötücül bir sonuca ulaşmak için tasarlanan gizli bir planın sonucu" olarak açıklayan bir inancı belirtmek için kullanıldığını savunur.[14][44] Barkun'a göre komploculuğun çekiciliği üç yönlüdür:

  • İlk olarak, komplo teorileri kurumsal incelemenin açıklayamadıklarını açıkladığını iddia eder. Komplo teorileri diğer türlü kafa karıştırıcı olan bir dünyaya anlam kazandırıyormuş gibi görünür.
  • İkinci olarak; komplo teorileri, olaylara getirdiği açıklamaları dünyayı keskin bir şekilde ışığın kuvvetleri ve karanlığın kuvvetleri şeklinde bölerek çekici bir basitliğin görüldüğü bir yolla yapar.
  • Üçüncü olarak; komplo teorileri; sıklıkla diğerleri tarafından sahip olunmayan veya ilgi gösterilmeyen özel, gizli bir bilgi olarak sunulur. Komplo teorisyenlerine göre kitleler "beyni yıkanmış bir sürü" iken bilgi sahibi olan teorisyen, entrikacıların planlarının iç yüzünü anladığı için kendisini tebrik eder.[44]

Bu üçüncü madde, Mainz Johannes Gutenberg Üniversitesi'nden sosyal psikoloji profesörü Roland Imhoff'un çalışmalarıyla desteklenmiştir. Çalışma; bir teoriye inanan azınlık ne kadar küçükse, teorinin komplo teorisyenlerinin o kadar ilgisini çektiğini göstermiştir.[45]

Hümanist psikologlar, bir sözde komplonun arkasında yattığı varsayılan entrika neredeyse her zaman düşmanca algılansa da sıklıkla ortada teorisyen için bir güvence kaynağı bulunduğunu savunur. Söz konusu psikologlara göre bunun nedeni insani meselelerdeki zorlukların insanlar tarafından oluşturulduğunu ve insanların denetiminde kaldığını hayal etmenin verdiği avuntudur. Eğer bir entrika ortaya çıkarılabiliyorsa, demek ki entrikanın gücünü kırmaya veya entrikaya dahil olmaya dair bir umut mevcuttur. Bir entrikanın gücüne duyulan inanç; insanın saygınlığının iması, insanın kendi kaderinden sorumlu olduğunun bilinçsizce doğrulanmasıdır.[46]

İnsanlar, örneğin, toplumsal gruplar arasındaki güç ilişkilerini ve kötücül güçlerin algılanan varlığını açıklamak için komplo teorileri formülleştirir.[42][43][44] Komplo teorisyenliğinin psikolojik kökenleri arasında yansıtma; "önemli bir nedeni olan önemli bir olayı" açıklamaya duyulan ihtiyaç ve paranoyak eğilim gibi bir düşünce bozukluğunun çeşitli türleri ve evrelerinin bir ürünü gösterilmiştir. Bazı insanlar sosyopolitik açıklamaları rastgele, öngörülemez veya açıklanması güç olaylarla karşılaşmanın verdiği güvensizliğe tercih eder.[31][36][47][48][49][50]

Barlet ve Lyons'a göre "Komploculuk, komplocuyu alarmı çaldığı için kahraman ilan ederken, şeytanlaştırılmış düşmanları kamu yaranına karşı kurulmuş geniş ve hain planın birer parçası haline getiren özel bir anlatı çeşididir."[51]

Psikolojik kökenler

Bazı psikologlar komploculukta anlam arayışının yaygın olduğuna inanır. Bir kere kavrandığında bilişsel eğilimlerden ve bilişsel çelişkiden kaçınma isteği inancı körükleyebilir. Komplo teorisinin bir toplumsal grubun içine yerleştiği bağlamlarda toplumsal pekiştirmenin de belirli bir rolü olabilir.[52]

Yansıtma

Bazı tarihçiler, komploculukta psikolojik yansıtma olgusundan bir parça bulunduğunu savunmuşlardır. Argümana göre bu yansıtma durumu, kişinin kendi hoş karşılanmayan özelliklerinin komplo sorumlularıyla bağdaştırılması şeklinde kendini gösterir. Tarihçi Richard Hofstadter konuyla ilgili aşağıdakileri ileri sürmüştür:

Düşman, birçok nedenden dolayı benliğin bir yansıması olarak görülür. Benliğin hem ideal, hem de kabul edilemez yönleri düşman ile ilişkilendirilir. Paranoyak stilin temel açmazlarından birisi düşmanın taklididir. Örneğin düşman kozmopolitan entelektüel olabilir; ancak paranoyak, bilginlikte ona üstün gelecektir. Ku Klux Klan üyeleri papaz cübbeleri giyerek, detaylı ritüeller ve hiyerarşiler oluşturarak Katolikleri taklit etmişlerdir. John Birch Topluluğu; komünist hücrelere benzer, cephe gruplarıyla sözde gizli operasyonlar yapar ve komünist düşmana atfettiği ideolojik savaşın acımasızlığının devamlılığını telkin eder. Köktenci anti-komünist mücadele hareketlerinin sözcüleri; komünist ülkünün adanmışlığına, disiplinine ve stratejik marifetine olan hayranlıklarını açıkça belirtmişlerdir.[50]

Sosyolojik açıklamalar

Christopher Hitchens, komplo teorisini "demokrasinin egzoz dumanı" olarak tanımlamıştır.[49] Hitchens'a göre komplo teorileri büyük miktarda bilginin çok sayıda insanın arasında dolaşmasının kaçınılmaz bir sonucudur.

Komplo teorileri, suçu komplocunun dahil olmadığı bir grubun üzerine yıkıp komplocunun kendisini ahlaki ve siyasi yükümlülükten kurtararak duygusal açıdan tatmin etici olabilir.[53] Aynı şekilde, The New York Times'da yazan Roger Cohen "tutsak zihinler; ...komplo teorilerine başvurur çünkü komplo teorileri çaresizlerin son sığınağıdır. Kendi yaşamını değiştiremiyorsan, demek ki dünyayı kontrol eden daha büyük bir güç vardır." cümlelerini kullanır.[36]

Sosyolojik tarhiçi Holger Helwig I. Dünya Savaşı'nın kökenine dair Alman açıklamaları üzerinde çalışırken "Bu en önemli olaylar anlaşılması en zor olanlardır çünkü en çok ilgiyi masalcılardan ve şarlatanlardan görürler" ifadelerini kullanmıştır.[54]

Eleştirel teorinin etkisi

Fransız sosyolog Bruno Latour; komplo teorilerinin kitle kültüründeki yaygın popülerliğini, Marksizm'den esinlenen eleştirel teorinin ve benzer fikirlerin 1970'lerden beri akademik çevrelere nüfuz etmesine bağlamıştır.[55]

Latour'a göre akademideki çağdaş eleştirel teorinin %90 kadarı "gerçek pozisyonu ve peri pozisyonu" şeklindeki iki yaklaşımdan birini sergiler. Peri pozisyonu anti-fetişisttir, din ve sanat gibi "inanç nesneleri"nin üzerlerine gücün yansıtıldığı konseptlerden ibaret olduğunu savunur. Latour, bu yaklaşımı uygulayanların kendi dogmatik kuşkularının "bilimce en fazla desteklenenler" olduğunu onaylamaya yönelik ön yargılara sahip olduğunu ileri sürer. Latour'a göre bir durumun tüm gerçekleri ve doğru metodoloji bu kişilere göre görünürde önemli olsa da bilimsel gelişim sadece teorilere itibar kazandırmak için teorilerin üzerini örtmekte kullanılır. "Gerçek pozisyonu" ise kişilerin genellikle gizlice ve farkında olmadan ekonomi ve cinsiyet gibi dış güçlerin boyunduruğu altında bulunduklarını savunur. Latour, akademideki bu iki yaklaşımın da kutuplaşmış ve verimsiz bir atmosfere yol açtığı sonucuna ulaşır. "Şimdi neden eleştirel bir zihin olmanın bu kadar iyi hissettirdiğini anlıyor musun?" sorusunu sorar Latour; hangi tarafı seçersen seç, "Hep haklısın!"[55]

Füzyon paranoyası

Washington Post yazarı Michael Kelly, sağcı ve solcu aktivistlerin savaş karşıtlığı ile ilgili sorunlarda ve kişisel özgürlükleri ilgilendiren konularda birbirleriyle birleşmelerini tanımlamak için "füzyon paranoyası" terimini ortaya atmıştır. Kelly bu durumun kaynağı olarak komploculuğa duyulan paylaşılmış inancı ve paylaşılmış anti-devletçiliği gösterir.[56]

Barkun da terimi benimsemiştir. Terimin; bir zamanlar marjinal Amerikalılarla sınırlı olan paranoyak komplo teorilerinin sentezinin teorilere nasıl genel kabul kazandırdığını, nasıl kitlesel medyada sıradan hale getirdiğini, böylelikle de 20. yüzyıl sonunda ve 21. yüzyıl başında Amerika'da insanların aktif olarak kıyametçi ve binyılcı senaryolara hazırlandığı eşi benzeri görülmemiş bir dönemi nasıl başlattığını ifade ettiğini öne sürer.[14]

Komploların yaşayabilirliği

Fizikçi David Robert Grimes, komplolara dahil olan kişi sayısı üzerinden komploların açığa çıkma sürelerini hesaplamıştır.[57][58] Hesaplamalarında PRISM gözetim programı, Tuskegee frengi deneyi ve FBI forensik skandalı verilerini kullanmıştır. Grimes'ın hesaplarına göre:

  • Ay'a aslında gidilmediğine yönelik bir plan 411 bin kişinin katılımını gerektirecek ve 3.68 yıl içinde açığa çıkacak;
  • "küresel ısınma aldatmacası" 405 bin kişinin katılımını gerektirecek ve 3.70 yıl içinde açığa çıkacak;
  • "aşı komplosu" (ilaç şirketleri dahil olmadan) en az 22 bin kişinin katılımını gerektirecek ve dahil olan kişi sayısına göre en az 3.15 yılda, en fazla ise 34.78 yılda açığa çıkacak;
  • "kanser tedavisinin gizlendiğine" yönelik bir komplo 714 bin kişiyi gerektirecek ve 3.17 yıl içinde açığa çıkacaktır.

Siyasi kullanım

Filozof Karl Popper, Açık Toplum ve Düşmanları adlı eserinde kusurlu bulduğu toplumsal olgularla ilgili "komplocu toplum kuramı"nı ortaya atmıştır. Popper'a göre "bu görüş, tabii toplumda meydana gelen her şeyin, —özellikle savaş, işsizlik, sefalet, darlıklar gibi insanların hoşuna gitmeyen şeylerin— doğrudan doğruya bazı güçlü kişi ve grupların kasıtları sonunda ortaya çıktıklarını öne süren yanlış kuramdan ileri gelmektedir." Popper; totalitarizmin kabilecilik, şovenizm veya ırkçılığa dayanan paranoyak senaryolar tarafından yönlendirilen hayali planlardan ilham alan komplo teorilerinin üzerine kurulduğunu savunmuştur. Popper, hakiki komploların varlığını kabul etse de komplocuların nadiren hedeflerine ulaştıklarına dikkat çekmiştir.[59]

Tarihçi Bruce Cummings de benzer şekilde tarihin komplolar tarafından yönetildiğini reddederek gerçek komploların ortaya çıktıkları yerlerde genellikle tarih üzerinde çok az etkileri olduğunu ve komplocular için öngörülemeyen sonuçlar doğurduğunu belirtmiştir. Cummings, diğer görüşün aksine, tarihin "geniş çaplı kuvvetlerle ve insan topluluklarının geniş yapılarıyla ilerlediği" sonucuna ulaşmıştır.[60]

2009 tarihli bir makalede hukuk bilimciler Cass Sunstein ve Adrian Vermeule sansür ve vergilendirme de dahil olmak üzere komplo teorilerini karşı hükûmetçe verilebilecek bir dizi olası yanıtı göz önünde bulundurmuştur. Sunstein ve Vermeule, yetkililerin karşı yönde demeçler vermesi ve diyalog içine girmesi gerektiği sonucuna varıp bu durumu "bilişsel nüfuz" olarak adlandırmışlardır.[61]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Issitt, Micah; Main, Carlyn (2014). Hidden Religion: The Greatest Mysteries and Symbols of the World's Religious Beliefs (İngilizce). ABC-CLIO. ss. 47-49. ISBN 978-1-61069-478-0. 
  2. ^ Aaronovitch, David (2009). Voodoo histories : the role of the conspiracy theory in shaping modern history (İngilizce). Londra: Jonathan Cape. ISBN 9780224074704. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  3. ^ Goertzel, T (Aralık 1994). "Belief in conspiracy theories". Political Psychology (İngilizce). 15 (4). ss. 731-742. doi:10.2307/3791630. JSTOR 3791630.  "explanations for important events that involve secret plots by powerful and malevolent groups"
  4. ^ "Oxford English Dictionary - conspiracy theory". 12 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2020. 
  5. ^ a b Conspiracy Theories (İngilizce). Springer. 2011. ISBN 9780230349216. OCLC 802867724. 
  6. ^ Keeley, Brian L. (Mart 1999). "Of Conspiracy Theories". The Journal of Philosophy (İngilizce). 96 (3). ss. 109-126. doi:10.2307/2564659. JSTOR 2564659. 
  7. ^ Barkun, Michael (2011). Chasing Phantoms: Reality, Imagination, and Homeland Security Since 9/11 (İngilizce). University of North Carolina Press. s. 10. 
  8. ^ Douglas, Karen M.; Sutton, Robbie M. (2011), "Does it take one to know one? Endorsement of conspiracy theories is influenced by personal willingness to conspire" (PDF), British Journal of Social Psychology (İngilizce), 10 (3), ss. 544-552, doi:10.1111/j.2044-8309.2010.02018.x, PMID 21486312, 3 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi 
  9. ^ "Güncel Türkçe Sözlük". Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. []
  10. ^ "Komplo". Nişanyan Sözlük. 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  11. ^ "Teori". Nişanyan Sözlük. 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  12. ^ Barkun, Michael (2016), "Conspiracy Theories as Stigmatized Knowledge", Diogenes (İngilizce), doi:10.1177/0392192116669288 
  13. ^ "History's greatest conspiracy theories". The Telegraph (İngilizce). The Daily Telegraph. 12 Kasım 2008. 12 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  14. ^ a b c d e f Barkun, Michael (2003). A Culture of Conspiracy: Apocalyptic Visions in Contemporary America (İngilizce). Berkeley: University of California Press. 
  15. ^ Camp, Gregory S. (1997). Selling Fear: Conspiracy Theories and End-Times Paranoia (İngilizce). Commish Walsh. ASIN B000J0N8NC. 
  16. ^ Goldberg, Robert Alan (2001). Enemies Within: The Culture of Conspiracy in Modern America (İngilizce). Yale University Press. ISBN 978-0-300-09000-0. 
  17. ^ Fenster, Mark (2008). Conspiracy Theories: Secrecy and Power in American Culture (İngilizce). University of Minnesota Press; 2nd edition. ISBN 978-0-8166-5494-9. 
  18. ^ West, Harry G.; Sanders, Todd (2003). Transparency and conspiracy: ethnographies of suspicion in the new world order (İngilizce). Duke University Press. s. 4. ISBN 978-0-8223-3024-0. 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  19. ^ Wood, M. (2015). "Has the Internet been good for conspiracy theorising?" (PDF). Psychology Postgraduate Affairs Group (PsyPAG) Quarterly (İngilizce), 88. ss. 31-33. 13 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  20. ^ Ballatore, A. (2015). "Google chemtrails: A methodology to analyze topic representation in search engine results". First Monday (İngilizce). 20 (7). doi:10.5210/fm.v20i7.5597. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  21. ^ Jesse Walker, The United States of Paranoia: A Conspiracy Theory (2013)
  22. ^ "Radio Free Rothbard 17 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." Journal of Libertarian Studies, 20 (2): 17–51
  23. ^ Achbar, Mark, (Ed.) (1994). Manufacturing Consent: Noam Chomsky and the Media (İngilizce). Black Rose Books Ltd. s. 131. ISBN 978-1-55164-002-0. 18 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  24. ^ Jack Z. Bratich (2008). Conspiracy Panics: Political Rationality and Popular Culture (İngilizce). State University of New York Press, Albany. ss. 98-100. ISBN 9780791473344. 17 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  25. ^ Jovan Byford (2011). Conspiracy Theories: A Critical Introduction (İngilizce). Palgrave MacMillan. ss. 25-27. ISBN 9780230349216. 17 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  26. ^ Birchall, Clare (2004). "Just because you're paranoid, doesn't mean they're not out to get you". Culture Machine, Deconstruction Is/in Cultural Studies (İngilizce). Cilt 6. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 April 2019. 
  27. ^ a b Peter Knight (1 Ocak 2003). Conspiracy Theories in American History: An Encyclopedia (İngilizce). ABC-CLIO. s. 730. ISBN 978-1-57607-812-9. 6 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  28. ^ Ron Rosenbaum (2012). "Ah, Watergate" (İngilizce). New Republic. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  29. ^ Bailyn, Bernard (1992) [1967]. 'The Ideological Origins of the American Revolution (İngilizce). Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-44302-0. ASIN: B000NUF6FQ. []
  30. ^ a b Mintz, Frank P. (1985). The Liberty Lobby and the American Right: Race, Conspiracy, and Culture (İngilizce). Westport, CT: Greenwood. ISBN 978-0-313-24393-6. 
  31. ^ a b Justin Fox: "Wall Streeters like conspiracy theories. Always have" 26 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Time, 1 Ekim 2009.
  32. ^ a b Matthew Gray (2010). Conspiracy Theories in the Arab World (İngilizce). ISBN 978-0-415-57518-8. 
  33. ^ Wakin, Daniel J. (26 Ekim 2002). "Anti-Semitic 'Elders of Zion' Gets New Life on Egypt TV". New York Times. 18 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  34. ^ "2006 Saudi Arabia's Curriculum of Intolerance" (PDF). 23 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Nisan 2019.  Report by Center for Religious Freedom of Freedom House. 2006
  35. ^ "The Booksellers of Tehran" 10 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Wall Street Journal, 28 Ekim 2005
  36. ^ a b c Cohen, Roger (20 Aralık 2010). "The Captive Arab Mind". The New York Times. 19 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  37. ^ Steven Stalinsky (6 Mayıs 2004). "A Vast Conspiracy". National Review. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  38. ^ Harry G. West (2003). Transparency and Conspiracy: Ethnographies of Suspicion in the New World Order. Duke University Press Books. ss. 4, 207-08. 
  39. ^ Shermer, Michael ve Pat Linse. Conspiracy Theories. Altadena, CA: Skeptics Society, n.d. Print.
  40. ^ Jewett, Robert; John Shelton Lawrence (2004) Captain America and the crusade against evil: the dilemma of zealous nationalism 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wm. B. Eerdmans Publishing p. 206.
  41. ^ Olmsted, Kathryn S. (2011) Real Enemies: Conspiracy Theories and American Democracy, World War I to 9/11 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Oxford University Press, s. 8.
  42. ^ a b Nefes, Türkay S (2013). "Political parties' perceptions and uses of anti-Semitic conspiracy theories in Turkey". The Sociological Review. 61 (2). ss. 247-264. doi:10.1111/1467-954X.12016. 
  43. ^ a b Nefes, Türkay S. (2012). "The History of the Social Constructions of Dönmes (Converts)*". Journal of Historical Sociology. 25 (3). ss. 413-439. doi:10.1111/j.1467-6443.2012.01434.x. 
  44. ^ a b c Berlet, Chip (Eylül 2004). "Interview: Michael Barkun". 2 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. The issue of conspiracism versus rational criticism is a tough one, and some people (Jodi Dean, for example) argue that the former is simply a variety of the latter. I don't accept this, although I certainly acknowledge that there have been conspiracies. They simply don't have the attributes of almost superhuman power and cunning that conspiracists attribute to them. 
  45. ^ Imhoff, Roland (2018). "Conspiracy Theorists Just Want to Feel Special". motherboard.vice.com. 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  46. ^ Baigent, Michael; Leigh, Richard; Lincoln, Henry (1987). The Messianic Legacy (İngilizce). Henry Holt & Co. ISBN 978-0-8050-0568-4. 
  47. ^ Goertzel (1994). "Belief in Conspiracy Theories". Political Psychology. 15 (4). ss. 731-742. doi:10.2307/3791630. JSTOR 3791630. 31 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  48. ^ Douglas, Karen; Sutton, Robbie (2008). "The hidden impact of conspiracy theories: Perceived and actual influence of theories surrounding the death of Princess Diana". Journal of Social Psychology. 148 (2). ss. 210-22. doi:10.3200/SOCP.148.2.210-222. 
  49. ^ a b Hodapp, Christopher; Alice Von Kannon (2008). Conspiracy Theories & Secret Societies For Dummies (İngilizce). John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-18408-0. 
  50. ^ a b Hofstadter, Richard (1965). The Paranoid Style in American Politics and Other Essays (İngilizce). New York: Alfred A. Knopf. ss. 32-33. ISBN 978-0-674-65461-7. 18 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  51. ^ Berlet, Chip; Lyons, Matthew N. (2000). Right-Wing Populism in America: Too Close for Comfort (İngilizce). New York: Guilford Press. ISBN 978-1-57230-562-5. []
  52. ^ Swami, Viren; Coles, Rebecca; Stieger, Stefan; Pietschnig, Jakob; Furnham, Adrian; Rehim, Sherry; Voracek, Martin (2011). "Conspiracist ideation in Britain and Austria: Evidence of a monological belief system and associations between individual psychological differences and real-world and fictitious conspiracy theories". British Journal of Psychology. 102 (3). ss. 443-463. doi:10.1111/j.2044-8295.2010.02004.x. ISSN 2044-8295. 18 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  53. ^ Vedantam, Shankar (5 Haziran 2006). "Born With the Desire to Know the Unknown". The Washington Post. s. A02. 2 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019.  Theodore Sasson: "Conspiracy theories explain disturbing events or social phenomena in terms of the actions of specific, powerful individuals". By providing simple explanations of distressing events—the conspiracy theory in the Arab world, for example, that the September 11 attacks were planned by the Israeli Mossad—they deflect responsibility or keep people from acknowledging that tragic events sometimes happen inexplicably."
  54. ^ Wilson, Keith (1996). Forging the Collective Memory: Government and International Historians through Two World Wars (İngilizce). Berghahn Books. ISBN 978-1-78238-828-9. 3 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  55. ^ a b Latour, Bruno (2004), "Why Has Critique Run out of Steam? From Matters of Fact to Matters of Concern." (PDF), Critical Inquiry, 30 (2), ss. 225-48, doi:10.1086/421123, 16 Eylül 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 22 Mart 2020 
  56. ^ Kelly, Michael (12 Haziran 1995). "THE ROAD TO PARANOIA". The New Yorker. ISSN 0028-792X. 9 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  57. ^ Barajas, Joshua (15 Şubat 2016). "How many people does it take to keep a conspiracy alive?". PBS NEWSHOUR. Public Broadcasting Service (PBS). 13 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019. 
  58. ^ Grimes, David R (26 Ocak 2016). "On the Viability of Conspiratorial Beliefs". PLOS ONE. 11 (1). ss. e0147905. Bibcode:2016PLoSO..1147905G. doi:10.1371/journal.pone.0147905. PMC 4728076 $2. PMID 26812482. 
  59. ^ Popper, Karl (1945). Açık Toplum ve Düşmanları, II. Cilt. 
  60. ^ Cumings, Bruce (1999). The Origins of the Korean War, Vol. II, The Roaring of the Cataract, 1947–1950. Princeton, NJ: Princeton University Press. []
  61. ^ Sunstein, C. R.; Vermeule, A. (2009). "Conspiracy Theories: Causes and Cures". Journal of Political Philosophy. 17 (2). ss. 202-27. doi:10.1111/j.1467-9760.2008.00325.x. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Roswell Kazası</span> 1940larda New Mexicoda UFO enkazının kurtarılması hakkında çok sayıda çelişkili hikaye

Roswell kazası veya Roswell UFO olayı, 1947'de New Mexico'daki Corona köyü yakınlarındaki bir çiftlikten, Roswell Ordusu Hava Sahası'ndan ABD Hava Kuvvetleri subaylarınca balon enkazının kurtarılmasından onlarca yıl sonra, enkazın bir uçan daire içerdiğini ve gerçeğin ABD hükûmeti tarafından örtbas edildiğini iddia eden komplo teorileridir. 8 Temmuz 1947'de Roswell Ordu Hava Sahası bir "uçan disk" bulduklarını belirten bir basın açıklaması yayınladı. Ordu ifadeyi hızla geri aldı ve bunun yerine düşen nesnenin geleneksel bir hava balonu olduğunu söyledi.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Dünya Düzeni (komplo teorisi)</span> Tek dünya devleti

Yeni Dünya Düzeni, monarşileri yıkmayı ve dini inançları yok etmeyi, ulus devletleri ve vatanseverliği sonlandırarak totaliter bir tek dünya devleti kurmayı planladığı öne sürülen, etkinliği ya da varlığı doğrulanamamış bir komplo teorisi. Aynı teorinin bir uzantısı olarak Rockefeller ailesiyle özdeşleşen İlluminati, zihin kontrolü ve bilinmeyen ya da gizli olan sistemleri uygulayarak, hükûmetleri ve kuruluşları ele geçirerek yeni dünya düzeni kurmayı planladığı iddia edilen örgüt olup yine bir görüşe göre de İlluminati, bilinenin aksine, karanlık ve bilinmeyen organizasyonların yöneticisidir.

<span class="mw-page-title-main">Chemtrail komplo teorisi</span>

Chemtrail komplo teorisi ya da kimyasal püskürtme kuramı, yüksekten uçan uçakların semada uzun süre bıraktıkları izlerin gizli olarak planlanmış sinsi hedefler için kasten püskürtülen kimyevî veya biyolojik madde olduğuna ilişkin komplo teorisi. Bu teoriye inananlar, normal jet duman izlerinin nispeten çabuk yok olduğunu, bu şekilde yok olmayan izlerinse ilave maddeleri içerdiğini iddia ederler. Bu görüşler, bazı bilimsel topluluklar tarafından reddedilmiştir ancak sayılı bilim insanı konunun varlığı hakkında uyarılar ve bilgilendirmelerde bulunmuştur: Bu şekildeki izler, sadece normal su tabanlı yoğunlaşma izleri olup rutin olarak yüksekten uçan uçaklarca belli atmosferik şartlar altında bırakılmaktadır. Savunucularınca kimyevî püskürtmenin yapılmakta olduğunu ispata teşebbüs etmesine rağmen yaptıkları incelemeler kusurlu bulunmuş veya yanlış anlaşılmalara dayandırılmıştır. Fakat bu yanlış anlaşılmalar kurgulandırma projesine dahil edilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Alex Jones</span> Amerikalı radyo sunucusu

Alexander Emric Jones, Amerikalı bir radyo şovu sunucusu ve aşırı sağcı komplo teorisyenidir. Amerika Birleşik Devletleri'nde Austin, Teksas'tan internet üzerinden yayımlanan Genesis Communications Network'da Alex Jones Show'u sunuyor. Jones, komplo teorileri ve sahte haberlere dayanan bir InfoWars web sitesi ve NewsWars ve PrisonPlanet web sitelerini işletiyor.

<span class="mw-page-title-main">Adolf Hitler'in ölümüyle ilgili komplo teorileri</span>

Adolf Hitler'in ölümüyle ilgili komplo teorileri, 30 Nisan 1945'te Führerbunker'da intihar ettiği gerçeğiyle çelişmektedir. Bu teorilerin çoğu, Hitler ve eşi Eva Braun'un hayatta kaldığını, Almanya ve Avrupa'dan kaçtığını savunuyor. Bu teoriler popüler kültürde bir miktar teşhir edilmiş olsa da, bu bakış açıları tarihçiler ve bilimsel uzmanlar tarafından çürütülmüş saçak teoriler olarak görülüyor.

<span class="mw-page-title-main">Melania Trump değiştirilme komplo teorisi</span>

Melania Trump değiştirilme komplo teorisi, ABD'nin eski başbayanı Melania Trump'ın değiştirildiği, bir dublöre sahip olduğu, arada sırada değiştirildiği veya "gerçek" Melania'nın ölmüş olduğu hakkındaki komplo teorileridir. Teorinin destekçileri Melania'nın yüzünde ve vücut boyunda, sözde "değiştirilmiş" Melania'nın davranışlarında değişim olduğunu iddia etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">QAnon</span> komplo teorisi

QAnon, 2017'de Donald Trump'ın başkanlığı sırasında ortaya çıkan aşırı sağ bir komplo teorisidir. QAnon'a göre Trump, uluslararası şeytani bir pedofil ağı olan "Derin Devlet"e karşı savaşmaktadır. Birçok QAnon destekçisi, bu ağın yalnızca çocukları istismar etmediğini, aynı zamanda ömürlerini uzatmak için onları kullandıklarını iddia ediyor.

Reptilianlar – olarak da adlandırılan reptoidler, kertenkele insanlar, arkonlar, reptiloidler, sürüngenler, kertenkeleler veya draconianlar fantezi, bilimkurgu, ufoloji ve komplo teorilerinde önemli bir rol oynayan sürüngen insansılardır. Reptilian fikri, şekil değiştiren sürüngen uzaylıların insan biçimini alarak ve insan toplumlarını manipüle edip siyasi güç kazanarak Dünya'yı kontrol ettiğini iddia eden komplo teorisyeni David Icke tarafından popülerleştirildi. Icke, birçok dünya liderinin sözde reptilian olduğunu veya bunlar tarafından ele geçirildiğini defalarca belirtti.

Majestic 12 veya MJ-12, UFO komplo teorilerinde adı geçen sözde bir organizasyondur. Örgütün, 1947 yılında ABD Başkanı Harry S. Truman'ın dünya dışı yaşamlara ait uzay araçlarının kurtarılması ve araştırılmasını kolaylaştırmak için verdiği bir emirle bilim insanları, rütbeli askerler ve hükûmet yetkililerinden oluşan gizli bir komitenin kod adı olduğu iddia edilmektedir. Bu kavram, ilk olarak 1984 yılında ufologlar tarafından dolaşıma sokulan ve sızdırıldığı iddia edilen bir dizi gizli hükûmet belgesinde ortaya çıkmıştır. Federal Soruşturma Bürosu (FBI) yaptığı inceleme sonucunda belgelerin "tamamen düzmece" olduğunu duyurdu. Majestic 12, bazı UFO komplo teorisyenleri arasında popülerliğini korumaktadır ve bu kavram televizyon, film ve edebiyat dahil olmak üzere popüler kültürde yer almıştır.

Dulce Üssü, ABD'nin New Mexico eyaletinin Dulce kasabası yakınlarındaki Colorado-New Mexico sınırındaki Archuleta Mesa'da insanlar ve uzaylılar tarafından ortaklaşa işletilen bir yeraltı tesisinin bulunduğunu iddia eden bir komplo teorisi. İddialar Albuquerque'li iş insanı Paul Bennewitz tarafından ortaya atılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Naomi Wolf</span> Amerikalı gazeteci ve yazar

Naomi Rebekah Wolf Amerikalı feminist yazar ve gazeteci.

<span class="mw-page-title-main">Kuantum termodinamiği</span>

Kuantum termodinamiği, iki bağımsız fiziksel teori olan termodinamik ve kuantum mekaniği arasındaki ilişkilerin incelenmesidir. Bu iki bağımsız teori, ışık ve maddenin fiziksel olaylarını ele alır. 1905'te Albert Einstein, formülünü elde ederek, termodinamik ve elektromanyetizma arasındaki tutarlılık gereksinimi dolayısıyla ışığın kuantumlanıyor olması gerektiği sonucuna vardı. Einstein'ın bu durumu ortaya koyduğu makale, kuantum teorisinin şafağıdır. Kuantum teorisi, Einstein'ın makalesinin yayımlanmasını takip eden birkaç on yıl içerisinde bağımsız bir dizi kuralla kabul gören bir teori hâline geldi. Kuantum termodinamiği, kuantum mekaniğinden termodinamik yasaların ortaya çıkışını ele almaktadır. Termodinamik dengede bulunmayan dinamik süreçleri ele alışında, istatistiksel kuantum mekaniğinden farklılık gösterir. Buna ek olarak, kuantum termodinamiği teorisinin tek başına bir kuantum sistemine uygulanabilir olması için bir arayış vardır.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi Bolşevizmi</span>

Yahudi Bolşevizmi, ayrıca Yahudi-Bolşevizm, Yahudilerin 1917 Rus Devrimi'nin yaratıcıları olduğunu ve devrime önderlik eden Bolşevikler arasında birincil gücü ellerinde tuttuklarını iddia eden anti-komünist ve antisemitik bir iddiadır. Benzer şekilde, Yahudi Komünizminin komplo teorisi, Yahudilerin dünyadaki Komünist hareketlere hakim olduğunu iddia eder ve Yahudilerin dünya siyasetini kontrol ettiğini iddia eden Siyonist İşgal Hükümeti komplo teorisi (ZOG) ile ilişkilidir.

UFO komplo teorileri, başta Amerika Birleşik Devletleri Hükûmeti olmak üzere dünya çapında çeşitli hükümetlerin ve politikacıların, tanımlanamayan uçan nesnelerin insan olmayan bir zeka tarafından kontrol edildiğine veya dünya dışı teknoloji kullanılarak inşa edildiğine dair delilleri gizlediğini iddia eden komplo teorilerinin oluşturduğu bir alt kümedir.

<span class="mw-page-title-main">Kalergi Planı</span>

Kalergi Planı, bazen Coudenhove-Kalergi Komplosu olarak adlandırılır, Avusturyalı-Japon politikacı Richard von Coudenhove-Kalergi'nin, beyaz Avrupalıları göç yoluyla diğer ırklarla karıştırmak için bir komplo olduğunu iddia eden aşırı sağ, antisemitik, beyaz soykırımcısı komplo teorisidir. Aristokrat Avrupa sosyal çevrelerinde terfi etti. Komplo teorisi çoğunlukla Avrupalı grup ve partilerle ilişkilendirilir, ancak aynı zamanda Kuzey Amerika siyasetine de yayılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Komplo teorileri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu, kayda değer komplo teorilerinin bir listesidir. Birçok komplo teorisi, gizli hükûmet planları ve ayrıntılı cinayet planları hakkındadır. Komplo teorileri, genellikle fikir birliğini reddeder ya da tarihsel veya bilimsel yöntem ile kanıtlanamaz. Bununla birlikte Almanya'nın II. Dünya Savaşı'nda Polonya'yı işgal etme iddiası gibi doğrulanmış komplolarla ilgili araştırmalarla karıştırılmamalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kriz aktörü</span>

Bir kriz aktörü, polis, itfaiyeciler veya ATT personeli gibi ilk müdahale görevlilerini eğitmek için acil durum tatbikatları sırasında bir afet mağdurunu canlandırmak için eğitilmiş bir aktör, rol oyuncusu, gönüllü veya başka bir kişidir. Kriz aktörleri, ilk müdahale ekiplerinin becerilerini uygulamalarına izin vermek ve acil durum hizmetleri kuruluşlarının tam ölçekli afet tatbikatlarının bir parçası olarak gerçekçi senaryolar hazırlamasına ve eğitmesine yardımcı olmak için afetlerin aslına uygun simülasyonları oluşturmak için kullanılır.

Big Pharma komplo teorileri, genel olarak tıp camiası ve özellikle de büyük ilaç şirketlerin, kâr amacıyla veya diğer alçak amaçlar nedeniyle kamu zararına hareket ettiği, etkili tedavileri gizlediği, hatta çok çeşitli hastalıklara neden olduğu ve kötüleştirdiğini iddia eden komplo teorileridir. Bazı teoriler, doğal alternatif çözümlerin bastırıldığı, HIV/AIDS için kullanılan ilaçların etkisiz ve zararlı olduğu, tüm kanserler için tek bir çarenin keşfedildiği ancak halktan gizlendiği, COVID-19 aşılarının etkisiz olduğu ve COVID-19 için alternatif tedavilerin mevcut olduğunu iddia eder. Her durumda, komplo teorisyenleri ilaç şirketlerinin kar arayışını suçlar ve ilaç endüstrisine yönelik diğer eleştirilerin meşruluğunu savunmaya devam eder.

Uluslararası Yahudi komplosu veya dünya Yahudi komplosu, "yirminci yüzyılın en yaygın ve dayanıklı komplo teorisi" ve "en yaygın ve uzun süreli komplo teorilerinden biri" olarak nitelendirilmiştir. Genelde Uluslararası Yahudilik adı verilen kötü niyetli, çoğu zaman küresel bir Yahudi çemberinin dünya hakimiyetini amaçladığını iddia etse de, komplo teorisinin içeriği çok değişkendir ki bu da teorinin geniş yayılımının ve uzun süreliliğini açıklamaya yardımcı olur. Teori, on dokuzuncu yüzyılın sonlarında ve yirminci yüzyılın başlarında, özellikle antisemitik bir uydurma metin olan Siyon Bilgelerinin Protokolleri tarafından popülerleştirilmiştir. Bir uluslararası Yahudi komplosunun varlığını iddia eden komplolar arasında Yahudi Bolşevizmi, Kültürel Marksizm, Yahudi-Mason komplosu, beyaz soykırımı ve Holokost inkarı bulunur. Nazi liderliğinin II. Dünya Savaşı'nı başlatmak ve Müttefik kuvvetleri kontrol etmekle suçladığı bir uluslararası Yahudi komposuna inancı, Nihai Çözüm'ü başlatma kararlarında kilit rol oynadı.

Kültürel Marksizm, Frankfurt Okuluʼnu modern ilerici hareketlerin, kimlik politikalarının ve politik doğruculuğun kaynağı olarak gösteren aşırı sağcı antisemitik bir komplo teorisidir. Komplo teorisi, gelenekçi muhafazakarlığın sözde “Hristiyan değerleri”ni zedeleyen ve bunların yerine kültürel olarak liberal değerleri koymayı amaçlayan planlı bir kültür savaşı yoluyla Batı toplumunu yıkmaya yönelik süregelen ve kasıtlı bir akademik ve entelektüel çaba olduğunu ileri sürmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.