İçeriğe atla

Hint Hilâfet Hareketi

Hint Müslüman Hareketi olarak da anılan Hint Hilâfet Hareketi (1919-1924), Sünni Müslümanların lideri kabul edilen Osmanlı halifesini etkin bir siyasi otorite haline getirmek amacıyla Şevket Ali, Muhammed Ali Cevher, Hakim Ecmel Han[1][2] ve Ebul Kelam Azad[3] liderliğindeki Britanya Hindistanı Müslümanları tarafından başlatılan pan-İslamcı bir siyasi protesto kampanyasıydı. Hareket, Türkiye'nin daha olumlu bir diplomatik mevki kazandığı ve laikliğe yöneldiği 1922 sonlarında çöktü. 1924'e gelindiğinde Türkiye halifenin rolünü ortadan kaldırdı.[4]

Arka plan

Osmanlı padişahı II. Abdülhamid (1842-1918), Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Müslümanlar üzerinde egemenliğini kaybetmemek ve demokratik muhalefeti yurtta ezmek amacıyla pan-İslamcı programını başlattı. 19. yüzyılın sonlarında Hindistan'a Cemaleddin Efganî'yi elçi olarak gönderdi.[5] Osmanlı hükümdarının politikası Hint Müslümanlar arasında dini tutku ve sempati uyandırdı. Halife olarak Osmanlı padişahı, dünyadaki tüm Sünni Müslümanların dini ve siyasi lideriydi ancak bu otorite hiçbir zaman gerçek anlamda kullanılmadı.

Çok sayıda Müslüman dini lider, halifelik adına farkındalığı yaymak ve Müslüman katılımını geliştirmek için çalışmaya başladı. Müslüman dini lider Mevlana Mahmud Hasan, Osmanlı İmparatorluğu'nun desteğiyle İngilizlere karşı ulusal bir bağımsızlık savaşı düzenlemeye çalıştı.

II. Abdülhamid, Jön Türk Devrimi tarafından İkinci Meşrutiyet döneminin başlangıcına işaret eden anayasal monarşiyi restore etmek zorunda kaldı. Yerine kardeşi V. Mehmed (1844-1918) geldi ancak devrimi takiben Osmanlı İmparatorluğu'ndaki gerçek güç İttihat ve Terakki'deydi. Hareket Şubat 1920'deki Londra Konferansı'na konu oldu ancak milliyetçi Araplar bunu Arap topraklarındaki İslam nüfuzunun devamına tehdit olarak gördüler.[6]

Parçalanma

I. Dünya Savaşı sırasında İttifak Devletleri'nin yanında olan Osmanlı İmparatorluğu büyük bir askeri yenilgiye uğradı. Versay Antlaşması (1919) bölgesel boyutunu kısıtladı ve siyasi etkisini azalttı ancak muzaffer Avrupalı güçler Osmanlı padişahının halifelik rolünü koruma sözü verdi. Buna karşın Sevr Antlaşması (1920) uyarınca Filistin, Suriye, Lübnan ve Irak imparatorluktan kopmuştu.

Türkiye içinde, Anadolu Hareketi olarak bilinen ve ilerici, laik ve milliyetçi karakteri daha da belirginleşecek bir direniş hareketi ortaya çıktı. Türk Kurtuluş Savaşı (1919-1923) sırasında Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) liderliğindeki vatanseverler, Sevr Antlaşması'nı Lozan Antlaşması (1923) ile kaldırdı. Cumhuriyet Devrimi sırasında, 1924'te, Türkiye halifelik makamını kaldırmış ve Türkiye içindeki yetkilerini Türkiye Büyük Millet Meclisine devretmiştir.

Güney Asya'da Hilâfet Hareketi

Her ne kadar İslam dünyasında halifelik adına siyasi faaliyetler ve kitlesel patlamalar ortaya çıksa da, en önemli faaliyetler Hindistan'da gerçekleşti. Önde gelen bir Oxford eğitimli Müslüman gazeteci Mevlana Muhammed Ali Cevher, İngilizlere karşı direnişi savunduğu ve halifeliği desteklediği için dört yıl hapis yattı. Türk Kurtuluş Savaşı'nın başlangıcında Müslüman dini liderler, Avrupalı güçlerin halifeliği muhafaza etmek istememesinden korkuyorlardı. Hindistan'daki bazı Müslümanlara göre, Türkiye'deki diğer Müslümanlara karşı savaşmak için İngilizler tarafından askere alınma ihtimali korkunçtu.[7] Kurucularına ve takipçilerine göre, Hilâfet Hareketi dini bir hareket değil, Türkiye'deki diğer Müslümanlarla bir dayanışma gösterisiydi.[8]

Muhammed Ali ve kardeşi Mevlana Şevket Ali, Pir Gulam Müceddid Serhendi Şeyh Şevket Ali Sıddıkvi, Dr. Muhtar Ahmed Ensarî, Reis'ül-Muhacirin Avukat Can Muhammed Cuneco, Hasret Mohani, Seyyid Ataullah Şah Buhari, Mevlana Ebul Kelam Azad ve Dr. Hakim Ecmal Han, Tüm Hindistan Hilâfet Komitesi'ni kurdu. Örgüt, Lucknow, Hindistan'da, toprak ağası Şevket Ali Sıddıkvi'nin evinde kuruldu. Müslümanlar arasında siyasi birlik kurmayı ve halifeliği korumak için etkilerini kullanmayı amaçlıyorlardı. 1920'de, İngilizleri hilâfeti korumaya ve Hint Müslümanları bir araya getirip İngilizleri bu amaçla sorumlu tutmaya çağıran Hilâfet Manifestosu'nu yayımladılar.[9] Bengal'deki Hilâfet Komitesi, Muhammed Ekrem Han, Manirüzzaman İslamabadi, Muciburrahman Han ve Çitarancan Das'ı içeriyordu.[10]

1920'de Hilâfet Hareketi liderleri ile Hindistan'ın en büyük siyasi partisi ve milliyetçi hareketi olan Hindistan Ulusal Kongresi arasında bir ittifak kuruldu. Kongre lideri Mohandas Karamçand Gandi ve Hilâfet Hareketi liderleri, Hilâfet Hareketi ve Swaraj Hareketi'nin amaçları için birlikte çalışmaya ve savaşmaya söz verdiler. İngilizler üzerindeki baskıyı artırmaya çalışan Hilâfetçiler, ülke çapında kitlesel, barışçıl sivil itaatsizlik kampanyası olan işbirliği dışı hareketin önemli bir parçası oldular. Hilâfetçilerin desteği Gandi'ye ve Kongre'nin mücadelede Hindu-Müslüman birliğini sağlamasına yardımcı oldu. Dr. Ensarî, Mevlana Azad ve Hakim Ecmel Han gibi Hilâfet Hareketi liderleri de kişisel olarak Gandi'ye yakınlaştılar. Bu liderler 1920 yılında Müslümanlar için bağımsız eğitim ve sosyal gençleşmeyi teşvik etmek amacıyla Camia-yı Milliye-yi İslamiye'yi kurdular.[11]

Çöküş

İngilizlerle görüşmek ve faaliyetlerini sürdürmekle birlikte, Müslümanlar Hindistan Ulusal Kongresi, Hilâfet Hareketi ve Tüm Hindistan Müslüman Birliği teşkilatlarında bölündükçe Hilâfet Hareketi zayıfladı.[12] Son darbe, bağımsız Türkiye'de ilerici, laik bir cumhuriyet kurmak için Osmanlı yönetimini deviren Mustafa Kemal Paşa'nın güçlerinin zaferiyle geldi. Halifelik makamını kaldırdı ve Hintlerden yardım istemedi.[13]

Hilâfet Hareketi liderliği farklı siyasi çizgilere bölündü. Seyyid Ataullah Şah Buhari, Çavdhuri Efzelhak'ın desteğiyle Meclis-i Ahrar-ı İslam'ı kurdu. Dr. Ensarî, Mevlana Azad ve Hakim Ecmel Han gibi liderler Gandi ve Hindistan Ulusal Kongresi'nin güçlü destekçileri olarak kaldılar. Ali kardeşler Tüm Hindistan Müslüman Birliği'ne katıldı. Birliğin kitlesel çekiciliğinin ve ardından gelen Pakistan Hareketi'nin büyümesinde önemli bir rol oynayacaklardı. Bunlarla birlikte, Türkiye'nin hilâfeti kaldırmasının ardından 1931'de Kudüs'te halifelik hakkında ne yapılması gerektiğini belirlemek için bir hilâfet konferansı düzenlendi.[14]

Miras

Hilâfet Hareketi tartışmalara ve güçlü görüşlere yol açtı. Eleştirmenler tarafından, pan-İslamcı, köktendinci bir platforma dayanan ve Hint bağımsızlık davasına kayıtsız kalan politik ajitasyonlardan biri olarak kabul edilir. Hilâfet Hareketi eleştirmenleri, hareketin Hindistan Ulusal Kongresi ile ittifakını bir çıkar evliliği olarak görürler. Hilâfet Hareketi savunucuları bunu Hindistan'daki işbirliği hareketine ve Hindu-Müslüman ilişkilerini geliştirmede önemli bir kilometre taşına götüren bir kıvılcım olarak görürken, Pakistan ve Müslüman ayrılıkçılık savunucuları bunu ayrı bir Müslüman devletin kurulmasına yönelik önemli bir adım olarak görüyorlar. Ali kardeşler Pakistan'ın kurucu babaları olarak kabul edilirken, Azad, Dr. Ensarî ve Hakim Ecmel Han Hindistan'da ulusal kahramanlar olarak yâd edilmektedir.

Kaynakça

  1. ^ Hussain, Intezaar. Ajmal e Azam. 
  2. ^ Andrews, C.F (1922). Hakim Ajmal Khan. 
  3. ^ "Khilafat movement | Indian Muslim movement | Britannica.com". 8 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2020. 
  4. ^ Gail Minault, The Khilafat Movement: Religious Symbolism and Political Mobilization in India (1982).
  5. ^ Ahmed, Sufia. "Khilafat Movement". Banglapedia. Bangladesh Asiatic Society. 3 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2017. 
  6. ^ Sankar Ghose (1991). Mahatma Gandhi. Allied Publishers. ss. 124-26. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2020. 
  7. ^ Buna karşın, aynı zamanda Kuzey Pencap ve Kuzeybatı Sınır Eyaleti'nin bir kısmından çok sayıda Müslüman'ın I. Dünya Savaşı'nda Britanya Hindistanı Ordusu'nda hizmet etmek için etkin gönüllü olduklarına dikkat edilmelidir.
  8. ^ A. C. Niemeijer (1972). The Khilafat movement in India, 1919-1924. Nijhoff. s. 84. 
  9. ^ Gail Minault, The Khilafat movement, s. 92
  10. ^ Razzaq, Rana. "Khan, Mohammad Akram". Banglapedia. Bangladesh Asiatic Society. 1 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2016. 
  11. ^ Gail Minault, The Khilafat movement, s. 69
  12. ^ Gail Minault, The Khilafat movement, s. 184
  13. ^ Gail Minault, The Khilafat movement, s. 205
  14. ^ Vali Nasr, The Shia Revival, Norton, (2006), s. 106

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mahatma Gandi</span> Hint bağımsızlık aktivisti (1869–1948)

Mohandas Karamçand Gandi, Hindistan'ın ve Hindistan Bağımsızlık Hareketi'nin siyasi ve ruhani lideri. Görüşleri Gandizm olarak anılır. Kötülüğe karşı aktif ama şiddetsiz direniş ve gerçek ile ilgili olan Satyagraha felsefesinin öncüsüdür. Bu felsefe Hindistan'ı bağımsızlığına kavuşturmuş ve dünya üzerinde vatandaşlık hakları ve özgürlük savunucularına ilham kaynağı olmuştur. Gandi, Hindistan'da ve dünyada, Tagore tarafından verilen ve yüce ruh anlamına gelen Mahatma ve baba anlamına gelen bapu adlarıyla anılır. Hindistan'da resmî olarak "Ulusun Babası" ilan edilmiştir ve doğum günü olan 2 Ekim Gandhi Jayanti adıyla ulusal tatil olarak kutlanır. 15 Haziran 2007'de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu oybirliği ile 2 Ekim gününü "Dünya Şiddetsizlik Günü" olarak ilan etmiştir. Gandi, hakkında en fazla eser yazılan kişiler listesinde 8. sırada yer almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ali</span> İslam Devletinin dördüncü halifesi ve Şiilerin birinci imamı

Ali bin Ebu Talib, İslam Devleti'nin 656-661 yılları arasındaki halifesi. İslam peygamberi Muhammed'in damadı ve amcası Ebu Talib'in oğlu olan Ali, Muhammed'in İslam'a davetini kabul eden ilk erkek kişidir. Sünni İslam'a göre Ali, dört halifenin sonuncusu, Şii İslam'a göre ise imamların ilki ve Muhammed'in hak vârisidir. Şii ve Sünni İslam arasındaki farklılaşmanın ana nedeni Muhammed'in gerçek vârisinin kim olduğu konusundaki görüş farklılığından ileri gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Emevîler</span> İslam tarihinin ikinci hâlifeliği (661–750)

Emevîler ya da Emevîler Hilâfeti, Dört Halife Dönemi'nden (632-661) sonra kurulan Müslüman Arap devleti. Ali bin Ebu Talib'in 661'de öldürülmesinden sonra başa geçen Emevîler, 750'de Abbâsîler tarafından yıkılıncaya kadar hüküm sürdüler. Başkenti Şam olan devlet, en geniş sınırlarına Halife Hişâm bin Abdülmelik döneminde sahip oldu. Devletin sınırları Kuzey Afrika, Endülüs, Güney Galya, Mâverâünnehir ve Sind'in fethedilmesiyle doğuda Afganistan'a batıda ise Güney Fransa'ya kadar ulaşmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hilafetin kaldırılması</span>

Halifeliğin kaldırılması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin 3 Mart 1924 tarihinde çıkardığı kanunla halifelik makamını kaldırmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hilâfet</span> Muhammedin ölümünden sonra oluşturulan devlet başkanlığı makamı

Hilâfet veya halifelik, Arap coğrafyasında dünyanın diğer coğrafyalarındaki krallık, hanlık, çarlık, imparatorluk ve şahlık gibi makamlara eşdeğer olarak kurulmuş bir devlet başkanlığı makamıdır. 632'de ölen İslam peygamberi Muhammed'in kurduğu İslam Devleti'nin liderliğini sürdüren hükümdarlar; "kral", "çar" veya "imparator" gibi bir unvan olan halife unvanını kullanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dört Halife</span>

Dört Halife ya da Râşid Halifeler; Sünnilik'te Râşid halifeler, doğru yola yönlendirilen ve doğru bir model olduğu kabul edilen halifelerdir. Bazıları bu kategoriye Muhammedin torunu Hasan'ın 6 aylık hilafetini de sokarlar. İslam peygamberi Muhammed'in ölümünden sonra ümmete önderlik eden ilk dört halifedir:

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Ali Cinnah</span> Pakistanın kurucusu olarak görülen siyasetçi (1876-1948)

Muhammed Ali Cinnah, Pakistanlı 20. yüzyıl hukukçusu, politikacısı ve devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Cevahirlal Nehru</span> Hindistanın ilk başbakanı

Pandit Cevahirlal Nehru Hint politikacı ve devlet adamıdır. Hindistan Ulusal Kongresi'nin önemli siyasi üyelerinden biridir. Hindistan'ın Bağımsızlık hareketi sırasında önemli bir figür olmuştur. Hindistan'ın ilk başbakanıdır.

<span class="mw-page-title-main">İslam'ın yayılışı</span> 7. ve 8. yüzyıllarda yaşanmış tarihsel süreç

İslam'ın yayılışı, İslam'ın genişlemesi, İslami fetihler ya da Arap fetihleri, 7. yüzyılda İslam peygamberi Muhammed'in Müslümanlarca Asr-ı Saâdet diye adlandırılan döneminde başladı. Muhammed, Arap Yarımadası'nda, daha sonraki Râşidîn ve Emevî hilâfetleri döneminde bir yüzyıllık hızlı genişleme gören yeni bir birleşik yönetim kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Bal Gangadhar Tilak</span>

Bal Gangadhar Tilak, Hint bilim insanı, hukukçu, matematikçi, düşünür ve milliyetçi önderdir. 1914'te Hint Yönetsel Özerklik Birliği'ni kurarak başkanlığını üstlenmiş, 1916'da Muhammed Ali Cinnah'la bağımsızlık mücadelesinde Hindu-Müslüman birliğini sağlayan Lucknow Paktı'nı imzalamıştır.

<span class="mw-page-title-main">İslam devleti</span> devlet yönetim biçimi, şeriat yasaları uygulanan devlet

İslam devleti, İslam hukukuna dayalı bir hükumet biçimine sahip bir devlettir. Bir terim olarak, İslam dünyasında çeşitli tarihsel yönetim biçimlerini ve yönetim teorilerini tanımlamak için kullanılmıştır. Arapça "dawlah islāmiyyah" teriminin bir çevirisi olarak Siyasal İslam veya İslamcılık ile bağlantılı modern bir kavramı belirtir.

<span class="mw-page-title-main">III. Ağa Han</span> Nizarî İsmailîlerinin 48. imamı

III. Ağa Han, asıl adı Sultan Sır Muhammed Şah, Şiiliğin Nizari İsmaili tarikatının imamı, II. Ağa Han'ın tek oğlu olan III. Ağa Han 1885'te babasının yerine geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tüm Hindistan Müslüman Birliği</span>

Tüm Hindistan Müslüman Birliği ya da kısa kullanımıyla Müslüman Birliği, 1906'da Britanya egemenliği altındaki Hindistan'da Müslümanların haklarını savunmak amacıyla kurulan siyasal topluluk.

<span class="mw-page-title-main">Râşidîn Halifeliği</span> Kurulan ilk İslam halifeliği (632–661)

Râşidîn Halifeliği, İslâm peygamberi Muhammed'in halefi olan ilk halifeliktir. Muhammed'in MS 632'deki vefatından sonra ilk dört ardışık halifesi (halef) tarafından yönetildi. Bu halifeler, Sünni İslam'da topluca Râşidîn ya da "Doğru Yolda olan" halifeler olarak bilinirler. Bu terim Şîa'da kullanılmaz, çünkü Şii Müslümanlar ilk üç halifenin yönetimini meşru görmez.

<span class="mw-page-title-main">Hindistan Bağımsızlık Hareketi</span>

Hindistan Bağımsızlık Hareketi Hindistan ve Güney Asya'da gerçekleşen siyasi organizasyon. Hindistan yarımadasında Britanya krallığının ve Doğu Hindistan Şirketinin egemenliğini sonlandırmak amacını güden bir hareketti. 1757'den 1947'ye kadar 190 yıl sürmüştür. İlk askeri bağımsızlık mücadelesi Bengal'de başladı. Daha sonra Hindistan'da devam etti.

Osmanlı İmparatorluğu'nda din, çeşitlilik gösteren bir unsurdu. İslam baskın din olmakla birlikte, İslam inancında "semavi dinler" olarak kabul edilen Yahudilik ve Hristiyanlık dinlerinin mensupları, millet sistemi içinde yaşamayı sürdürdüler. Osmanlı İmparatorluğu'nda inançlara mensup kişiler, kendi dini kurallarına göre yargılanırdı. Buna karşılık millet sistemine dahil olmayan dinlerin, devlet içinde meşru bir varlığı bulunmuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Ümmetçilik</span> Müslümanların tek bir İslam devleti altında birliğini veya İslami ilkelere sahip uluslararası bir örgütü savunan siyasi hareket

Ümmetçilik veya Pan-İslamizm, Müslümanları tek bir İslam devleti altında veya İslami prensiplere sahip uluslararası bir örgüt altında birleştirmeyi savunan bir siyasi harekettir. Tarihsel olarak, tüm Osmanlı vatandaşlarının birliğini amaçlayan Osmanlıcılıktan sonra Pan-İslamizm, imparatorluktaki Müslüman halkların bağımsızlık hareketlerini önlemek amacıyla Sultan II. Abdülhamid tarafından 19. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı İmparatorluğu'nda teşvik edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ebul Kelam Azad</span>

Ebul Kelam Muhiddin Azad, Hint Müslüman bilgin ve Hint bağımsızlık hareketinin üst düzey siyasi lideridir.

<span class="mw-page-title-main">Gadîr-i Hum</span> Muhammedin 632 yılında damadı Ali lehine bir beyan içeren vaazı.

Gadîr-i Hum İslam peygamberi Muhammed'in 16 Mart 632 tarihinde vereceği vaaz için Müslümanların toplanmış olduğu tarihsel etkinliktir. Şiilerin ve Arap Alevilerinin inancına göre İslam peygamberi bu vaazinde, Ali bin Ebu Talib'i kendisinden sonra gelecek halef tayin etmiştir. Bu günün hicri yıldönümü Şiiler ve Arap Alevileri tarafından her yıl Gadir-i Hum Bayramı olarak kutlanır.

Tipu Sultan, Maisur Krallığı hükümdarıdır. Günümüzde Bangalur (Bangalore) bölgesinde olan Devanahalli'de doğdu. Meysur Kaplanı olarak da bilinen Tipu Sultan, Güney Hindistan merkezli Mysore Krallığı'nın hükümdarıydı. Roket topçuluğunun öncüsüydü. Babası Haydar Ali Han, günümüzde Hindistan'ın güneybatısının hududunda kurulan bir müslüman devleti olan Meysûr Sultanlığı'nın kurucusudur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.