İçeriğe atla

Şehzadebaşı Baskını

Şehzadebaşı Baskını
İstanbul'un İşgali

Şehzadebaşı'ndaki Mızıka Karakolu'nu basan İngiliz askerleri tarafından öldürülen bir Türk askeri.
Tarih16 Mart 1920
Bölge
Şehzadebaşı Karakolu, İstanbul
Sebep İstanbul halkına korku vermek ve
Kemalettin Sami Bey’i tutuklamak
Sonuç Karargâhtaki Osmanlı askerlerinin katli
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu 10. Kafkas TümeniBüyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı Bir İngiliz müfrezesi
Kayıplar
4 ölü, 10 yaralı Osmanlı askeri
18 Mart 1929 tarihli Cumhuriyet gazetesinde "16 Mart'ı unutmadık fakat meşhedi unuttuk" altyazısıyla verilen Şehzadebaşı Karakolu fotoğrafı.
17 Mart 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesinde 16 Mart anma töreni.

Şehzadebaşı Baskını, 16 Mart 1920 sabahı saat 05.45’e karşı İstanbul’da bir İngiliz müfrezesinin Şehzadebaşı'nda 10. Kafkas Tümeni ve Mızıka Takımının koğuş olarak kullandığı binaya aniden girerek, yataklarında uyuyan Türk askerlerinin üzerine ateş açması olayıdır.

Dört Türk askerinin hayatını kaybetmesi, onunun yaralaması ile sonuçlanan bu baskın, İstanbul’un işgalinin en ibret verici olaylarından biri olarak tarihe geçmiştir.[1] Baskının İstanbul halkına dehşet havası vermek için yapıldığı düşünülür. Karakol Cemiyeti kurucularından olan tümen komutanı Kemalettin Sami Bey’i alıkoymak için yapılmış olması da muhtemeldir.[2]

Arka Plan

13 Kasım 1918’de İtilaf güçleri tarafından işgal edilen İstanbul, şehirdeki yüksek müttefik komiserlerinin aldığı kararlar uyarınca 16 Mart 1920 sabahı ikinci kez işgal edildi. İşgalin resmi başlama saati 10.00 idi ancak şehrin çeşitli semt ve mahallerinde baskın ve tutuklamalar gece yarısı başladı.

Basılmasına karar veriler yerlerden birisi Şehzadebaşı’ndaki 10. Kafkas Tümeni Karargâhı idi.

Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından birkaç gün önce 10. Kafkas Tümeni İstanbul’a gelmiş, tümene bağlı birlikler şehrin çeşitli semtlerine; tümen karargâhı şubeleriyle birlikte Şehzadebaşı’ndaki Letafet Apartmanı’na; tümen karargâhı ve tümene bağlı mızıka takımının askerleri ise, bu apartmanın karşı köşesindeki iki katlı harap ve ahşap binaya yerleştirilmişti.[1]

Baskın

İngilizler 16 Mart 1920 sabahı saat 5.45’te, Şehzadebaşı Direklerarası’nda 10. Kafkas Tümen Karargâhı’nın bulunduğu caddeye iki yük otomobili ile geldi. Otomobillerden biri Saraçhane’ye gidip gözetleme yaparken diğer otomobilden karargâh önünde inen 50-60 askerlik karma bir İngiliz müfrezesi kapıda nöbet bekleyen askere saldırdıktan sonra yardım için gelen nöbeti onbaşıyı yaraladı; arkasından koğuşa giderek henüz uykuda bulunan ve o sırada yataklarından kalkmak isteyenlerin üzerine ateş açtılar. Bu arada üst kat koğuşlarda kalan Karargâh Mızıka efradını koridora çıkarıp iki sıra halinde dizen İngiliz subay hiçbir direnme göstermeyen silahsız bu efrad için ateş emri verdi.[1][3][4][5][6][7][8]

Baskın sırasında karargahta bulunan 61 Türk askerinden dördü hayatını kaybetti, 10 asker yaralandı, 1 asker kayboldu. Yaralı erlerden biri (Ödemişli Er Halil oğlu Osman) yolda öldü.[9][10]

Baskının nedenlerinden birinin 10. Kafkas Tümen Kumandanı Yarbay Kemaleddin Sami Bey’i tutuklamak olduğu düşünülür. Ancak baskın sırasında kumandan karargahta değildi.

Hayatını kaybeden askerler ve mezarları

Baskın sırasında hayatını kaybeden dört askerin adları şöyledir;[11][12]

  • Fırka Karargâhından Onbaşı Veli oğlu Mehmed (Reşadiye)
  • Fırka Karargâhından Çavuş İbiş oğlu Abdullah/Abdulkadir (Zile)
  • Mızıka Efradından Ahmed oğlu Nasuh (Balıkesir)
  • Mızıka Efradından Kadir oğlu Ömer Osman (Şehirkışla/Şarkışla)

Baskında ölen askerlerden üçü Eyüp’te Bahariye yolu üzerindeki mezarlığa törensiz ve gösterişsiz biçimde defnedilmiş, mezartaşları Türk Kurtuluş Savaşı’nın zaferle sonuçlanmasından sonra dikilmiş; 1947’de de Edirnekapı Şehitliği’ne nakledilerek buradaki Sakızağacı Şehitliği’ne gömülmüşlerdir.[1] Gazeteci Galip Kemali Bey, öldürülen askerlerden Kadiroğlu Ömer Osman’ın İplikhane Hastanesi karşısındaki siviller arasında defnedildiğine dair bilgi vermiştir; yaralıyken yolda hayatını kaybeden Ödemişli Er Halil oğlu Osman’ın defnedildiği yer ve baskında yaralanan diğer dokuz askerden hayatını kaybeden olup olmadığı bilinmiyor.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e Sürmeli, Serpil. "Şehzadebaşı Karakolu Baskını ve Olay Mahalline Giren İlk Gazete Tevhid-İ Efkâr" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S 45, Bahar 2010. 9 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Mart 2018. 
  2. ^ "Şehzadebaşı Baskını'nın tüm detayları". Dünya Bülteni 4 Nisan 2010. 16 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2018. 
  3. ^ ARAT, Murat BARDAKÇI, Süleyman. "'Unutmadık' töreni". www.hurriyet.com.tr. 17 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020. 
  4. ^ Saylan, Gürkan Fırat (2014). "İstanbul'un resmen işgali (16 Mart 1920)". []
  5. ^ Sürmeli, Serpil (18 Nisan 2019). "Şehzadebaşı Karakolu Baskını ve Olay Mahalline Giren İlk Gazete Tevhid-İ Efkâr" (İngilizce). doi:10.1501/Tite_0000000319. ISSN 1303-5290. 
  6. ^ Fotoğraflarla Kurtuluş Savaşı Yılları. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Başkanlığı. 2002. 
  7. ^ Sürmeli, Serpil (2010). "Şehzadebaşı Karakolu baskını ve olay mahalline giren ilk gazete Tevhid-i Efkar". ATATÜRK YOLU DERGİSİ. 12 (45). ss. 103-116. ISSN 1303-5290. 
  8. ^ "İstanbul'un işgali ve Şehzadebaşı karakolu baskını". turkiyegazetesi.com.tr. 3 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020. 
  9. ^ ""İNGİLİZLER TARAFINDAN UYKUDA İKEN ŞEHİT EDİLEN ASKERLERİMİZ"". Fahri Sarrafoğlu Kişisel Sayfası. 13 Kasım 2016. 21 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020. 
  10. ^ "Şehzadebaşı Karakolu Baskını Şehitlerimiz ve Bu Hadiseye Sessiz Kalanlar". www.kamudannethaber.com. 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020. 
  11. ^ "Kanlı baskının 100'üncü yılı: Askerlerimizi uyurken şehit ettiler!". Kırım Haber Ajansı - QHA. 16 Mart 2020. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020. 
  12. ^ "16 Mart 1920'de İngilizlerin şehit ettiği askerlerimiz anıldı". www.sozcu.com.tr. 18 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kâzım Karabekir</span> 5. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı

Musa Kâzım Karabekir, Türk asker ve siyasetçi. "Alçıtepe Kahramanı" namıyla tanınır. Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatan komutanların arasında yer alarak Doğu Cephesi'nde gösterdiği başarılardan dolayı Kırmızı-Yeşil şeritli İstiklâl Madalyası ile taltif edildi. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk muhalif partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurucuları arasında yer alıp, genel başkanı oldu. Afşar Türklerinden olup soyu Karamanoğulları'na dayanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kâzım Özalp</span> 3. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı

Kâzım Özalp, Türk asker ve siyasetçi. 1924 ve 1935 yılları arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı görevini sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Vasıf Karakol</span>

Mustafa Vasıf Karakol, , Türk asker ve siyaset adamı.

<span class="mw-page-title-main">3. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)</span>

3. Ordu Osmanlı Ordusu komutasındaki ordulardan biridir. Başlangıçta Balkanlar'da kurulmuş ve daha sonra Osmanlı Devleti'nin Kuzey ve Doğu kısımlarını savunmuştur. Balkanlar'da olduğu sürede İkinci Meşrutiyet'i desteklemiş ve bu hareketin askeri kuvvetlerinin çekirdeğini oluşturmuştur. Başlangıçta Ordu merkezi Selanik'ti. I. Dünya Savaşı ile Erzurum Kalesi'ne taşındı. Karargahı önce Erzurum sonra Suşehri ve en sonunda Sivas yakınlarına taşındı. Ünlü subaylarının arasında Enver Paşa ve Mustafa Kemal Atatürk vardır.

1. Ordu, Osmanlı Ordusu'nun ordularından biri.

Akbaş Cephaneliği Baskını, Mondros Mütarekesi gereği Fransız kuvvetlerince el konulan Osmanlı ordusuna ait Eceabat yakınındaki cephaneliğe Balıkesir Redd-i İlhak Cemiyeti mensubu Köprülü Hamdi Bey önderliğinde 40 atlı arkadaşın 26-27 Ocak 1920'de düzenlediği baskın.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul'un İşgali</span> Mağlup Osmanlı İmparatorluğunun başkentinin İtilaf Devletleri tarafından işgali

İstanbul'un İşgali, Osmanlı İmparatorluğu ve İtilaf Devletleri arasında imzalanan Mondros Bırakışması ile Birinci Dünya Savaşı'nın bu ülkeler arasında sona erdiğinin ilan edilmesinin ardından gerçekleşmiştir. Osmanlı başkenti İstanbul, önce 13 Kasım 1918, sonra 16 Mart 1920'de olmak üzere iki kez işgal edildi. İlk işgalde, İstanbul'un önemli ve stratejik noktaları kontrol altına alındı ancak idareye el konulmadı; ikinci işgal ile idareye el konuldu. Eylül 1922'ye gelindiğinde, İzmir'in Kurtuluşu'ndan sonra, Mustafa Kemal Paşa İstanbul'u kurtarmak için Türk birliklerine İngiliz ve Fransız işgalindeki Çanakkale'ye hareket etmeleri emrini verdi. Bu emir üzerine Çanakkale Krizi patlak verdi. Türkler Kurtuluş Savaşı verdiği sırada İrlanda sorunuyla uğraşan Birleşik Krallık, Ankara Hükûmeti ile savaşın eşiğine geldi. Liberal Başbakan David Lloyd George Mustafa Kemal'in birliklerine karşı taarruza geçilmesini istediyse de müttefiklerinin desteğini alamadı ve ülkesindeki savaş karşıtı muhalefet ile dominyonların güçlü direnişiyle karşılaştı. Lloyd George'u gereksiz bir savaş başlatmaya çabalamakla itham eden Muhafazakâr Parti'nin 19 Ekim 1922'de Carlton Club deklarasyonu ile koalisyondan ayrılması sonucu Lloyd George hükûmeti düştü. İlerleyen süreçte diplomatik olaylar Türklerin lehine gelişti. İşgal, son İtilaf birliklerinin 4 Ekim 1923'te şehri terk etmesinden sonra, Şükrü Naili Paşa komutasındaki 3. Kolordu birliklerinin 6 Ekim 1923'te tören eşliğinde şehre girmesiyle sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Hamdi Martonaltı</span> Türk telgrafçı

Ahmet Hamdi Martonaltı ya da bilinen adıyla Telgrafçı Manastırlı Hamdi Bey, İstanbul'un İngiliz birlikleri tarafından işgal edildiği 16 Mart 1920 günü işgal haberini ve gelişmeleri Milli Mücadele'nin lideri Mustafa Kemal Paşa'ya ileterek tarih sahnesine çıkmış telgraf memuru.

<span class="mw-page-title-main">Sinop Baskını</span> Kırım Savaşının önemli çarpışmalarından biri olan baskın

Sinop Baskını, Kırım Savaşı'nın önemli çarpışmalarından biri olan baskın. Bu baskında Rus Karadeniz donanması, Sinop'ta Osmanlı donanmasına ağır bir darbe indirdi. Dünya deniz savaşları tarihinde yelkenli ahşap gemilerin rol aldığı son çarpışma ve gülle yerine patlayıcı mermilerin (humbara) kullanıldığı ilk çarpışma olarak Sinop Baskını'nın özel bir yeri vardır.

<span class="mw-page-title-main">Velid Ebüzziya</span> Türk gazeteci ve yayımcı (1884 - 1945)

Velid Ebüzziya, Osmanlı-Türk gazeteci ve yayımcı. Tasvîr-i Efkâr, Tevhîd-i Efkâr ve Zaman gazetelerini yayımlamış ve başyazarlığını yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Nâzım</span> Türk asker

Mehmet Nâzım, Türk asker.

<span class="mw-page-title-main">Kafkas İslam Ordusu</span> Askeri Birim

Kafkas İslam Ordusu, Osmanlı Devleti'nin Mart-Ağustos 1918 tarihleri arasında kurduğu Doğu Ordular Grubu'na bağlı bir askeri birim. Harbiye Nazırı Enver Paşa'nın emriyle ve tamamen Müslümanlardan oluşmuştur. I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya Cephesi'nde yer almıştır. Kağıt üstünde "ordu" olarak adlandırılsa da üç tümenden oluşması ve bu dönemde yoğun çatışmalarla eriyen Kafkas Ordular Grubunun ve 9. Ordu ile Şark Ordular Grubu'na bağlı bir kolordu olarak yapılandırılmıştır. Üç tümenden oluşan orduya Azeri ve Dağıstanlı gönüllülerinin katılımıyla toplam 20.000 civarında bir güce erişmiştir.

Gediz Muharebeleri, "Umum Kuvâ-yi Milliye Komutanı" olan Mirliva Ali Fuat Paşa ile Kuva-yi Seyyare Komutanı Çerkes Ethem'in Yunan işgaline karşı 1920 yılının Ekim ayı sonunda yaptıkları harekât. Taarruz planını Genelkurmay Başkanı İsmet Paşa kabul etmese de, TBMM kuvvetleri zayiatlar verdikten sonra Gediz'i geri alarak, İzmir'in İşgalinden sonra ilk defa Yunanların işgal ettikleri bir bölgeden geri çekilmelerini sağladılar. Harekâtın bitiminde Kuvâ-yi Milliye Komutanlığı lağvedildi ve Umum Kuvâ-yi Milliye Komutanı olan Ali Fuat Paşa Moskova Büyükelçiliğine tayin edildi. Yerine kurulan iki komutanlıktan "Batı Cephesi Komutanlığı"na Albay İsmet Bey, "Güney Cephesi Komutanlığı"na ise Refet Paşa tayin edildiler.

<span class="mw-page-title-main">Şahap Yardımoğlu</span> Türk asker

Şahabettin Yardımoğlu Türk asker. Eski Jandarma Genel Komutanı.

<span class="mw-page-title-main">Yıldırım Ordular Grubu</span> I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devletinin Filistin-Suriye-Irak cephelerini savunmak için oluşturduğu ordular grubu

Yıldırım Ordular Grubu, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti'nin Filistin-Suriye-Irak cephelerini savunmak için teşkil ettiği ordular grubu.

Miralay Hacı Hamdi Bey Pirselimoğullarından İsmail oğlu Ahmet Bey ve Zâkire Hanım'ın 4 erkek çocuğunun üçüncüsüdür. Resmi kayıtlara göre 1878 yılında Trabzon'da dünyaya geldiği belirtilse de kendisi; 1876 yılında başlayan Rus muharebesinin cereyanı sırasında dünyaya geldiğini, nüfusa kaydının ise iki sene farkla 1878 olarak gerçekleştiğini belirtir. Hamdi'nin ağabeyleri İsmail Hakkı ve Hasbi, küçük kardeşi ise Şükrü'dür.

<span class="mw-page-title-main">Rahime Hatun</span> Türk Kurtuluş Savaşı halk kahramanı

Rahime Hatun, Türk Kurtuluş Savaşı halk kahramanlarındandır.

Harşit savunması, I. Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen askeri savunma harekâtı.

Bursa'nın işgali, Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkmasının ardından İzmir'i işgal eden ve Anadolu içlerine ilerleyen İngiliz denetimi altındaki Yunan askerlerinin Bursa kentine 8 Temmuz 1920'de girişi ile başlamış ve 11 Eylül 1922'de Türk ordusunun kente girmesiyle sona ermiştir.