İtalya'nın Antalya'yı işgali
İtalya'nın Antalya'yı işgali, Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanmasının ardından Sevr Antlaşması'na (1919-1922) yol açan çalkantılı dönemde gerçekleşti.
Tarihçe
Arka plan
1915'te, İtalya'nın Fransa, Britanya ve Rusya'nın müttefik güçleri tarafında savaşa girmesi karşılığında, Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması durumunda, diğer toprakların yanı sıra Türkiye'nin Antalya limanı ve bitişik bölgesini de almasını öngören Londra Paktı imzalandı. Bu bölgede karbonifer bir havza olduğu bildiriliyordu
Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918) ile Osmanlı İmparatorluğu, kazanan güçler tarafından tek taraflı olarak dikte edilen şartları kabul etti. Bu sırada İtalya'da, Londra Paktı'nın hükmünün iptal edileceği korkusuyla "sakatlanan zafer" fikri büyüyordu.
Anadolu'ya İtalyan çıkarması
İşgal öncesinde Antalya'da bir telgraf ağı kuran İtalyanlar, şehirde bir İtalyan okulu açmak üzere birçok rahip, rahibe ve öğretmen getirdiler.[1] İşgali meşrulaştırmak ve halkın desteğini kazanmaya yönelik çeşitli taktikler kullandılar. Bu taktiklerden biri, Antalya esnafının bir İtalyan kruvazörüne davet edilmesi ve onlara iyi muamele yapıldığını belirten bir kağıt imzalatılmasıydı.[2] Esnaf, bu kağıdın ne anlama geldiğini bilmeden imzaladı ve daha sonra İtalyanlar tarafından, şehrin işgaline halkın davetkâr olduğunu kanıtlamak amacıyla kullanıldı.[3] 9 Mart 1919'da, bu şartlar altında, İtalyan hükûmeti, İtalyan bir keşif kuvvetini Antalya'ya çıkardı ve kısa sürede Antalya, Alanya, Muğla, Burdur, Afyon, Akşehir ve Konya gibi yakınlardaki yerleri de "güvenlik ve halkın talebi" gerekçesiyle işgal etti.
İtalya tarafındaki bu güç gösterisi, Londra Paktı'na dahil olmayan ve Anadolu'nun geniş bir bölgesini işgal etmeyi amaçlayan Yunan hükûmetinin sert tepkisiyle karşılaştı. Paris Barış Konferansı'nda İtalya Başbakanı Orlando'nun başkanlığındaki İtalyan heyeti bulunmadığı sırada, Yunanistan Yüksek Konsey'den Ege kıyısındaki Anadolu'ya müdahale izni almayı başardı. Bu nedenle, 15 Mayıs 1919'da Yunan ordusu, İzmir'e çıkarma yaparak Aydın, Manisa, Turgutlu, Ayvalık ve Edremit'i işgal etti.
İtalyan ve Yunan hükûmetleri arasında, 29 Temmuz 1919'da Tittoni ve Venizelos tarafından imzalanan gizli bir anlaşma ile çözülen şiddetli bir anlaşmazlık ortaya çıktı. Bu anlaşmada İtalya, Adalia (Antalya) ve Rodos hariç On İki Ada'dan vazgeçti ve buna karşılık Yunanistan'ın Arnavutluk üzerinde bir İtalyan “mandasını” desteklemesi sağlandı. Ancak bu anlaşma, sonraki İtalyan Dışişleri Bakanı Carlo Sforza (Haziran 1920) tarafından iptal edildi.
I. Dünya Savaşı sonrası yapılan Paris Barış Konferansı'nda İtalya, savaştan galip çıkmış diğer devletlerle birlikte Osmanlı topraklarının paylaşımı konusunda anlaşmalar yapmaya çalıştı. 1917 yılında gizli olarak imzalanan Saint-Jean-de-Maurienne Anlaşması ile İtalya, Batı Anadolu'da nüfuz alanı elde etmeyi hedefliyordu. Bu anlaşma, savaştan sonra Akdeniz'deki çıkarlarını koruma çabalarının bir parçasıydı. Osmanlı İmparatorluğu, 10 Ağustos 1920'de imzalanan Sevr Antlaşması ile İtalya'nın Antalya ve çevresindeki nüfuz alanını ve On İki Ada'nın sahipliğini, ayrıca Yunanistan'ın İzmir ve çevresindeki işgalini resmen tanıdı.
Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi genişledikçe Türk devrimciler, Mustafa Kemal Atatürk'ün Yunanlara karşı olan birliklerini silahlandırmak ve eğitmek için Antalya üssünü kullanan İtalya'dan önemli derecede askerî yardım aldı.[4]
Çekilme
İtalya, 1922 sonbaharında keşif kuvvetlerini geri çekmeye başladı.[5] Böylece Güneybatı Anadolu'daki İtalyan işgali herhangi bir mücadele olmadan sona ermiş oldu.[6]
Yunanlara karşı zaferle sonuçlanan savaşın ardından ve Mustafa Kemal'in Türkiye Cumhuriyeti'ni resmen kurmasıyla Sevr Antlaşması geçerliliğini kaybetti ve Lozan Antlaşması (1923) yürürlüğe girdi. Bu son anlaşmada Türkiye, İtalya'nın On İki Ada üzerindeki hakimiyetini kabul etti ve ilk kez İtalya'nın Libya üzerindeki egemenliğini tanıdı. Ancak Anadolu'da herhangi bir ekonomik nüfuz alanı veya askerî işgal hakkı verilmedi.[7]
Antalya'daki İtalyan birlikleri komutanları
- Giuseppe Battistoni (29 Nisan 1919'dan 24 Temmuz 1919'a kadar)
- Luigi Bongiovanni (24 Temmuz 1919'dan 17 Ağustos 1919'a kadar)
- Vittorio Elia (17 Ağustos 1919'dan 18 Aralık 1919'a kadar)
- Achille Porta (18 Aralık 1919'dan 7 Ağustos 1920'ye kadar)
- Giorgio Fusoni (7 Ağustos 1920'den 29 Nisan 1922'ye kadar)
Kaynakça
- ^ Gen. Kur. Başkanlığı, Türk İstiklâl Harbi 1, (T.İ.H./1) Ankara, 1962, s. 145.
- ^ Nuri Köstüklü, Millî Mücadele'de Denizli, Isparta ve Burdur Sancakları, Ankara, Kültür Bak. Yay. 1990 s. 15, T.İ.H./1, s. 145
- ^ Fahri Belen, Türk Kurtuluş Savaşı, (2. baskı), Ankara, 198, s. 30.
- ^ Michael Smith (1999), University of Michigan Press (Ed.), Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919–1922, Hurst, ISBN 1-85065-368-2
- ^ Cecini, Giovanni (2010). Il corpo di spedizione italiano in Anatolia, 1919–1922 (İtalyanca). Stato maggiore dell'esercito, Ufficio storico. ISBN 978-88-96260-15-9.
- ^ "Millî Mücadele'de Batı Cephesi". Atatürk Ansiklopedisi. 19 Şubat 2021. 23 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2024.
- ^ "Il testo del Trattato di Losanna del 24 luglio 1923". 29 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Ek okumalar
- Giovanni Cecini (2010). Il Corpo di Spedizione italiano in Anatolia (1919–1922). Roma. Ufficio USSME. ISBN 978-88-96260-15-9.
- Giovanni Cecini (2014). Militari italiani in Turchia (1919–1923). Roma. USSMD. ISBN 978-88-98185-01-6.
