İçeriğe atla

İki kutsal caminin hizmetkârı

Selahaddin Eyyubi Eyyübi Mısır ve Suriye SultanıSelahaddin Eyyubi Eyyübi Mısır ve Suriye Sultanı
Selahaddin Eyyubi
Eyyübi Mısır ve Suriye Sultanı
Selman bin Abdülaziz el-Suud
7. Suudi Arabistan Kralı

Hâdimü'l-Haremeyn (Arapça: خادم الحرمين الشريفين, romanize: Hâdimü'l-haremeyni'ş-şerîfeyn) ya da iki kutsal caminin hizmetkârı[1][not 1], Eyyûbî sultanları, Memlûk sultanları, Osmanlı padişahları ve günümüzde Suudi kralları dâhil olmak üzere İslam hükümdarları tarafından kullanılan kraliyet ünvanı.[4] Bu ünvan, İslam dünyasının en kutsal iki mescidi olarak kabul edilen Mekke’deki Mescid-i Haram ve Medine’deki Mescid-i Nebevî'nin hükümdar tarafından korunması, sorumluluğunun garanti altına alınması ve sürdürülmesi anlamına gelir.

Etimoloji

Suudi Arabistan kralları resmî yazışmalarda ve hitaplarda Arapça: خادم الحرمين الشريفين (Ḫādim al-Ḥaramayn aš-Šarīfayn), Türkçe karşılığı olarak "İki Şerefli Haremin Hizmetkârı" ifadesini kullanmaktadırlar.[1][2][5][6][7][8][9] Bunun yanında, "İki Ulu Mâbed'in Hizmetkârı", "Mekke ve Medine'nin Hizmetkârı", "İki Kutsal Hareme Hizmet Eden" ve "İki Kutsal Şehrin Koruyucusu" gibi birçok ifade şekli ve yazılış biçimleri de bulunmaktadır.[10][11] Ünvana ait en eski yazılı kayıt, Selahaddin Eyyübi'nin öldüğü yıl olan 1193 (hicrî 589) tarihli, Kudüs'teki Tapınak Tepesi'nde yer alan Kubbet-i Yûsuf'un restore edilmiş kitabesinde bulunmaktadır.[12]

Tarihçe

Ünvanın ilk kez Eyyûbîler Hanedanlığı'nın kurucusu ve sultanı Selahaddin Eyyubi tarafından kullanıldığına inanılmaktadır.[13] Daha sonra Memlûk sultanları da Hâdimü'l-Haremeyn sıfatını benimsemişlerdir.[12]

Osmanlı İmparatorluğu

1517'de I. Selim komutasındaki Osmanlı ordusu ile Memlûk Devleti arasındaki Ridaniye Muharebesi'nin, Osmanlı İmparatorluğu'nun zaferi ile sonuçlanmasının ardından hilâfet Osmanlılara geçti. Mısır'ın fethinden sonra Şam'a gelen Yavuz Sultan Selim, Emevî Camii'nde okunan hutbede kendisinden "Hâkim-ul Haremeyn'uş-Şerifeyn" (Haremeyn-i Şerif’in Hâkimi) diye bahsedildiği, bunun üzerine derhal müdahale ettiği ve şu sözleri söylediği rivayet edilmektedir:

“ Bu şehirlerin hâkimi olmak haddimize mi? Hayır! Hâkimü'l-Haremeyn değil, Hâdimü'l-Haremeyn! Ben ancak hizmetçisi olurum oraların.[14][15]„

Mekke ve Medine'nin kontrolünün Osmanlılara geçmesinin ardından bu ünvan ilk kez I. Selim tarafından kullanılmaya başlandı.[16] Ünvan daha sonra Osmanlı İmparatorluğu'nun 36. ve son padişahı VI. Mehmed'e kadar, sonraki bütün Osmanlı Sultanları tarafından kullanıldı.[17] Mekke ve Medine'nin Osmanlı hakimiyetinden çıkmasından sonra da "halife" ile birlikte "Hâdimü'l-Haremeyn" ünvanının kullanılmasına devam edildi. 1922 yılında saltanatın kaldırılmasının ardından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından halife seçilen Abdülmecid Efendi'ye "Halife-i Müslimîn" (Müslümanların Halifesi) ve "Hâdimü'l-Harameyn'ş-şerifeyn" ünvanları ile hitap edilmeye devam edildi. 3 Mart 1924'te hilâfetin kaldırılması ile birlikte bu ünvanlar da kaldırıldı.[11]

Suudi Arabistan

Kudüs'teki Tapınak Tepesi'nde bulunan ve "Hâdimü'l-haremeyni'ş-şerîfeyn" ünvanının ilk kez görüldüğü 1193 tarihli Kubbetü Yûsuf kitabesi

Suudi Arabistan Krallığı'nın kurucusu ve ilk kralı olan İbn Suud, "Biz Âl-i Suud Hanedanı, kraliyet değiliz ancak elçileriz" ifadesini kullandı ve hükümdarlığı boyunca ünvan eklenmesiyle ilgili herhangi bir açıklama veya kararname yayınlamadı.[18] Sonraki kral Suud bin Abdülaziz döneminde de herhangi bir ünvan kullanılmadı.[19] Üçüncü kral olan Faysal bin Abdülaziz'in yemin töreninden sonra Melik (kral) ünvanı onuruna bir tören düzenlendi ve burada hatipler tarafından Kral Faysal için "Azamet sahibi majesteleri" ifadesi kullanıldı.[18] Kral Faysal tören sırasında ayağa kalkarak samimiyetleri ve sadakatleri için teşekkür ederek, azamet ve büyüklüğün yalnızca Allah'a ait olduğunu ifade etti ve bu ünvan ile ilgili rahatsızlığını dile getirdi.[18] Halid bin Abdülaziz yönetiminde de kullanılmayan “İki Kutsal Caminin Hizmetkârı” ünvanı,[19] 1986 yılında yeniden kullanılmaya başlandı. Medine'deki bir halk toplantısında beşinci kral olan Kral Fahd bin Abdulaziz'in yaptığı duyuru ile ilan edildi. Kral Fahd, İslam'a karşı sorumluluğunun derin anlamda bir ifadesi olarak "Majesteleri" yerine "Hâdimü'l-Haremeyn" ünvanını üstlenen ilk kral oldu.[4][20] Resmi olarak bu ünvanla anılan Kral Fahd, her fırsatta bu ünvanın en sevdiği ünvan olduğunu belirtti.[18] Sonraki kral Abdullah bin Abdülaziz 2005-2015 yılları arasında bu ünvanı kullandı.[21] 23 Ocak 2015'te tahta geçen Selman bin Abdülaziz üvey kardeşi Kral Abdullah'ın ölümünden sonra aynı ünvanı devraldı.[22][23] Ünvan, kraliyet ailesinin alçakgönüllülüğünü, inancını, İki Kutsal Harem'e bağlılığını, hizmet etmekten duyduğu onur ve gururu ifade etmektedir.[18]

Eleştiriler

1980'lerin sonlarında Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak, Suudi hükümdarıyla alay etti ve yeni kabul edilen "Hâdim al-Haremeyn" ünvanı yerine "Kha'in al-Harameyn" (iki kutsal yerin haini) olduğunu imâ eden propaganda yayınları yaptı.[24] Mescid-i Haram içerisindeki Kâbe'nin güney yamacında bulunan ve Osmanlılar tarafından yaptırılan Ecyad Kalesi'nin, 2002 yılında Suudi Arabistan hükûmeti tarafından Ebrac el-Beyt otel inşaatı nedeniyle yıkılmasının ardından Türk gazeteci Murat Bardakçı 13 Ocak 2002'de bir yazı yayımladı. Bardakçı yazısında Kral Fahd'ın 1980'lerden itibaren "Mekke ile Medine'nin hizmetkârı" demek olan Hâdimu'l-Haremeyn-i Şerifeyn ünvanını sahiplendiğini fakat kutsal toprakların hizmetkârı gibi değil, hâkimi olarak hareket ettiğini belirtti.[10]

Amerikalı akademisyen ve tarihçi Juan Cole, 4 Temmuz 2016'da, Mescid-i Nebevî yakınlarında düzenlenen intihar saldırısı sonrasında yayımladığı bir yazısında, Suudi Arabistan'ın kendisini sıklıkla "kutsal kentlerin hizmetçisi" olarak tanımladığını belirtti. Cole, Medine'ye düzenlenen saldırıyla, Suudi Arabistan Kralı Selman ve Veliaht Prens Muhammed bin Nayif'e "iyi birer hizmetçi" olmadıkları mesajı verilmeye çalışıldığını öne sürdü.[25][26]

Notlar

  1. ^ Harem, korunmuş yer anlamını taşır ve iki harem ifadesiyle Mekke ve Medine şehirleri kastedilir. Mekke Kabe'nin inşasıyla, Medine ise hicretten sonra harem kabul edilmiştir.[2][3]

Kaynakça

  1. ^ a b "Çıkış Yolu: "Hadimü'l Haremeyn-İ Şerifeyn" Olmak". SETA. 31 Ekim 2018. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  2. ^ a b "Kudüs Fatihi: Selahaddin Eyyubi'nin vefatının 827. yılı". Anadolu Ajansı. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  3. ^ "HAREMEYN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  4. ^ a b Wood, Paul (1 Ağustos 2005). "Life and legacy of King Fahd". BBC. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  5. ^ "Suudi Arabistan Kralı Selman'a Devlet Nişanı Verildi". Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  6. ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suudi veliaht prensi ile görüştü". NTV. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  7. ^ "HÂDİMÜ'l-HAREMEYN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  8. ^ "Müceddid' Osmanlı Sultanı III. Selim'in Siyasi Söyleminde 'Kutsalların' Rolü (h. 1789–1807)". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  9. ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Ziyaretimiz ilişkilerimizde yeni dönemin müjdecisi". TRT Haber. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
  10. ^ a b Bardakçı, Murat (13 Ocak 2002). "Majeste! Kâbe'yi de biz yaptık, haydi onu da yık!". Hürriyet. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016. 
  11. ^ a b "Abdülmecit Efendi'ıin Büyük Millet Meclisi'nce Halife seçilmesi". Atatürk Araştırma Merkezi. 27 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2021. 
  12. ^ a b Yavuz, Hulusi. "HÂDİMÜ'l-HAREMEYN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2021. 
  13. ^ Fakkar, Galal (27 Ocak 2015). "Story behind the king's title". Arab News. 4 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2018. 
  14. ^ "Haremeyn-i Şerifeyn". Herkul.org. 22 Mayıs 2006. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015. 
  15. ^ İlber Ortaylı (20 Nisan 2008). "Surre alayı Topkapı Sarayı'ndan geçiyor". Milliyet. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015. 
  16. ^ Bardakçı, Murat (7 Kasım 2012). "İlter Türkmen'e düşen görev". Haberturk.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  17. ^ Şimşirgil, Ahmet (2013). Kayı 3: Harameyn Hizmetinde - Yavuz. Timaş Tarih. s. 336. ISBN 9786050812992. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2018. 
  18. ^ a b c d e "Suudi hükümdarlarının unvanları: Emir, İmam, Kral, Hadim..." The Independent. 28 Ocak 2022. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2022. 
  19. ^ a b Galal Fakkar (27 Ocak 2015). "Story behind the king's title" (İngilizce). Cidde: Arab News. 15 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2022. 
  20. ^ "Suudi Arabistan'ın Siyasi Görünümü". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 24 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  21. ^ "Custodian of the Two Holy Mosques King Abdullah bin Abdulaziz". Suudi Arabistan'ın Tokyo Büyükelçiliği. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  22. ^ "The Custodian of the Two Holy Mosques Speech during the Group of Twenty Summit in Turkey 23/2/1437 corresponding to 15 November, 2015". Suudi Arabistan Dışişleri Bakanlığı. 16 Kasım 2015. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2016. 
  23. ^ "Guardian of the Holy Places". Suudi Arabistan'ın Washington D.C. Büyükelçiliği. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016. 
  24. ^ Deutsches Orient-Institut, Thomas Koszinowski, Hanspeter Mattes (2013). Nahost Jahrbuch 1990: Politik, Wirtschaft und Gesellschaft in Nordafrika und dem Nahen und Mittleren Osten. Springer-Verlag. s. 135. ISBN 9783322959386. 29 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021. 
  25. ^ Cole, Juan. "How ISIL's attacks on Saudi Arabia aimed at Undermining the Monarchy's Legitimacy". www.juancole.com. 6 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2016. 
  26. ^ "Suudi Arabistan'da kraliyet ailesi terörün hedefinde". Deutsche Welle. 5 Temmuz 2016. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2016. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Medine</span> Suudi Arabistanda bir şehir

Medine, resmî adıyla Medine-i Münevvere veya eski adıyla Yesrib, bugünkü Suudi Arabistan'ın Hicaz bölgesinde, Mekke'nin kuzeyinde yer alan şehir.

<span class="mw-page-title-main">Suudi Arabistan</span> Orta Doğuda yer alan bir ülke

Suudi Arabistan veya Suudistan ya da resmî adıyla Suudi Arabistan Krallığı, Arap Yarımadası'nda bulunan en büyük ülkedir. Kuzeybatı'da Ürdün, kuzey ve kuzeydoğu'da Irak, doğuda Kuveyt, Katar, Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri, güneydoğuda Umman, güneyde Yemen, kuzeydoğusunda Basra Körfezi ve batısında Kızıldeniz ile çevrilidir. Buraya iki kutsal caminin arazisi de denir; çünkü İslam'a göre iki kutsal şehir olan Mekke ve Medine bu ülkededir. Suudi Arabistan, Orta Doğu'daki bütün körfez ülkelerinde olduğu gibi hızla gelişmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Abdullah bin Abdülaziz Âl-i Suud</span> 6. Suudi Arabistan kralı

Abdullah bin Abdülaziz Âl-i Suud, Suudi Arabistan eski kralı.

<span class="mw-page-title-main">Ecyad Kalesi</span> Osmanlı Devleti tarafından yapılan kale

Ecyad Kalesi, Mekke'de 1781 tarihinde yapılan, 2002 yılında Suudi Arabistan tarafından yıkılan Osmanlı kalesi.

<span class="mw-page-title-main">Fehd bin Abdülaziz Âl-i Suud</span> 5. Suudi Arabistan kralı

Fehd bin Abdülaziz Âl-i Suud, 13 Haziran 1982'den 2005'teki ölümüne kadar Suudi Arabistan kralı ve başbakanıydı. Bu görevlerinden önce 1975–1982 yılları arasında Suudi Arabistan veliaht prensi olarak görev yaptı. Modern Suudi Arabistan'ın kurucusu Abdülaziz el-Suud'un sekizinci oğluydu.

<span class="mw-page-title-main">Diriye Emirliği</span>

Diriye Emirliği veya İlk Suûdi Devleti, 1744 yılında kuruldu. Şeyh Muhammed bin Abdülvahhab, Diriye'ye yerleştiğinde Diriye Prensi Muhammed bin Suud Vahhabî'nin dâvâsını desteklemeye ve benimsemeye hazırdı.

<span class="mw-page-title-main">Hicaz</span> Suudi Arabistanının batısında bir bölge

Hicaz, Arap Yarımadası'nda günümüz Suudi Arabistan'ının batısında bir bölgedir. Hicaz kelimesi Arapçada "engel, bariyer" anlamına gelir. Kızıldeniz boyunca kuzeydeki Ürdün'den güneydeki Asir bölgesine doğru uzanır.

<span class="mw-page-title-main">Ed-Dammam</span>

Ed-Dammam, Suudi Arabistan'da El Huber şehir merkezinin 15 km kuzeybatısında olan bir ilçe. El Huber şehrinin ünlü limanı ve deniz feneri bu bölgede yer alır. Aynı zamanda Sheraton Oteli'nin El Huber'deki merkezi de Ed-Dammam'da yer alıp, ilçeye önemli bir turizm kaynağı sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Baki Mezarlığı</span>

Baki Mezarlığı veya Cennetü'l-Baki, Suudi Arabistan'ın Medine şehrinde bulunan bir mezarlıktır. Müslümanların Medine’deki ilk mezarlığıdır.

<span class="mw-page-title-main">Suud Hanedanı</span> Suudi Arabistanı yöneten aile

Suud Ailesi, Suudiler veya Suud Hanedanı, Suudi Arabistan'ın kraliyet ailesi. Hanedan ilk Suudi Devleti olarak bilinen Diriye Emirliği'nin (1744-1818) kurucusu Muhammed bin Suud'un torunları ve kardeşlerinden oluşur, ancak ailenin egemen grubunu öncelikle Suudi Arabistan'ın modern kurucusu İbn Suud'un torunları oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Selman bin Abdülaziz Âl-i Suud</span> 7. Suudi Arabistan kralı

Selman bin Abdülaziz Âl-i Suud, 7. Suudi Arabistan kralı, Suud Hanedanı'nın başı ve İki Kutsal Caminin Hizmetkârı. Kral Selman aynı zamanda Başkomutan unvanlarına da sahiptir. Selman, 23 Ocak 2015'te üstlendiği başbakanlık görevini de 27 Eylül 2022'de veliaht prens Muhammed bin Selman'a devretmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Suudi Arabistan kralı</span> Suudi Arabistanın devlet ve hükûmet başkanı

Suudi Arabistan Kralı, Suudi Arabistan Krallığı'nın başı, aynı zamanda Devlet ve Hükûmet Başkanı'dır. Mutlak monarşi ile yönetilen Suudi Arabistan Suud Hanedanı tarafından yönetilmektedir. İdarenin bütün üst makamları kraliyet ailesine mensup olan erkeklerin elinde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mescid-i Haram vinç faciası</span>

Mescid-i Haram vinç faciası, 11 Eylül 2015'te Suudi Arabistan'ın Mekke şehrinde bulunan Mescid-i Haram içerisinde, genişletme çalışmaları kapsamında bulunan bir vinç kulesinin çökmesi sonrası 107 kişinin ölümü ve 238 kişinin yaralanması ile sonuçlanan kaza.

<span class="mw-page-title-main">İstihbarat Genel Başkanlığı</span>

İstihbarat Genel Başkanlığı,, aynı zamanda Genel İstihbarat Müdürlüğü (GID) olarak bilinen, Suudi Arabistan Krallığı'nın birincil istihbarat kurumudur.

<span class="mw-page-title-main">Amberiye Mescidi</span> Medinede bir mescit

Amberiye mescidi veya mescid-i Hamidiye eskiden Osmanlı Türk toprağı olan, bugün ise Suudi Arabistan'daki hükûmet tarafından eline geçirilen Medine'deki tarihi Osmanlı Türk yapılardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">İbn Suud</span> Suudi Arabistanın kurucusu ve ilk kralı

Abdülaziz bin Abdurrahman bin Faysal Âl-i Suud veya bilinen adıyla İbn Suud, Suudi Arabistan'nın kurucusu ve ilk kralı. Abdurrahman bin Faysal ile Sare bint Ahmed es-Sudeyri'nin oğlu olarak Riyad'ın yüksek taraflarındaki Necid bölgesinde doğan Abdülaziz 1953'te Taif kentinde öldü.

<span class="mw-page-title-main">1979 Kâbe Baskını</span>

1979 Kâbe Baskını, 20 Kasım 1979 tarihinde başlayan ve 4 Aralık 1979 tarihine kadar devam eden, Kâbe'de yaşanan silahlı çatışma.

<span class="mw-page-title-main">Hicaz Krallığı</span> Orta Doğuda Hicaz bölgesinde hüküm sürmüş bir devlet

Hicaz Haşimi Krallığı, Orta Doğu'da Hicaz bölgesinde Haşimi Hanedanlığı tarafından yönetilmiş bir devletti. Arap İsyanı esnasında Mekke Şerifi Hüseyin'in Osmanlı ordusunu Arabistan Yarımadası'ndan sürmek için Britanya İmparatorluğu güçleri ile ittifak içinde mücadele etmesi sonrasında Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı'nda Britanya İmparatorluğu'na yenilerek, bölgeyi tamamen kaybetmiş ve Hicaz millî bağımsızlığını kazanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Suudi Arabistan'da COVID-19 pandemisi</span> COVID-19 pandemi maddesi

Devam eden COVID-19 pandemisinin Suudi Arabistan'a sıçradığı 2 Mart 2020'de onaylandı. 8 Nisan'a kadar Suudi kraliyet ailesinin 150 kadar üyesinin testi pozitif çıktı. Kralın yeğeni Faysal bin Bandar Al Saud, yoğun bakım ünitesine koronavirüs komplikasyonları nedeniyle kaldırıldı. 14 Mayıs itibarıyla 46.869 doğrulanmış vaka var.

<span class="mw-page-title-main">Suudi Arabistan tarihi</span>

Suudi Arabistan tarihi, Arabistan coğrafyası ve Suudi ailesinin tarihidir. Arabistan antik dönemlerden beri Arap kabilleleri varlık göstermiştir. Dinler tarihi açısındanda önemli bir yere sahiptir. İslami hanedanlıkların birçoğu Arabistan coğrafyasında varlık göstermiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.