İçeriğe atla

Меgrel alfabesi

Megrelce alfabe Megrelce bir kayıt sistemidir. Modern bilimsel literatürde Megrelce yazılı olmayan bir dil olarak nitelendirilmektedir[1][2][3] Bununla birlikte, 19. yüzyılın ikinci yarısında Rusya İmparatorluğu'nda, 1930'larda SSCB'de [2] ve 20. yüzyılın başında ve 21. yüzyılda Abhazya'da Megrelcenin yazılı olarak resmi kurumlarda kullanılmasına yönelik girişimler olmuştur. Ayrıca, Megrelcenin yazılı olarak 2010'lu yıllardan itibaren Gürcistan'daki dil aktivistleri tarafından kullanıldığına da dikkat çekilmiştir.[4] Günümüzde Megrelceyi yazıya geçirmek için Gürcü alfabesi kullanılmaktadır; geçmişte Kiril alfabesi de kullanılmıştır.

Rus İmparatorluğu dönemi

Rus İmparatorluğu'nda, Rus etnograflar ve dilbilimciler, dilsel açıdan Megrelleri Gürcülerden ayrı bir milliyet olarak tanımladılar. Bu durum Megrelce yazı yaratma girişimlerinin temelini oluşturdu.[5]

Gürcü alfabesi ile

Rusya İmparatorluğu'nda Megrelce yazı yaratma girişimlerinin başlangıcı 1860'lara uzanmaktadır.[1] 1866-1867'de hükümet, Megrelya'da serfliğin kaldırılmasını konu alan iki Megrelce metin yayınladı. Bu metinde Gürcü alfabesini ek karakterler olmadan kullandılar. 13 yıl sonra, bu metinlerin "Megrelcede şu ana kadar ortaya çıkan tek tutarlı metinler" olduğu belirtildi.[6] 1880'de Alexander von Zagareli, Gürcü alfabesinde kullanılan seslere ek olarak Megrelcede kullanılan ჸ, ჷ ve ჲ seslerini de içeren bir alfabe yayımladı.[6] 1906 yılında Akobiy'in yazdığı Megrelce şiirlerinden oluşan bir koleksiyon, Tiflis'te Gürcü alfabesiyle yayımlandı.[7] Daha sonra bu koleksiyon, türünün Megrelcedeki tek örneği olarak nitelendirildi [2] .

Gürcü alfabesini kullanan Megrelce alfabe şu şekildedir:[7][2]

ა /a/ ბ /b/ გ /g/ დ /d/ ე /e/ ვ /v/ ზ /z/ თ /ϑ/ ი /i/ კ /k/
ლ /l/ მ /m/ ნ /n/ ჲ /y/ [8]ო /o/ პ /p/ ჟ /j/ რ /r/ ს /s/ ტ /t/
ჳ /w/ უ /u/ ფ /φ/ ქ /q/ ღ /ğ/ ყ /k̇/ შ /sh/ ჩ /ϑ̣/ ც /ϑ̇/ ძ /ď/
წ /ṫ/ ჭ /ṭ/ ხ /q̇/ ჯ /ḓ/ ჰ /h/ ჸ /ء/ ჷ /ə/

Aynı zamanda Kiril alfabesinde Megrelce yazılar yazılması için girişimlerde bulunuldu. Rusçada kullanılmayan Megrelce sesler için bu harfler kullanılıyordu: ѳ, ѵ, ь, ъ, ы, я, ѣ, yu. Megrellerin eğitimine yönelik kitapların bu alfabeyle yayınlanması planlandı. 1890-1903'te, çoğunlukla kırsal kesimdeki öğretmenler tarafından yazılan ve Kiril alfabesini kullanan bir dizi Megrelce folklor metni, bilimsel koleksiyonlarda yayımlandı.

Kiril dilindeki ilk (ve tek) Megrelce basılı yayın, 1899'da yayınlanan ve yerel okullarda kullanılan bir el kitabı olan Мингрельская азбука (Megrelce ABC) idi. Bu kitabın yazarı ve derleyicisi M. R. Zavadsky'ydi. Bu baskının alfabesi aşağıdaki harfleri içeriyordu  :

А а Б б В в Г г Ҕ ҕ Д д Е е Ж ж Џ џ З з
Ӡ ӡ Һ һ ꙋ ꙋ І і Ӄ ӄ К к Ҡ k Л л М м Н н
О о Ҧ ҧ П п Р р С с Ꚋ ꚋ Т т У у Х х Ц ц
Ҵ ҵ Ч ч Ꚓ ꚓ Ш ш Ѵ ѵ

Bu yayın halkın güvenini kazanamadı ve başarılı olmadı.[2][7]

Megrelce için Gürcü ve Kiril (1899) alfabeleri arasındaki uyum tablosu
Gürcü Кiril Gürcü Кiril Gürcü Кiril Gürcü Кiril Gürcü Кiril
ა а თ ꚋ პ п ფ ҧ ც ц
ბ б ი і ჟ ж კ к ძ ӡ
გ г ქ ӄ რ р ღ ҕ წ ҵ
დ д ლ л ს с ყ k ჭ ꚓ
ე е მ м ტ т ჸ ꙋ ხ х
ვ в ნ н უ у შ ш ჯ џ
ზ з ო о ჷ ѵ ჩ ч ჰ һ

SSCB

1930'larda SSCB'de, Gürcü alfabesi temelinde standartlaştırılmış bir Megrelce yazı oluşturma girişiminde bulunuldu. 1930'da Kazakişi Gazeti (ყაზაყიში გაზეთი - Köylü Gazetesi) Megrelce yayınlanmaya başladı; daha sonra eğitimsel/politik içerikli bir dizi başka basılı yayınlar ortaya çıktı. 1930 yılında Megrelce okuma-yazma kurslarının düzenlendiği ancak okullarda Gürcüce eğitim verdiği kaydedildi. Ayrıca “კოლექტივიში შარათ”, “კულტმოინალობა”, “კომუ”, "ნ არი" ve "სამარგალოში თუთუმი" gazetelerinde de Megrelce yayınlar yayımlanmıştır. 1939'a gelindiğinde, Megrelcenin Gürcücenin bir lehçesi olduğu ve Megrellerin edebi dilinin Gürcüce olması gerektiği yönündeki hakim görüş nedeniyle Megrelce basınının varlığı sona erdi. Bu görüş, Sovyetler dağılana kadar değişmeden kaldı ve bağımsız Gürcistan'da da hakim olmaya devam etmektedir. 1940'lı yıllardan itibaren, Gürcistan'da Megrelcenin yazılı biçimi, Megrellerin ihtiyaçlarına yönelik bir yazı dili olarak değil, yalnızca etnografik ve dilbilimsel bilimsel çalışmalarda kullanılmaktadır. Bunun tek istisnası, 1966'da Kaplan Postlu Şövalye kitabının Megrelceye çevrilmesiydi.

Sovyetler sonrası dönem

Abhazya Cumhuriyeti'nde Güney Kafkas dillerini konuşan nüfus, resmi olarak Megrel kabul edilmektedir. 1995 yılında fiilen bağımsız olan Abhazya yetkilileri, Gürcü alfabesini kullanarak Megrelce "Gal" (გალი) gazetesini yayınlamaya başladı. Araştırmacılar, bu gazetenin yayınlanmasının dili korumaya yönelik kaygılarından çok siyasi kaygılardan kaynaklandığını belirtmektedir. Gazete, 19. yüzyılda geliştirilen Megrel alfabesini kullandığı için, halkın metinleri anlaması zor oluyordu. 2017 yılında bu gazetenin yayını durduruldu ancak 2023 yılında yeniden yayınlanması planlandı.[9] Yine 2013 yılında Abhazya'da alfabesi şu şekilde olan bir Megrelce kitap yayınlandı: ა ბ გ დ ე ვ ზ თ ი კ ლ მ ნ ო პ ჟ რ ს ტ უ ფ ქ ყ შ ჩ ც ძ წ ჭ ხ ჯ ჰ ჸ ჷ.

Bağımsız Gürcistan'da Megrelce yasal olarak tanınmamaktadır. Bu nedenle, resmi belgelerin yayımlandığı matsne.gov.ge'de yayınlanan hiçbir belgede Megrelceden bahsedilmemektedir.[4] Aynı zamanda, devletin desteği olmamasına rağmen, Megrelce yazılı içeriğe 21. yüzyılda yeniden başlanması için aktivistler çalışmalara başladı. Örneğin, Megrelce yazılmış Megrelce Vikipedi[10] ve bir dizi başka İnternet kaynağı [2] bulunmaktadır. 2020 yılında Megrelceyi Koruma Derneği, Megrel dilinde “სქანი” dergisini yayınlamaya başladı. Tüm bu projeler Megrelce yazmak için Gürcü alfabesini kullanmaktadır.[4]

Notlar

  1. ^ a b А. А. Ростовцев-Попель (30 Kasım 2023). "Мегрельский язык". Большая российская энциклопедия (Rusça). 5 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2024. 
  2. ^ a b c d e f

  3. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; уитли isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  4. ^ a b c Д. Сичинава (11 Haziran 2020). "Затерянные в переписи: в Грузии исчезают мегрельский и сванский языки". OC media (Rusça). 21 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024. 
  5. ^ Broers L. (2001). "Who are the Mingrelians? Language, Identity and Politics in Western Georgia" (PDF). 6th Annual Convention of the Association for the Study of Nationalities (İngilizce). 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  6. ^ a b Цагарели 1880.
  7. ^ a b c Кипшидзе 1914.
  8. ^ В настоящее время эта буква в мегрельском языке не употребляется
  9. ^ "В ближайшее время в Галском районе возобновят выпуск газеты "Гал"". Абхазия-Информ. 20 Ekim 2023. 21 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024. 
  10. ^ "ვიკიპედიაშა". Wikipedia (Megrelce). 21 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Alfabe veya abece, her biri dildeki bir sese karşılık gelen harfler dizisidir. "Abece" kelimesi, Türkçedeki ilk üç harfin okunuşundan oluşur. Benzer biçimde Fransızca kökenli “Alphabet” kelimesinden Türkçeye geçen "alfabe" sözcüğü, eski Yunancadaki ilk iki harf olan "alfa" ile "beta"nın okunuşundan gelir.

<span class="mw-page-title-main">Abhazya</span> Güney Kafkasyada kısmen tanınan devlet

Abhazya, Gürcistan'ın kuzeybatısında, Karadeniz'in doğusunda yer alan tarihsel bölgedir. Abhazya adı, tarihsel bölge dışında, de facto Abhazya Cumhuriyeti ile Gürcistan'a bağlı Abhazya Özerk Cumhuriyeti'ni de ifade etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Gürcüler</span> Gürcistana özgü Kafkas etnik grubu

Gürcüler veya Kartveliler, günümüzde büyük bölümü Gürcistan’da yaşamakta olan Kafkasya halkı. Gürcüler ayrıca Azerbaycan, İran, Rusya, Türkiye, ABD ve Avrupa’nın bazı ülkelerine de dağılmıştır. Tarihsel antropoloji açısından Gürcüler; Svanlar, Lazlar ve Megreller ile aynı kökenden gelen bir Kartveli halkı olarak kabul edilir. Halkın büyük çoğunluğu bir Kartveli dili olan Gürcüce konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Zugdidi</span> Gürcistan şehri

Zugdidi, Gürcistan’ın batısında, tarihsel Megrelya bölgesinde bulunan bir kenttir. Odişi ovasında, Çhouşi ırmağının kıyısında yer alır. Nüfusu 42.998 'dir (2014). Samegrelo-Zemo Svaneti bölgesinin yönetsel merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Gürcüce</span>

Gürcüce, bir Kafkas halkı olan Gürcülerin konuştuğu dil. Gürcistan'ın resmî ve öğretim dilidir. Modern Gürcüce, Kartli diyalekti temelinde gelişmiş ve 5. yüzyıldan itibaren Gürcü edebiyatının tek dili olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Lazca</span> Laz halkı tarafından kullanılan dil

Lazca Türkiye'nin Doğu Karadeniz kıyı şeridinde Rize ilinin Pazar ilçesinde bulunan Melyat Deresi'nden itibaren ve Gürcistan'ın Türkiye ile paylaştığı Sarp köyüne uzanan bölgede yaşayan Laz halkı tarafından konuşulan ve eski Kolhis dilinin devamı olduğu düşünülen Zanik bir Güney Kafkas dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Megrelya</span>

Megrelya, Gürcistan'ın batısında, tarihsel bölgelerden biridir. Eskiden Odişi olarak adlandırılıyordu. Bölgenin yerli halkı Megreller, Güney Kafkasya halklarından biridir ve Megrelce konuşurlar; ama yazı dili Gürcüce'dir. Yönetim bölgesi olarak Megrelya, kuzeyindeki Svaneti bölgesiyle birlikte Samegrelo-Zemo Svaneti bölgesini oluşturur ve bu bölgenin yönetsel merkezi Zugdidi kentidir.

<span class="mw-page-title-main">Megreller</span> etnik grup

Megreller, Gürcistan'da Karadeniz'e kıyısı olan Megrelya'nın yerli halkı. Önemli bir Megrel nüfusu da başkent Tiflis’te ve Abhazya’da yerleşiktir. 1990’ların başında, Gürcü-Abhaz savaşı sırasında, ayrılıkçı yönetim tarafından Abhazya’dan göç ettirilen halkın yaklaşık 180.000-200.000 kadarı Megrel'di. Göç edenlerden önemli bir kısmı geri dönebilmiştir. En yakın akrabaları Lazlar olup birlikte Zanlar adıyla ele alınır ve Zan dilinin birbirine yakın iki kolunu konuşurlar.

<span class="mw-page-title-main">Megrelce</span>

Megrelce, Güney Kafkas dillerinden biridir. Gürcistan'ın güneybatısındaki antik Kolhis halkıyla ilişkili olduğu sanılan yaklaşık 500.000 Megrel tarafından konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

Gürcü alfabesi, Güney Kafkas dillerinin, özellikle Gürcücenin yazımında kullanılan alfabedir. 1940'larda Osetçe ve 1937-1954 arasında Abhazcanın yazımında da kullanılmıştır. Gürcü alfabesi Dağıstan'da Avarlar tarafından da yüzyıllarca Avar dilini yazmak için kullanılmıştır. Avarlar Gürcü krallıkları ile Alazan vadisi yüzünden çatışmaya başlayınca Gürcü alfabesi, 16. yüzyıldan itibaren yerini Avar dili için düzenlenmiş Arap harflerinden oluşan Ajam alfabesine bıraktı.

<span class="mw-page-title-main">Güney Kafkas dilleri</span> Kafkas Dağlarının güneyinde konuşulan Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svanca dilleri

Güney Kafkas dilleri, Kafkas dillerine bağlı ve Kafkas Dağları'nın güneyinde konuşulan Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svancadan oluşan dil ailesidir. Dünya çapında yaklaşık 5.2 milyon konuşanı vardır. Diğer hiçbir dil ailesi ile ilişkisi tespit edilemeyen Güney Kafkas dilleri, dünyanın birincil dil ailelerinden biridir. Güney Kafkas dillerinde yazılmış en eski edebi kaynak, Asomtavruli harfleriyle yazılmış Eski Gürcüce Bir el Qutt yazıtlarıdır. MS 430 yılına tarihlenen yazıt, Beytüllahim yakınlarındaki bir Gürcü manastırında bulunmuştur. Gürcücenin yanı sıra, yazı dili gelişmemiş olan diğer Güney Kafkas dilleri de Gürcü alfabesiyle yazılır. Bunun yanında Türkiye ve Avrupa'daki Lazlar için Latin alfabesinden geliştirilmiş Laz alfabesi kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Laz alfabesi</span>

Laz alfabesi Lazcanın yazılması için kullanılan bir yazı sistemidir. Lazlar Türkiye'de Latin alfabesinden geliştirilmiş bir yazı sistemini, Gürcistan'da ise Gürcü alfabesini kullanmaktadır.

Glagol alfabesi, bilinen en eski Slav dili olan Kilise Slavcası için kullanılmış olan alfabedir. Artık kullanılmayan bu alfabe sadece Yunan Ortodoks kiliselerinde Slav destekçilerinin, yani Rusların, Bulgarların, Sırpların ayin düzeni kitaplarında yer alır.

Bosna Arap alfabesi veya alındığı yazı sistemine göre Bosna Osmanlı alfabesi tarihî dönemde Boşnakçayı yazmak için kullanılmış olan bir alfabedir. Arap alfabesinin uyarlanmış biçimi olan Osmanlı alfabesinden geliştirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Abhaz alfabesi</span>

Abhaz alfabesi, Abhazcanın yazımında kullanılan 62 harften oluşan alfabe.

<span class="mw-page-title-main">İskender Tsitaşi</span> Laz dilbilimci, yazar ve eğitmen

İskender Tsitaşi, Laz dilbilimci, eğitmen, yazar ve aktivist.

Ukrayna alfabesi Ukrayna'nın resmî dili olan Ukraynacayı yazmak için kullanılan alfabedir. Kiril alfabesi'nin ulusal varyasyonlarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nde latinizasyon</span>

Sovyetler Birliği'nde latinizasyon veya latinleştirme 1920'ler ve 1930'larda, Sovyetler Birliği'nde konuşulan tüm diller için geleneksel yazı sistemlerini Latin alfabesini kullanan sistemlerle değiştirmeyi veya o sırada bir yazı sistemi olmayan diller için Latin alfabesine dayanan bir tanesini oluşturma çabasıydı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.