İçeriğe atla

Şark Tiyatrosu

Şark Tiyatrosu
KurucuArakel Altunduryan
Kuruluş tarihi1859
Kapanış tarihi1867
KonumBeyoğlu, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu

Şark Tiyatrosu (Arevelyan Tadron), Tanzimat döneminde İstanbul'da kurulmuş bir tiyatro topluluğu.

Osmanlı Devleti'ndeki ilk profesyonel tiyatro topluluğu olarak bilinir. 1859 yılında Osmanlı tebası Ermeni tiyatrocular tarafından kuruldu. Daha sonra ünlü Tokatlıyan Oteli'nin inşa edildiği yerde bulunan Alcazar de Byzance adlı yapıda Ermenice, Türkçe ve İtalyanca temsiller verdi. Ağırlıklı olarak melodramlar, komediler sahneledi. Birçok yeni ve amatör oyuncunun sahneye çıkmasına olanak tanıması açısından tiyatro tarihinde önemli yeri vardır.

Arka plan

Venedik açıklarındaki San Lazzaro Adası'nda bulunan Mıkhitarist Manastırı'nda 19. yüzyıl ortasında Anadolu'nun pek çok yerinden gelen Osmanlı tebası Ermeni gençler öğrenim görmüş ve eğitim amacıyla organize edilen tiyatro faaliyetleri yoluyla tiyatro sanatını öğrenmişti. Eğitimlerini tamamladıkta nsonra İstanbul'a dönen bazı Ermeni gençler İstanbul'da öncü nitelikte küçük tiyatro grupları kurdular.[1]

Tarihçe

1859'da Hasköy'de bir tiyatro binası inşa eden ancak İstanbul'da tiyatro yapma hakkı padişah fermanıyla Naum Efendi'ye verilince tiyatrosunu kapatmak zorunda kalan Arakel Altınduryan, 1861'de kardeşlerinin desteği ile Cadde-i Kebir üzerindeki Café Oriental adlı yapıyı kiralayıp, tiyatroya dönüştürdü;[2] burada muntazam temsiller vermek için hükûmetten izin aldı.

Şark Tiyatrosu (Arevelyan Tadron) adını alan topluluk,[3] ilk oyununu 15 Aralık 1861 tarihinde sahneledi.[4] Sahnelenen ilk oyunlar, İki Ahbap Çavuşlar ve Punçinella idi.

Topluluğun belli başlı oyuncuları Acemyan, S., Agavni Papazyan, Bedros Magakyan, Beşiktaşlıyan, David Triyans, Hovannes Acemyan, Kalus Dernogasyan, Licezi, Osep Çeraz, Romanos Sedefçiyan, Serope Benliyan, Mardiros Mmakyan, Terziyan, Tığlıyan idi.[4] Sonradan Güllü Agop olarak meşhur olan Agop Vartovyan 1862 yılında topluluğa girdi ve ilk olarak Victor Hugo'nun Kral Eğleniyor adlı eserinde oynadı. İlk kadın oyuncular olan Arusyak ve Ağavni Papazyan kardeşler ile Mariam Dzağikyan ilk defa Şark Tiyatrosu'nda sahneye çıktı.[3]

Tiyatronun ilk rejisörü Bedros Mağakyan idi. Çok kısa bir süre sonra Sinyör Asti adlı tecrübeli bir İtalyan tiyatrocu, rejisör olarak görev yaptı. Sinyör Asti, Şark Tiyatrosu'nda heveslilere muntazam tiyatro dersleri verdi.[5]

Şark Tiyatrosu, perdesini birkaç yıl açık tutabildi. Repertuarında yabancı komedilere, melodilere, trajediler yer verdi. Ermenice oyunların yanında Türkçeye çevrilmiş oyunlar da oynadı.

Aralarında geçimsizlikler olan oyuncuların yavaş yavaş ayrılması ile dağılmaya başlayan topluluk, 1862- 1863 sezonunda Moliere ve Voltaire'in eserlerini oynadı. Bu sezonda sahneledikleri tek telif eser, S. Tığlıyan'ın Elonara'sı oldu. Oyunlara ilgi gitgide azaldı ve tiyatro kapandı. Birçok oyuncu İzmir'deki Vaspuragan Topluluğu'na katıldı.

1864'te Sultan, Şark Tiyatrosuna yardımda bulundu, Altınduryan kardeşler tiyatro binasını yıkarak yeniden yaptılar.[4] Tiyatronun başına Sırabyan Hekimyan getirildi. Hekimyan, tiyatroyu tekrar ayağa kaldırmaya çalıştı ancak başarılı olamadı. 1866'da Simon Tıngır isimli bir Ermeni Şark tiyatrosunu yeniden faaliyete geçirdi; tekrar Ermenice oyunlar sahnelemeye başladı.[5] Tiyatro 1867 yılında kapandı.[6]

Şark Tiyatrosu binası

Şark Tiyatrosu'nun mekanı olan “Café Oriental” adlı yapı, 1861'de tiyatroya dönüştürülmüş ve 'Alcazar de Byzance” adını almıştı (Petit Alcazar da deniliyordu). Yapı, 1864’de onarım geçirdi.[6] 1870'teki Büyük Beyoğlu Yangını'ndan kurutulan Alcazar de Byzance binası, 1883'te tramvay yolu döşenirken yıktırıldı.[7]

Ermeni Kilisesi’ne ait olan bu arazi üzerine kısa sürede tekrar bir tiyatro yaptırılmış; 29 Aralık 1883'te görkemli bir balo ile açılışı yapılmıştır.[8] Tiyatronun adı, Yeni Tiyatro ya da Yeni Fransız Tiyatrosu idi. 1892’de bir yangında tiyatronun hem sahnesi hem de içi yandı.[9]

Ermeni Kilisesi, tiyatronun tekrar yapılması için belediyeden izin istedi. Gerekli izin verilmiş olmasına rağmen buraya tiyatro yapılmadı; aynı arazide Tokatlıyan Oteli inşa edildi.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "San Lazzaro'da Türkçe tiyatro". Agos. 19 Aralık 2012. 12 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023. 
  2. ^ Koytak, Ahmet Selim (2010). "19. yüzyılda İstanbul'da Osmanlı makam müziğinin yapıldığı mekanlar ve batılılaşmanın bu müzik mekanları üzerine etkileri". İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 
  3. ^ a b "Anonim : 19. yy. Osmanlı Temaşa Sanatının Başlangıcından 1946'ya Ermeniler". www.bolsohays.com. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023. 
  4. ^ a b c And, Metin (Kasım 1970). "100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi" (PDF). Gerçek Yayınevi. 
  5. ^ a b Ahmet, Refik (27 Şubat 1930). "İlk Türkçe Piyes Nasıl Temsil Edildi?a" (PDF). Vakit gazetesi. 
  6. ^ a b Uslu, Mehmet Fatih (1 Ocak 2015). "İstanbul'da Modern Tiyatronun Doğuşu ve Gelişimi". 26 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023. 
  7. ^ Özel, Mehmet Kerem (Temmuz 2019). "Theatre Buildings of Istanbul in the Tanzimat Era" (PDF). Online Journal of Art and Design. 
  8. ^ "Mıgırdiç Tokatlıyan, Tokatlıyan Otelleri, Gazinosu ve Lokantası". docplayer.biz.tr. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023. 
  9. ^ Karadağlı, Özgecan (2006). "Türkiye'ye müzikli sahne sanatlarının girişi- Dikran Çuhacıyan öncesi ve sonrası". Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Güllü Agop</span> Osmanlı tiyatrocu (1830-1898)

Agop Vartovyan, Osmanlı dönemi tiyatro oyuncusu ve yönetmeni ve Türk tiyatrosunun kurucularındandır.

<span class="mw-page-title-main">Mardiros Mınakyan</span> Osmanlı Ermenisi tiyatro yönetmeni

Mardiros Mınakyan, Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu ve yönetmeni. Türk tiyatrosunun doğuş ve gelişme evrelerindeki katkılarıyla Batılı anlamda tiyatronun yerleşmesinde önemli rol oynamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dikran Çuhacıyan</span> Osmanlı besteci, operet yazarı, orkestra şefi

Dikran Çuhacıyan, Osmanlı Ermenisi besteci ve orkestra şefidir. Osmanlı İmparatorluğu'nda opera ve operetin öncüsüdür.

<span class="mw-page-title-main">Agop Ayvaz</span> Türkiye Ermenisi yazar ve oyuncu

Hagop Ayvaz,, Türkiye Ermenisi tiyatro sanatçısı, yazar ve yayımcı. Türkiye’deki ilk Ermenice tiyatro dergisi olan “Kulis”’i 50 yıl boyunca (1946-1996) aralıksız yayımlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı Dram Kumpanyası</span>

Osmanlı Dram Kumpanyası, 19. yüzyıl sonunda İstanbul'da kurulmuş, tiyatro topluluğu.

Osmanlı Tiyatrosu veya Tiyatro-i Osmani, Güllü Agop'un Gedikpaşa Tiyatrosu'nda kurduğu ve adı bu yapıyla özdeşleşmiş tiyatro topluluğudur. Repertuvarlarında Türkçe ve Ermenice olmak üzere iki dilli oyunlar sergileyen ekip 1870 yılından itibaren genellikle Türkçe oyunlar sergilemişlerdir. Batı edebiyatından Türkçeye çevrilmiş eserler ilk defa burada temsil edilmişlerdir. 1870'te Güllü Agop'a, on yıllık müzikli ve suflörsüz oyunlar dışında Türkçe oyun oynatma tekel imtiyazı Sadrazam Âli Paşa'nın desteği ile verildi, böylece Güllü Agop rakipsiz kaldı.Güllü Agop'a verilen bu imtiyaz, hicri takvimle 15 sefer 1287 ve 16 Mart 1870 tarihli Şûra-i Devlet Umumî tezkeresi ve şartname metni Başbakanlık Arşivi Şura-yı Devlet Belgeleri 777 numaradadır.

<span class="mw-page-title-main">Gedikpaşa Tiyatrosu</span> İstanbulun Gedikpaşa semtinde 1859’da inşa edildiği düşünülen 1884’te yıktırılmış tiyatro

Gedikpaşa Tiyatrosu, İstanbul'un Gedikpaşa semtinde 1859'da inşa edildiği düşünülen 1884'te yıktırılmış tiyatrodur. Osmanlı İmparatorluğu'nda tiyatronun doğuş ve gelişiminde önemli bir yer kaplamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kınar Hanım</span> Ermeni kökenli Türk oyuncu

Kınar Hanım veya Kınar Sıvacıyan, Türkiye Ermenisi tiyatro oyuncusu. Osmanlı İmparatorluğu döneminde kendi tiyatrosunu kuran ilk iki Ermeni kadın tiyatro sanatçısından birisidir. 1912 yılında İstanbul'da Zabel Binemeciyan ve Sırapyon Hekimyan ile birlikte Yeni Osmanlı Tiyatrosu adını verdikleri bir tiyatro topluluğu kurmuştur. Darülbedayi’nin ilk sanatçıları arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Naum Tiyatrosu</span>

Naum Tiyatrosu, İstanbul Beyoğlu'nda, bugün Çiçek Pasajı'nın olduğu yerde bulunan 1844 - 1870 yılları arasında kullanılan tiyatro salonu.

<span class="mw-page-title-main">Petros Adamyan</span>

Bedros Atamyan, Osmanlı Ermeni tiyatro oyuncu, yazar ve tercüman.

<span class="mw-page-title-main">Hagop Baronyan</span>

Hagop Baronyan, Osmanlı gazeteci, oyun ve mizah yazarı.

<span class="mw-page-title-main">Yeranuhi Karakaşyan</span> Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu

Yeranuhi Karakaşyan, Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu.

<span class="mw-page-title-main">Leblebici Horhor Ağa</span> ilk Türk operetlerinden biri

Leblebici Horhor Ağa, 1875'te bestelenen, ilk defa İstanbul'da 11 Ocak 1876'da sahnelenen üç perdelik operet. ilk Türkçe operetlerdendir. Librettosu Takvor Nalyan'a, müziği Dikran Çuhacıyan’a aittir. İstanbul’da yaşanmış gerçek bir aşk hikayesini konu alır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda sahne sanatları</span> Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adı

Osmanlı'da sahne sanatları, Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adıdır. 18. yüzyıla kadar kukla, meddahlık, Karagöz ve Hacivat ve ortaoyunu gibi geleneksel Türk tiyatrosu olarak adlandırılan sahne sanatları egemendir. 18. yüzyılda başlayan batılılaşma çabaları ile çağdaş anlamdaki tiyatro, opera ve daha sonra sinema sergilenmeye başlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Vahram Papazyan (oyuncu)</span> Ermeni tiyatro oyuncusu

Vahram Papazyan, ünlü 20. yüzyıl Shakespeare oyuncusu. 20. yüzyılın en önemli trajedyeni olarak görülen sanatçı, İstanbul'da Türkçe ve Ermenice oyunlar sahnelemiş; 1922-1953 arasında Ermeni ve Rus tiyatro toplulukları ile Moskova, Fransa, İtalya, Avusturya, İspanya ve Belçika'da sahneye çıkmıştır. 1954'ten sonra Erivan'daki Sundukyan Akademi Tiyatrosu'nun yıldız oyuncusu idi.

Osmanlı İmparatorluğu'nda tiyatro Tanzimat devri sonrasında gelişim gösterdi ve II. Meşrutiyet sonrasında Batılı manada gelişimi hızlandı.

<span class="mw-page-title-main">Bedros Baltazar</span> Osmanlı Ermenisi tiyatrocu, melodram ve operet sanatçısı

Bedros Baltazar, Osmanlı Ermenisi tiyatrocu, melodram ve operet sanatçısı. Osmanlı azınlık Türk tiyatrosunun önemli sanatçılarından birisi olarak kabul edilen Baltazar, Leblebici Horhor Ağa operetindeki Bostancıbaşı rolü ile ün kazandı.

<span class="mw-page-title-main">Oksen Şahinyan</span> Türkiye Ermenisi tiyatro sanatçısı

Oksen Şahinyan, Türkiye Ermenisi tiyatro sanatçısı, öğretmen, çevirmen ve rejisör.

<span class="mw-page-title-main">Vahan Şahinyan</span> Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu, tenor ve rejisör

Vahan Şahinyan Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu, tenor, rejisör ve operet sanatçısı.

<span class="mw-page-title-main">Arusyak Papazyan</span>

Arusyak Papazyan Osmanlı Ermenisi aktris. Osmanlı İmparatorluğu'nun ve dolayısıyla Ortadoğu'nun ilk profesyonel kadın oyuncusu olarak kabul edilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.