İçeriğe atla

İstemi Yabgu Kağan'ın Horasan Seferi

İstemi Yabgu Kağan'ın Horasan Seferi
Göktürk-Sasani Savaşları
Tarih569-571[1]
Bölge
Horasan - Mâverâünnehir, (Orta Asya)
Sebep Göktürk elçilerinin zehirlenmesi
Sonuç Kesin Göktürk Zaferi[2][3]
Coğrafi
Değişiklikler		 Göktürkler, tüm Medie (Doğu İran) ve Azerbaycan topraklarını işgal ettiler.
Taraflar
Sasani İmparatorluğu Göktürk Kağanlığı
Komutanlar ve liderler
I. Hüsrev İstemi Yabgu

İstemi Yabgu Kağan'ın Horasan Seferi, Göktürkler ve Sasaniler arasında 569-571 yılları arasında yapılmış bir savaştır. Savaş, Göktürkler'in Sasani İmparatorluğu'na karşı kesin zaferiyle sonuçlanmıştır.

Savaş Öncesi

Göktürkler, bu savaşın öncesinde 555 yılında Sasaniler'le ittifak yaparak Akhunları mağlup etmişlerdi.[4] Ancak bundan sonra İstemi Yabgu, Eftalit mirasını yüklenmiş ve daha önce Sasani'lerin Eftalit'lere ödediği verginin kendisine de ödenmesini talep etmişti.[2][5] Bu isteğin kabul edilmeyeceğini muhtemelen kendisi de biliyordu, ancak kararlıydı.

Savaş

İstemi Kağan'ın vergi istemek için gönderdiği elçiler İran'da öldürülmüşler[6] ve bundan sonra da İranlılar elçilerin İran'ın havasına dayanamadıkları için öldükleri haberini yaymışlardı. Geriye kalan Türk elçileri bir durumdan şüphelenmiş olsalar da İstemi Kağan'a aynı şeyi söylediler. Ancak kurnaz ve zeki bir adam olan İstemi Yabgu, durumu anlayarak 568-569 yılında Sasaniler üzerine sefere çıktı.[7] Türk süvarileri süratle Amuderya üzerinden gelerek, bir süre önce Persler'in hakimiyetine geçmiş olan büyük ticaret merkezleriyle şehirleri işgale başladılar. Göktürkler bundan sonra Cürcan'ı işgal ettilerse de,[2] Avarlar Göktürklerin Kafkasya'daki topraklarına saldırmaya başladılar ve Göktürkler hücumu durdurarak 569'da Soğdiyana'ya dönerek Avarlar'a odaklanmaya mecbur oldular.[8] Nitekim 571 yılında Göktürkler Avarlar'a saldırarak onları mağlubiyete uğratıp tüm Kafkasya'yı ele geçirdiler.[9] Bundan sonra Göktürkler Sasaniler'e tüm güçlerini ayırmaya fırsat buldular. Bu sıralarda İstemi'nin politikası başarılı oldu ve Bizans-Sasani çatışmaları 571 yılında başladı. Aynı anda Türkler Azerbaycan'ı ele geçirdilerse de Romalılar'ın yaptıkları ittifaka uygun hareket etmemeleri nedeniyle ilerleyiş durdu.[10] Romalılar'ın anlaşmayı bozan davranışlarını, 576 yılında İstemi'nin ölümü sıralarında imparator II. Tiberius tarafından gönderilen elçi Valentinos'un Aral Gölü havalisinde Türk Şad tarafından suçlanmasından anlıyoruz.[11] Kafkaslar'da Türkler başarı elde ederken aynı zamanda Horasan civarında bir Türk ordusu daha beliriyordu:

"Romalılar ile Persler arasındaki savaşın farklı bir sürü nedeni vardı. En önemlisi de Türk halkının imparatoru Perslere karşı ordu sevk etmesi için kışkırtmasıydı. Çünkü Türkler, Media'yı (Hamedan-Tahran-İsfahan civarı, tüm Doğu İran) istila ve tarumar etmişlerdi. Bundan ötürü de ortak düşmanlarını yok edebileceklerine dair Justian'a elçiler göndererek Perslere savaş açmasını sağlamak için tahrik ediyorlardı. Elbette bir taraftan Romalılar, diğer taraftan da Türkler saldıracaklardı ve ortalarında bulunan Persler ezilecekti. Bu şeylere büyük bir itimat gösteren Justinos kolayca Perslerin gücünü yok edeceğini ve tamamen ortadan kaldıracağını düşündü. Bundan ötürü de Türklerin dostluğunu ve güveninini korumak üzere yapabildiği kadarıyla tüm hazırlıklarını yaptı."[12] Görüldüğü üzere Türkler, Medie'yi istila ederek Sasanileri büyük bir baskı altına almışlardı. Ancak Türkler birdenbire geri çekildiler. Bunun nedeni de Romalılar'ın yaptıkları ittifaka uygun hareket etmemeleriydi.[13]

Savaşın Sonucu

Türkler, Sasani topraklarının büyük bir bölümünü işgal etmişler ve savaştan zaferle ayrılmışlardı. Bu savaş, Toharistan ve Kafkasya'da Türk etkisinin artması için atılmış ilk adımdı. Nitekim bu savaştan sonra Türkler, Soğdiyana'ya yerleşmişler ve bölgedeki hakimiyetlerini genişletmişlerdi.[8] Aynı şekilde Bizanslı Theophanes, Eftalit savaşından sonra Persler'in hakimiyetine geçmiş olan büyük şehir ve ticaret merkezlerini, Türkler'in 569'da ele geçirdiğini kaydeder.[14] Dolayısıyla Türkler, bu savaştan zaferle ayrılmışlar ve istediklerini de kabul ettirmişlerdi.

Kaynakça

  1. ^ M.Grigngnaschi,"Sabirler, Hazarlar ve Göktürkler",C.I,Ankara,25-29 Eylül, 1971, Ankara, 1972, s.238
  2. ^ a b c Lev Gumilev, Eski Türkler, Selenge Yayınları, ISBN 978-975-8839-05-6, s. 66
  3. ^ Menander Protector, Continatio Historiae Agathiae, ss. 236-237
  4. ^ Tsu-chih T'ung-chien, 166, s. 5140
  5. ^ Noeldeke Th., Geschichte der Perser und Araber., p. 158
  6. ^ İsmail Mangaltepe, (Menandros Protektor ve Theophylaktos Simokattes) Bizans Kaynaklarında Türkler, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2009, s. 93 vd.
  7. ^ M.Grigngnaschi,"Sabirler, Hazarlar ve Göktürkler",C.I,Ankara,25-29 Eylül, 1971, Ankara, 1972, s.235
  8. ^ a b Lev Gumilev, Eski Türkler, Selenge Yayınları, ISBN 978-975-8839-05-6, s. 67
  9. ^ M. I. Artamonov, Hazar Tarihi, ss. 137-138
  10. ^ Ahmet Taşağıl, Göktürkler-1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 5. Baskı, ISBN 978-975-16-2460-4, s. 40
  11. ^ Ligeti, Bilinmeyen İç Asya (çev. Sadrettin Karatay) Ankara, 1986. s. 61.
  12. ^ Menander the Guardsman, s. 147
  13. ^ Ahmet Taşağıl, Göktürkler-1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 5. Baskı, ISBN 978-975-16-2460-4, ss. 40-41
  14. ^ Masson E. Fragmenti, p. 50

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Göktürk Kağanlığı</span> Türk adını kullanan ilk Türk devleti

Göktürk Kağanlığı, asıl ismiyle Türk Kağanlığı Göktürkler tarafından kurulmuş ve 552-744 yılları arasında Orta ve İç Asya'da hükümdarlık sürdürmüş bir Türk imparatorluğudur ve bozkırların ilk model devletidir. Asya Hun İmparatorluğu'ndan sonra 2. Büyük Devlet lakabını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ak Hun İmparatorluğu</span> 5.-8. yüzyıllarda var olmuş bir imparatorluk

Ak Hun İmparatorluğu, dördüncü yüzyılın başlarında Isığ Gölü çevresinde Avarlar'a bağlı yaşarlarken bu yüzyılın ikinci yarısında Maveraünnehir'e ve Toharistan'a yayılmış Türk devleti. Hükümdarlık 5. yüzyılda Heftal denilen aileye geçtiğinden Eftalitler olarak da bilinirler.

<span class="mw-page-title-main">Batı Göktürk Kağanlığı</span> Göktürk devletinin ikiye ayrılmasıyla kurulmuş bir Türk devleti

Batı Göktürk Kağanlığı, Göktürk Kağanlığı'nın 582 yılında ikiye ayrılmasıyla bu ülkenin batısında Tardu tarafından kurulan tarihi Türk devletidir. 582-659 yılları arası varlığını sürdürmüştür.

İstemi Yabgu d. ? - ö. 576 yılları arasında yaşamış, Göktürk Kağanlığı'nın kurucusu olan Bumin Kağan'ın kardeşi, kağan, yabgu ve elçidir. Bumin Kağan'ın yanında batı kanadını yönetmiştir.

Tong Yabgu Kağan, 618 ve 630 yılları arasında Batı Göktürk Kağanlığı'nı yöneten kağan. Tong adının, Eski Türkçe'den günümüz Türkçesine "kaplan" şeklinde çevrildiği düşünülmektedir. Bu konuya dair diğer yorumlar ise "yeterlilik" ve "tamlık" anlamına geldiğidir. Ayrıca kelimenin; ilk Türkçe döneminde kullanılan "dolu, içi boş olmayan" anlamlarına gelen; "toñ (tong)" sözcüğünden geldiği de düşünülebilir. Bu kelimenin bir başka anlamı da "son"dur.

<span class="mw-page-title-main">Müslümanların Maveraünnehir'i fethi</span> Arapların 7.-8. yüzyıl Asya fetihleri

Müslümanların Maveraünnehir'i fethi ya da Arapların Maveraünnehir'i fethi, günümüzde Özbekistan'ı, Tacikistan'ı, Kazakistan'ı ve Kırgızistan'ı kapsayan Orta Asya'nın tümünün ya da bazı bölgelerinin 7. ve 8. yüzyıllarda On İki İmamların dördüncüsü olan İmam Zeynel Abidin ve taraftarları olan Müslümanlar tarafından fethedilmesidir.

Baga Kağan(Ch'u-lo-hou),Pinyin:葉護可汗, Sasanilerce Šāwa/Sāva/Sāba, Yabghu Qaghan-Magha Qaghan. 587- 588 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır.

İkinci Göktürk-Sasani Savaşı, Batı Göktürk Kağanlığı ve Akhunlar'ın Sasani kontrolündeki İran'ı istilasıyla 603/604 yılında başlayan çarpışmalar dizisi. Savaş Göktürklerin Sasaniler'e karşı kesin zaferiyle sonuçlanmıştır.

Üçüncü Göktürk-Sasani Savaşı, Batı Göktürk Kağanlığı ve Sasaniler arasında gerçekleşen üçüncü ve son savaş. Önceki iki savaşın aksine Orta Asya'da değil Güney Kafkasya'da gerçekleşmiştir. Bu savaş, son Bizans-Sasani savaşının etkilerine karşı oldu ve gelecek yüzyıllarda Orta Doğu'daki güç dengelerini etkiledi.

Göktürk-Sasani Savaşları, 569'dan 630'a kadar süren Göktürkler ile Sasaniler arasında yapılmış bir dizi değişik savaştır.

Tarduş Kağan ya da Tardu, Batı Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasını sağlayan siyasi ortamı oluşturan yabgu. Aslen bir Yabgu olmasına rağmen, yaptığı fetihlerle Türk Kağanlığı'nın genişlemesini sağlamış; İşbara Kağan ile girdiği mücadele ise ülkenin 604 yılında ikiye bölünmesiyle sonuçlanmıştır.

Türk Şad 6. yüzyılda kardeşi Tarduş Kağan tarafından İdil havzasına şad olarak gönderilen Türk devlet adamı ve tigin. Göktürklerin Avrupa'ya doğru genişlemesinde önemli roller üstlendiği için; Avrupalı ve Kafkas toplulukları tarafından Türkşad, Türksanf, Ta'n han, Turhantos, Turhat, Tamgan gibi adlarla tanınmıştır. Edward Gibbon, Türkşad adlandırmasının bir unvan olduğu görüşündedir.

Yukuk Kağan ya da daha çok Çin kaynaklarında geçen adıyla Yukuk Şad, Batı Göktürk Kağanlığı'nın son dönemlerinde ülkeye hükmeden Türk kağanıdır. Kağanlığı döneminde, İli Nehri'nden Sibirya ormanlarına kadar olan bölgeyi egemenliği altında tutmuştur.

Bağa Şad, 7. yüzyılda yaşayan bir Batı Göktürk Kağanlığı şadıdır. Bağa Şad, Batı Göktürk kağanı Tong Yabgu Kağan'nın akrabası ve kendisine bağlı bir generalidir. Bağa Şad, Böri Şad'ın babası olduğu için; Hazar Türklerini yöneten yabgu olduğu düşünülmüştür.

Kutluk Yabgu Kağan, Türk Kağanlığı'nın son kağanlarındandır. 742'de ülkedeki iç karışıklıklar iyice artmış; Basmiller, Karluklar ve Uygurlar ülke yönetimini boykot etmiştir. Bu karışıklıktan yararlanan, Kutluk Yabgu Kağan Aşina ailesinden olmamasına rağmen tahta çıkmıştır.

Kulun Beg, Özmiş Kağan'ın ölümüyle yıkılan İkinci Göktürk Kağanlığı'nı yeniden canlandırmak isteyen, Türk asilzadesidir. Kağan, değildir. Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından öldürülmesiyle, fiilen biten Göktürk Kağanlığı, hukuki olarak da son bulmuştur.

Buhara Muharebesi, Göktürk-Sasani ittifakı ile Ak Hun İmparatorluğu arasında gerçekleşmiş bir savaştır. Savaş sonunda Ak Hun İmparatorluğu yıkılmış ve toprakları, Ceyhun Nehri sınır olmak üzere Göktürkler ile Sasaniler arasında paylaşılmıştır.

Çorpan Tarkan, 7. yüzyıl'da yaşamış Hazar kökenli bir Göktürk komutanıdır. Çorpan Tarkan, Ermeni tarihçi Movses Kagankatvatsi tarafından bir Hazar generali olarak tanıtılmıştır. Tong Yabgu Kağan'ın 627-629 yıllarında Üçüncü Göktürk-Sasani Savaşı'nda Sasaniler'i yenilgiye uğrattığı sıralarda Çorpan Tarkan, Tong Yabgu Kağan'ın yeğeni Böri Şad'ın Kafkasya'daki ordusunda bir komutan olarak bulunmaktaydı. Çorpan Tarkan, Üçüncü Göktürk-Sasani Savaşı sırasında, 629 yılında Sasaniler ile savaşarak Tiflis'i fethetti ve Güney Kafkasya'da Kabale şehrini kurdu. Tiflis'in fethedilmesi ile Göktürkler, Sasaniler'e büyük bir darbe vurmuş ve bu durum Sasaniler'in Anadolu'daki harekâtlarını durdurup ordularını Kafkasya'ya kaydırmalarına neden olmuştur. Daha sonra Çorpan Tarkan, Kafkasya'daki ileri harekâtını sürdürerek 630 yılının nisan ayında Ermenistan'ı işgal edip yerle bir etti. Bu durumdan dolayı Çorpan Tarkan yine Ermeni tarihçi Movses Kagankatvatsi tarafından cesur ve kanasusamış biri olarak tanıtılmıştır. Ardından Çorpan Tarkan Aras Irmağı'na kadar bütün Kuzey Azerbaycan'ı fethetti ve buradaki bazı Ermeni topluluklarını denetim altına aldı. Bu durum üzerine Sasani imparatoru Şahrbaraz tarafından Göktürkler üzerine gönderilen ve çoğunluğu atlı birliklerden oluşan 10,000 kişilik güçlü ve donanımlı Sasani ordusuna, Çorpan Tarkan tuzak kurdu ve Sasani ordusunu imha etti.

Ermenistan Seferi, Göktürkler'in Sasani İmparatorluğu'na karşı Kafkasya bölgesinde Çorpan Tarkan tarafından başarıyla gerçekleştirdikleri bir harekâttır.

Kırım Seferi, 576 yılında Göktürk Kağanlığı tarafından Bizans İmparatorluğu'na karşı başlatılmış bir askerî harekâttır. Sefer 581 yılında sona ermiş olup, Kırım'ın büyük çoğunluğu Göktürk hakimiyetine girmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.