İsmâîl b. Muhammed el-Aclûnî

Ebü’l-Fida İsmail bin Muhammed bin Abdilhadi bin Abdulgani el-Cerrahî el-Aclûnî
Ebü’l-Fida İsmail bin Muhammed bin Abdilhadi bin Abdulgani el-Cerrahî el-Aclûnî
Doğum	1676; Aclun, İrbit [günümüzde Ürdün]
Ölüm	1749; Şam
Milliyet	Arap
Kariyeri
Dalı	Hadis, Tefsir, Fıkıh, Arap dili, Matematik, Usul, Mantık
Doktora; danışmanı	Şeyh Ebu’l Mevâhib; ; Muhammed el Kâmilî ed Dımeşkî; İlyas el-Kürdî; Abdulganî en-Nablusî ed-Dımeşkî; Yunus el-Mısrî; Abdurrahman el-Mücled ed-Dımeşkî; Abdürrahim el-Kâbilî el-Hindî; Ahmed el-Gazzî ed-Dimeşkî; İsmail Hâik; Nureddin ed-Desukî ed-Dimeşkî; Osman el-Kattân ed-Dimeşkî; Osman eş-Şeyh Şum'a ed-Dimeşkî; Abdülkadir et-Tağlibî el-Hanbelî; Abdülcelil Ebi’l Mevahib; Abdullah el-Aclûnî;

İsmâîl b. Muhammed el-Aclûnî ya da Ebü’l-Fida İsmail bin Muhammed bin Abdilhadi bin Abdulgani el-Cerrahî el-Aclûnî(d. 1676, İrbit, Amman [H. 1087]^[1] - 1749, Şam), Hadis alanında adını duyurmuş Arap âlim ve bilim insanı. Cerrâhî nisbesini soyunun meşhur sahabi Ebû Ubeyde bin Cerrah'a ulaşmasından dolayı almıştır.

Aclûnî'nin en önemli eseri olan Keşfü'l-Hafâ, uydurma hadisleri – hadis iliminde bunlara mevzu hadis denmekte – ve hadis zannedilen sözleri topladığı için çokça tartışılmıştır.

Aclûnî, küçük yaşlarındayken hâfız olmuş, 13 yaşındayken Şam'a gitmiş ve bu şehirde yetişmiştir.^[2] Hadis, fıkıh, tefsir, Arapça, matematik, usul ve mantık gibi bilim dallarında tahsil yapan Acluni'nin, Şam'da ders aldığı başlıca hocaları şöyledir: Şeyh Ebu’l Mevâhib, Muhammed el Kâmilî ed Dımeşkî, İlyas el-Kürdî ed-Dımeşkî, Abdülganî en-Nablûsî ed-Dımeşkî, Yunus el-Mısrî, Abdurrahman el-Mücled ed-Dımeşkî, Abdürrahim el-Kâbilî el-Hindî, Ahmed el-Gazzî ed-Dimeşkî, İsmail Hâik, Nureddin ed-Desukî ed-Dimeşkî, Osman el-Kattân ed-Dimeşkî, Osman eş-Şeyh Şum'a ed-Dimeşkî, Abdülkadir et-Tağlibî el-Hanbelî, Abdülcelil Ebi’l-Mevahib, Abdullah el-Aclûnî.

Aclûnî, 1706 yılında İstanbul’a gitmiş, bir sene sonra Osmanlı Devleti tarafından daha önce ders aldığı hocası Yunus el-Mısri’nin vefatından boşalan Şam Emevi Camii müderrisliğine tayin edilmiştir. Vefatına kadar kırk yılı aşkın bir müddetle bu görevi yürütmüştür.

Aclûnî'nin Şam dışında yer alan bölgelerdeki ders aldığı hocalar ise Muhammed Halil el-Makdisî, Muhammed Şemsüddin el-Hanefî er-Remlî, Abdullah bin Sâlim el-Mekkî el-Basrî, Tacüddin el-Kal'î, Muhammed eş-Şehîrî, Muhammed el-Velîdî, Muhammed el-Mekkî, Yunus ed-Demirtâşî el-Mısrî el-Mekkî, Ebu Tâhur el-Kûrânî el-Medeni, Ebu’l Hasan es-Sindî el-Medeni, Muhammed bin Abdirrasûl el-Berzencî el-Hüseynî el-Medeni, Ahmed en-Neclî el-Mekkî ve Ayasofya Cami'nde imamlık yapmış olan Süleyman bin Ahmed er-Rumî'dir.

Aclûnî, Şafiî fıkhı konusunda uzman olup ayrıca şiir ve edebiyata da ilgi gösterdiği yazdığı şiirlerden anlaşılmaktadır. 1749’da (H. 1162) Şam'da ölmüştür.^[3]

Eserleri

Keşfü’l Hafâ
İkdü'l Cevâhiri's Semîn fî Erba'îne Hadîsen min Ehâdîsi Seyyidi'l Mürselîn: 'Eva’ilü’l Aclûnî' ve 'el-Erba’ûne'l Aclûniyye' diye de bilinen bu eser kırk ayrı kitaptan alınan kırk hadisi ihtiva etmektedir. Kahire'de 1322'de basılan eserin başka birçok baskıları da vardır. Eserin Cemaleddin el-Kasımî tarafından yapılan el Fazlü’l Mübin ‘alâ ‘İkdi'l-Cevheri's-Semin adlı şerhini Asım Behçet el-Beytar neşretmiştir. (Beyrut1403/1983)
Hilyetü Ehli'1-Fazl: Hocalarının hayat hikâyelerini anlattığı bu eserin Süleymaniye Kütüphanesi'nde (Darulmesnevi, nr. 63) altmış sekiz sayfalık bir nüshası bulunmaktadır.^[4]
Şerhu'l Hadisi’l Müselsel bi'd Dımaşkıyyîn: Bu eser bazı kaynaklarda İkdü’l Cevheri’s Semîn bi Şerhi’l Hadisi’l-Müselsel bi’d Dımeşkıyyîn olarak geçmektedir.
el-Feva'idü'd Derâri fi Tercemeti'l İmam el-Buhari: Eserin bir nüshası İskenderiye Kütüphanesi'nde bulunmaktadır. (bk. GAL, II, 399).
Şezerrü’r Ravzil'l Bedi’l Müdrik fi Ziyareti's Seyyide Zeyneb ve Seydi Müdrik: İskenderiye Kütüphanesi'nde bir nüshası bulunan eserin (bk. GAL, II, 399) adı Hediyyeü'l-Arifin ve Silkü'd-Dürer’de Urfü'z-Zerneb bi Tercemeti Seydi Müdrik ve es-Seyyide Zeyneb şeklinde geçmektedir.
Nasihatü'l-İhvan fima Yete’alleku bi-Receb ve Şa’ban ve Ramazan.

Tuhfetü Ehli’l-İman fîmâ yeteallakü biReceb ve Şaban veRamazan.
İzâ’etü’l-Bedreyn fi Tercemeti’ş-Şeyhayn.
el-Ecvibetü’l Muhakkaka an Es’ileti’l Müferraka
el-Kevâkibü’l-Münîra’l-Müctemia fî Teracimi’l-Eimmeti’l-Erba'a.
el-Fevâidü’l-Muharrara (Mücerrede) bi Şerhi Mesûgâtü’l-İbtidâi bi’n-Nekira
Feyzü'l Cârî: Yarım kalmış bir Sahih-i Buhari şerhidir. Daha önceki Buhari şerhlerinin bir nevi özeti mahiyetinde olan eseri Aclûnî 1153 yılında yazmaya

başlamıştır. Ancak müellifin vefatı sebebiyle “Kitabü't-tefsir”de kalmştır. Sekiz cildi tamamlanmştır.

İstirşadü'l-Müsterşidîn
Esne'l-Vesâ'il bi-Şerhi’ş-Şemail
Fethü’l-Mevle’l-Celîl ala Envâri’t-Tenzîl lil-Beydâvî
İs'âfü’t-Talibîn bi tefsiri’l-Lâhi’l-Mübîn
İkdü’l-Leâlîbi Şerhi munfericetü’l-Gazâlî
ed-Dürerü’l-Fâhira
el-İ'lâm bi ŞerhiEhâdisiSeyyidi’l-Enâm
Tâcü’l-Mülüki’n-Nefsi bi tercemeti’l İmâm Muhammed bin İdris, ez-Zâhiriyye, 3481, Tarih 732, 74 sayfa, h. 1281, Müellifin nüshasından nakledilmiştir.
İbretnâme
Hibâtü’s Seniyyât fi Tebyîni’l Ehâdisi’l Mevzuât

Kaynakça

^ Bostan, İdris, “Aclûn mad.”, DİA, T.D.V. Yay., İstanbul 1988, s. 326.
^ Muradî, Silkü’d Dürer, I, 260.
^ Murâdî, Silkü’d-Dürer, I, 259; Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l Arifin, I, 220-221; Ziriklî, el A'lâm, I, 325;Yıldırım, Ali, “Aclûnî mad.”, DİA, I, 327.
^ Ayrıca eserin Atrıca Riyad Üniversitesi (el-Mektebetü’l-Abbâiyye bi’l-Basra, c/138, h. 1150 mukabele ile takyid edilmiş, h.1151), Diyarbakır (b/1767, 74 sayfa), Âşır Efendi (4/37, 64-114 sayfa, h. 1209), Dârü’l-Mesnevî (63, 68 sayfa), Dârüs’s-Saddam (S 8699, 137, h. 1210) ve el-Hizânetü’t-Teymûriyye (Mustalah 60, h. 1152) yazmaları bulunmaktadır. (Zirikli, el-Alam, I, 325; Karabulut Ali – Karabulut, Ahmet, Mu’cemü’t-Târihi’t-Türâsi’l-İslâmî, I, 673.)

[1] Bostan, İdris, “Aclûn mad.”, DİA, T.D.V. Yay., İstanbul 1988, s. 326.

[2] Muradî, Silkü’d Dürer, I, 260.

[3] Murâdî, Silkü’d-Dürer, I, 259; Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l Arifin, I, 220-221; Ziriklî, el A'lâm, I, 325;Yıldırım, Ali, “Aclûnî mad.”, DİA, I, 327.

[4] Ayrıca eserin Atrıca Riyad Üniversitesi (el-Mektebetü’l-Abbâiyye bi’l-Basra, c/138, h. 1150 mukabele ile takyid edilmiş, h.1151), Diyarbakır (b/1767, 74 sayfa), Âşır Efendi (4/37, 64-114 sayfa, h. 1209), Dârü’l-Mesnevî (63, 68 sayfa), Dârüs’s-Saddam (S 8699, 137, h. 1210) ve el-Hizânetü’t-Teymûriyye (Mustalah 60, h. 1152) yazmaları bulunmaktadır. (Zirikli, el-Alam, I, 325; Karabulut Ali – Karabulut, Ahmet, Mu’cemü’t-Târihi’t-Türâsi’l-İslâmî, I, 673.)

[1]

[2]

[3]

[4]

Eserleri

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri