İran-İsrail vekâlet savaşı
| İran - İsrail vekâlet savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 İran (yeşil), İsrail (turuncu) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 İran Vekil güçler:  Hizbullah  Hamas  Husiler Kataib Hizbullah |  İsrail Destekleyenler:  ABD | ||||||
İran-İsrail vekâlet savaşı, İran-İsrail gölge savaşı veya İran-İsrail soğuk savaşı, İran ile İsrail arasında siyasi, askeri, istihbari ve siber alanlarda devam eden savaş.[7]
1979 yılında Ayetullah Humeyni önderliğinde İran'da bir islam devrimi gerçekleşti.[8] Devrimin akabinde İran'ın iç yapısını dönüştüren Humeyni ve onun etrafındaki Şii seçkinler, İran'ın dış politikasında da çeşitli değişiklikler yaptılar. İran'ın başta Orta Doğu olmak üzere tüm dünyadaki Şiilerin koruyucusu olması ve bu Şiilere yardım etmesi İran'ın dış politikasının öncelikli hedefi hâline geldi. Bununla birlikte Batılı ülkelere karşı şüpheci bir politika uygulanmaya başlandı. Tahran'daki Amerikan Büyükelçiliği'nin basılmasının akabinde Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkiler çökme noktasına geldi. İsrail ile diplomatik ilişkiler bütünüyle koparıldı. Irak'la yaşanacak savaşa kadar Yaser Arafat gibi İsrail karşıtı kişiler ile temas kuruldu.[9]
Saddam Hüseyin'in 22 Eylül 1980'de "İran'ın Irak içerisindeki Şii nüfusu kışkırtması, çeşitli sınır anlaşmazlıkları" gibi gerekçeler ortaya koyarak İran'a savaş ilân etmesi sonrası İran yaklaşık 8 yıl sürecek bir savaşa sürüklendi.[10] Basra Körfezi kıyılarında Irak ile İran arasında savaş sürerken İsrail'in Lübnan'a müdahalesi gerçekleşti. İsrail'in müdahalesi Güney Lübnan'da güçlenen İsrail karşıtı grupları, bilhassa Filistin Kurtuluş Örgütü'nü işlevsiz hâle getirmek ve Yaser Arafat'ı Lübnan toprakları dışına çıkarmak gibi amaçlar üzerine temellenmişti.[11] Bu savaş sırasında daha sonradan Hizbullah'ın kurucu kuşağında yer alacak olan İmad Muğniye, İran istihbaratının dikkatini çekti. Muğniye, Şii olmasına karşın el-Fetih'e katılmış, örgüt içerisinde üst düzey mevkiler kazanmıştı. Son görevi "Ebu Cihad" ismiyle bilinen Halil el-Vezir'in korumalığını yapmaktı. Arafat'ın Lübnan'ı terk etmesi sonrası el-Fetih'ten ayrılmıştı. İran'da yaşanan devrimde önemli bir rol oynamış, çeşitli ülkelerde İran büyükelçisi olarak görev yapmış Ali Ekber Muhteşemipur, Muğniye ile temas kurdu ve Lübnan'da önde gelen Şii adamlarından Muhammed Hüseyin Fadlallah'ın korumalığını yapması için bir iş önerdi. Muğniye bu teklifi kabul etti ve İran ile teması başlamış oldu.[12] Hizbullah'ın önemli bir üyesi hâline dönüşen ve İran'dan aldığı yardımlarla güçlenen Muğniye, 241 Amerikan ve 58 Fransız askerinin ölümüyle sonuçlanacak Beyrut saldırısını gerçekleştirdi.[13] Bu saldırıyla birlikte İmad Muğniye, İsrail istihbaratının radarına girmiş oldu. İsrailli analistler Muğniye'nin esas amacını Güney Lübnan'daki İsrail karşıtı örgütleri güçlendirmek, buradan İsrail'e sürekli saldırılar yapmak olarak saptamıştı. İstihbarat raporlarına göre 1985'te İsrail'in Lübnan'dan çekilmesi sonrası İran'dan Güney Lübnan'a silah sevkiyatı arttı ve 2000 yılından sonra sevkiyatlar haftada bir gerçekleşmeye başladı.[4]
2003 yılına gelindiğinde Amerika Birleşik Devletleri, 11 Eylül saldırılarından sorumlu tuttuğu örgütlere destek vermesi, kitle imha silahları üretmek için uğraşması gibi gerekçeler ortaya koyarak Irak'ı işgal etti.[14] İran Yüce Lideri Ali Hamenei, Amerika Birleşik Devletleri'nin Irak'a müdahalesini ve Saddam'ın devrilmesini "Tanrı'nın hediyesi" olarak değerlendirdi. İran, Saddam Hüseyin'in devrilmesi sonrası Şii siyasetçilere, halk tarafından saygı duyulan kişilere destek vererek ve Hizbullah benzeri vekil örgütleri Irak'ta da oluşturarak Irak'ta güçlenmeye başladı.[15] Irak'ta Amerikan işgali ve İran'ın güçlenme çabaları sürerken 2006 yılında İsrail ile Hizbullah arasında yaşanan sınır çatışmaları savaşa evrildi ve 1 ay 2 gün sürecek, sonucu ateşkes olacak, İsrail'in ağır kayıplar vereceği ve Orta Doğu'daki caydırıcılığının zarar göreceği Lübnan Savaşı yaşandı.[16] İran bu savaşta aralarında Kasım Süleymani gibi subayların da bulunduğu İran Devrim Muhafızları subaylarını savaşta Hizbullah'a danışmanlık yapmaları için Güney Lübnan'a gönderdi. Bu subaylar İmad Muğniye ile birlikte savaşı büyük ölçüde yönlendirdiler, savaş boyunca Lübnan topraklarında bulundular.[17] Bu savaştan iki yıl sonra İsrail istihbaratı bu savaşta İsrail'in yenilgisinden sorumlu tuttuğu İmad Muğniye'yi, Suriye'nin başkenti Şam'da Amerikan istihbaratının da yardımıyla öldürdü.[18]
İsrail'in kuzeyinde, Lübnan topraklarında İsrail'e tehdit oluşumlar yaratan ve bunun faydasını gören İran, 2006 yılından itibaren İsrail'in güneyindeki Gazze bölgesinde bulunan Hamas'a da çeşitli silah sevkiyatları yapmaya başladı.[19] Haziran 2007'de Hamas'ın Gazze'yi tamamen ele geçirmesi sonrası İran'ın Hamas ile ilişkileri gelişti. Haziran 2007 sonrası İran, Hamas'a sadece silah ve roket göndermekle de kalmayıp Gazze'den çeşitli Hamaslı militanları İran'a götürerek askeri eğitim verdi ve İsrail'e karşı çatışmalarda danışmanlık yaptı. O dönem İsrail İç İstihbarat Teşkilâtı Şin Bet'in baş şefi olan Yuval Diskin, Hamas'ı "İran'ın ileri karakolu" olarak değerlendirdi. 2006'da Lübnan'da çatışmaya girmek zorunda kalan İsrail, 2008'de de Gazze'ye karadan girmek zorunda kaldı ve Dökme Kurşun Harekâtı'nı gerçekleştirdi. Harekât sonucunda elde edilen bulgularla İran'ın Hamas'a silah, roket ve füze gönderdiği İsrail'e karşı çatışmaya hazırladığı kesinleşti; Hamas'ı Hizbullah benzeri bir yapıya çevirmek istediği İsrail istihbaratı tarafından tespit edildi.[4]
Notlar
- ^ 1982 Lübnan Savaşı başlangıç olarak kabul edilmektedir.
Kaynakça
- ^ Hasan, Mehdi (16 Ocak 2012). "Iran's nuclear scientists are not being assassinated. They are being murdered" (İngilizce). The Guardian. 17 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024.
- ^ "The 2006 Lebanon War: Hezbollah's expensive 'victory' ten years on" (İngilizce). Al Arabiya. 15 Temmuz 2016. 14 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024.
- ^ Qiblawi, Tamara (13 Ekim 2023). "Analysis: Hezbollah is far more powerful than Hamas. Will it join the fight against Israel?" (İngilizce). CNN. 2 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024.
- ^ a b c Katz, Yaakov; Hendel, Yoaz (2012). Israel vs. Iran: the shadow war (1. bas.). Washington, D.C: Potomac Books. ISBN 9781597976688.
- ^ Wallace, Paul; Meyer, Henry (8 Kasım 2023). "Israel Says Troops Have Entered 'Heart' of Gaza's Main City" (İngilizce). Bloomberg. 2 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024.
- ^ "Iran's Proxies: Entrenching the Middle East" (İngilizce). İsrail Savunma Kuvvetleri. 16 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024.
- ^ Hadad, Hamzeh (16 Nisan 2024). "Proxy battles: Iraq, Iran, and the turmoil in the Middle East" (İngilizce). ECFR. 31 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024.
- ^ Maloney, Suzanne; Razipour, Keian (24 Ocak 2019). "The Iranian revolution—A timeline of events" (İngilizce). Brookings. 9 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2024.
- ^ Ramazani, Rouhollah K. (2013). Independence without freedom: Iran's foreign policy (İngilizce). Charlottesville (Va.): University of Virginia Press. ISBN 978-0-8139-3498-3.
- ^ Razoux, Pierre; Elliott, Nicholas (2015). The Iran-Iraq war (İngilizce). Cambridge, Massachusetts ; London, England: The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 9780674088634. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024.
- ^ Ben Ze'ev, May (28 Ağustos 2022). "40 years since Yasser Arafat left Beirut while Israel had him targeted" (İngilizce). i24NEWS. 10 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024.
- ^ Baer, Robert (2002). See no evil: the true story of a ground soldier in the CIA's war on terrorism (İngilizce) (1. bas.). New York: Crown Publishers. ISBN 9780609609873. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024.
- ^ Levitt, Matthew (9 Şubat 2015). "Why the CIA Killed Imad Mughniyeh" (İngilizce). Politico. 3 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024.
- ^ "Timeline: The Iraq War" (İngilizce). Council on Foreign Relations. 11 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024.
- ^ Seliktar, Ofira; Rezaei, Farhad (2020). Iran, revolution, and proxy wars (İngilizce). Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan. s. 131. ISBN 978-3-030-29417-5.
- ^ "2006 Lebanon War". justvision.org (İngilizce). 11 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024.
- ^ "Shadowy Iran commander gives interview on 2006 Israel-Hezbollah war" (İngilizce). France 24. 1 Ekim 2019. 11 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024.
- ^ "Syria blast killed Moughniyah - Hezbollah" (İngilizce). Reuters. 13 Şubat 2008. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2024.
- ^ Seliktar, Ofira; Rezaei, Farhad (2020). Iran, revolution, and proxy wars (İngilizce). Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan. s. 78. ISBN 978-3-030-29417-5.
