İngiliz Said Paşa

İngiliz Said Paşa veya Eğinli Said Paşa veya Büyük Said Paşa (d. 1830, İzmit - ö. 20 Şubat 1896, İstanbul), Askeri mühendis okulu öğretmeni, siyasetçi, mabeyn müşiri, Bahriye nazırı. Eyalet valisi.

İngiltere/İskoçya'da yükseköğretim yapıp gayet iyi İngilizce bilmesi ve İngiltere'ye siyaseten yakın olduğu için "İngiliz" lakabı ile anılmıştır. Babası ve ailesi Eğin'li olduğu için "Eğinli" olarak da anılmıştır. Kendisi ile aynı dönemde yaşayıp Osmanlı Devleti'nin en yüksek mevkilerine gelip sadrazam olmuş Mehmed Said Paşa veya Küçük Said Paşa ile karıştırılmamak için "Büyük Said Paşa" olarak da bilinmiştir.^[1]

İngiliz Said Paşa 1830'da İzmit'te doğmuştur. Babası hasağası Eğinli Seyyid Mustafa Ağa'ydı. Said 2 yaşında iken 1832'de babası İzmit mütesellimi görevi yapmakta iken ölmüştür. Eğitimini askeri öğrenci olarak Mühendishane'de tamamlayıp 1852'de bu okuldan diploma alıp Yüzbaşı rütbesini aldı. Bundan sonra aynı okulda öğretmen yardımcısı olarak görev yapmaya başladı ve Kolağası rütbesini kazandı. 1853'te bir dış ülkede mühendislik yüksek eğitimi görmek üzere Büyük Britanya'ya gönderildi. Burada İngilizce öğrenip üniversite giriş şartları kazanmak için yaptığı eğitimden sonra İskoçya'da Edinburg Üniversitesi'nde kayıt oldu. 1860'ta bu üniversiteden mezun olup İstanbul'a döndü.^[2]

1862'de binbaşı rütbesine terfi edip Bahriye'ye nakledildi. 1864'te kaymakamlık rütbesini aldı. Ayni yıl silah alimi için Tophane'den Avrupa'ya gönderildi. !866'da Avrupa'dan dönüşünde miralay rütbesine terfi ettirildi. 1868'de "İdare'i Bahriye Meclisi' üyesi tayin edildi. 1875'te "Mekteb-i Bahriye" nazırı yapıldı ve mirliva rütbesi verildi. 1875'te "Tophane Tecrübe Dairesi" reisi olarak atandı. Sultan Abdülaziz döneminde Ağustos 1876'da ferik rütbesini kazandı. Bu rütbe ile "Bahriye Nezareti Kaymakamlık" görevine tayin edildi.^[2]

Bu göreve ek olarak Eylül 1876'da "Mabeyn-i Hümayun Feriki" olarak saraya atandı. Bu dönemde şehzade II. Abdülhamit ile iyi ilişkiler kurmuştu. 1876'da II. Abdülhamit tahta geçince "Mabeyn-i Hümayun Müşirliği" görevine de tayin edildi. Aralık 1877'de Bahriye Nazırlığı görevi de verildi ve bu görevde Nisan 1878'e kadar kaldı.^[1]

Birinci Meşrutiyet ilanına ve bunda önemli rolü olan Mithat Paşa ile taraftarlarına cephe aldı. 5 Şubat 1877'de Mithat Paşa'nın Sultan tarafından sadrazamlıktan azil edilmesinde; onun sürgüne gönderilmesinde ve 13 Şubat 1878'de Sultan Abdulhamit'in Osmanlı Meclisi'ni çalışmalarını süresiz tatile göndermesinde etkin rol oynamıştır. Ocak 1878'de "vezir" rütbesi verilmiştir. 93 Türk-Rus Harbi'nin 3 Mart 1878'de Ayestafanos Antlaşması ile sona ermesine; İngiltere'nin Kıbrıs'ı "kiralama" adı altında işgali altına almasında ve sonradan İngiltere'nin baskısı ile Berlin'de yeni bir barış konferansı toplanarak Berlin Antlaşması ile Osmanlı devletine biraz daha uygun olan barış antlaşması imzalanmasında etkili olmuştur. Bu nedenle "İngiliz Said Paşa Osmanlı Devleti'ni mabeynden idare ediyor" şeklinde tenkitlere uğramıştır. Bazı tenkitçiler de İngiltere/İskoçya'da uzun eğitim sürdüğü için onu İngiltere'nin dış siyasetinin yandaşı olmakla eleştirmişlerdir.^[1]

Fakat tam bir istibdat idaresi kuran Sultan II. Abdülhamit İngiliz Said Paşa'nın müdahaleci tutumundan hoşlanmamaktaydı. Onun için Nisan 1878 yılının başlarında onu İstanbul ve saraydan uzaklaştırmak amacıyla Ankara Valisi tayin ettirdi.^[1] O yılın sonlarında Kastamonu valisi ve birinci komiser yapıldı. 1880'de Halep valisi; 1882'de Konya Valisi; 1887/88'de Mamure ül-Aziz (Elazığ valisi görevlerine getirildi. O sene sonunda valilikten azledildi ve İstanbul'a dönerek "Selamlık Resm-i Alisi"' görevi verildi.^[2]

Uzun yıllar göğüs hastalığından müztarıp olduğu halde Ocak 1896'da İstanbul'da öldü. Mezarı Sultan Mahmud türbesi yanındadır.^[2]

Usul-i Hendese, Mehâdi-i Hesâb, İstihkâmât-i Hafîfe Fenn-i Mimârî adli eserleri yaşadığında yayınlanmıştır.^[1] Tuttuğu günlük jurnal ise 2010'da Burhan Çağlar editörlüğünde uyarlanmış ve bastırılmıştır.

Sicil-i Osmani'de şöyle değerlendirilir:^[2]

Yabanci dillere vukufu ve ulum-i riyaziyede mahareti vardır. ...Tabii ve riyazi ilimlerde usta bir muallimdi. Ancak idari işlerde o derecede değildi.

• II. Abdülhamit

• Çağlar Burhan (ed), (2010), İngiliz Said Paşa ve Günlüğü (Jurnal), İstanbul: ISBN:
• Kılıç, Abdullah "Said Paşa (Eğinli, İngiliz, Büyük)" (1999) Yaşamları ve Yapıtları ile Osmanlılar Ansiklopedisi İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. ISBN 975-08-9=0071-0 Cilt:2 s.490.
• Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.IV s.858-859 [1]
• Kuneralp, Sinan (1999) Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839 - 1922) Prosopografik Rehber, İstanbul:ISIS Press,, ISBN 9784281181.
• Danişmend, İsmail Hakkı (1971-1972) İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul:, Cilt:IV. s, 269, 292, 294