İçeriğe atla

İnce ve Kalaburun Çatışmaları

İnce ve Kalaburun Çatışmaları
İran Krizi

15 Aralık 1946'da AMH'nin işgali nedeniyle Tahranda düzenlenen askeri geçit töreni
TarihNisan 1946
Bölge
Tikantape ve Sayingala (Güney Azerbaycan)
SebepGüney Azerbaycan'ın İran'dan ayrılmak isteği
Sonuç AMH'nın zaferı
Coğrafi
Değişiklikler		Tikantape ve Sayingala yenıden AMH yönetımine gerı döndü.
Taraflar
İran Azerbaycan Millî Hükûmeti
Komutanlar ve liderler
Muhammed Rızâ Pehlevî
General Ahmed Emir-Ahmedi		Seyid Cafer Pişevari
General Cafer Kavian
General Azimi

İnce ve Kalaburun Çatışmaları — Nisan 1946'da Tikantape ve Sayingala yolları arasındaki İnka ve Kalaburun köylerinde Muhammed Rıza Şah Pehlevi'ye yakın güçler ile Azerbaycan Millî Hükûmeti güçleri arasında meydana gelen askeri çatışmaları ifade eder.

Arka Plan

1944'ün sonunda SSCB ile İran arasındaki ilişkiler kötüleşti. SSCB'ye petrol alanında özel haklar verilmesi teklifinin İran tarafından reddedilmesinin ardından Sovyetler, Güney Azerbaycan'daki etnik sıkıntılardan yararlanmaya karar verdi. Ortaya çıkan Azerbaycan Demokrat Fırkası 3 Eylül 1945'te kurulduğunu duyurdu. 2-4 Ekim 1945 tarihleri arasında ADF'nin Birinci Kongresi Tebriz'de düzenlendi. Kasım ayının sonunda Güney Azerbaycan'ın her yerinde Azerbaycan Halk Meclisi seçimleri yapıldı. Aynı zamanda Şah'ın ordusuna karşı da tedbirler alındı ve bu ordu oluşumları etkisiz hale getirildi. 1-19 Aralık tarihlerinde fiilen Güney Azerbaycan'ın büyük bir kısmı ADF'nin eline geçti. Aralık ayında Halk Kongresi kendisini Kurucu Meclis ilan etti ve aynı zamanda Ulusal Komite üyelerini de seçti. 12 Aralık'ta Güney Azerbaycan'ın özerkliği ilan edildi. Azerbaycan'da yaşanan bu süreç Tahran'da endişeyle izlendi ve şiddetli itirazlarla karşılandı.[1][2]

Sovyet ordusunun İran'dan çekilme sürecinin başlamasıyla birlikte Azerbaycan Milli Hükûmeti (AMH) ile Tahran hükûmeti arasındaki temas hattında her iki ordunun da faaliyete geçmesi başladı. Tahran güçleri halk arasında propaganda yürüttü ve halkı Milli Hükûmetin askerlik hizmeti çağrısına katılmamaya çağırdı. Cemil Hasanlı, Tahran hükûmetinin, Sovyet ordusunun İran'dan çekilmesi kararının yarattığı kafa karışıklığından yararlanarak AMH'yi cezalandırmayı amaçladığını iddia ediyor.[3]

Çatışmalar

AMH'nin Marağa kentindeki askerî birlik komutanı General Azimi, 17 Nisan'da AMH Halk Kuvvetleri Komutanı Cafer Kavian'a, 800 kişilik İran askerî birliğinin Tikantepe ile Sayingala yolları arasındaki İnce ve Kalaburun köylerine saldırdığını bildirdi. Bu köylerdeki mevkiler AMH'nin Halk Ordusu tarafından savunuluyordu. Ertesi gün İran güçlerinin yeniden organize ettiği saldırı akşam saatlerine kadar devam etti. Dört gün süren çatışmalarda 15 gönüllü öldürüldü veya yaralandı. AMH'nin başı Seyid Cafer Pişevari, Tahran ordusunun sürekli saldırılarından endişelenmeye başlamıştı. Bu saldırılar sonucunda AMH'nin merkezi olan Tebriz şehrinin tehlikeye girebileceğinden korkuyordu. Bu nedenle bu yerlerde bir an önce eski düzenin geri getirilmesini emretti. AMH, talimatı üzerine çatışmaların yaşandığı mevzilere takviye ekip gönderdi. Çatışmaların ardından İnce ve Kalaburun'da AMH yeniden iktidara geldi. Bu çatışmalarda İran ordusu 8 kişiyi kaybetti.[4]

Sonuç

Dönemin İran savunma bakanı Ahmedi, İnce ve Kalaburun'daki çatışmaları ADF'nin İran ordusuna saldırısı olarak sundu. Demokratların cezalandırılmasını önerdi. O dönemde İran'ın başbakanı Ahmad Qavam al-Saltana buna karşıydı. Konunun kapsamlı bir şekilde incelenmesinden yanaydı. Sovyet istihbarat teşkilatlarının ele geçirdiği bilgilere göre ordu ile demokratlar arasındaki çatışmanın nedeni Ahmedi, Yazdan Panah, Manuçehr İkbali, Sepehr ve Murtaza Bayat gibi Şah'a yakın kişilerin Qavam'a karşı provokasyonuydu. Ancak AMH'nin aldığı önlemler sonucunda İnce, Miyanbulag ve Kalaburun köylerinde Tebriz'in hakimiyeti yeniden oluştu. Mir Cafer Bagirov bu konu hakkında Stalin ve Molotov'a şunları yazmıştır:[5]

Ahmad Qavam'ın bu eylemiyle bir yandan Milli Hükümetin savunma yeteneklerini test etmek, diğer yandan gerici güçleri Azerbaycan'da düzeni bozmaya teşvik etmek istediğini düşünüyoruz. Pişevari, gerekirse Halk Ordusu güçleriyle İran ordusuna karşı direnişini sürdüreceğini belirtiyor.

Bağırov genel olarak İran'la kurulacak ilişkilerde askerî gücün önemine vurgu yapmaktaydı. Askeri güç olmadan hiçbir şeyin başarılamayacağını düşünüyordu.[5]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Atabaki 2009.
  2. ^ Hasanli 2006.
  3. ^ Hasanli 2006, s. 281.
  4. ^ Hasanli 2006, s. 281-282.
  5. ^ a b Hasanli 2006, s. 282.

Kaynak

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kaçar Hanedanı</span> 1789-1925 yılları arasında İranı yöneten Türk hanedan

Kaçar Hanedanı, İran'daki Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794 ile 1925 yılları arasında hüküm sürmüş bir İran Devletidir.

İran Krizi, 1946 yılında oluşmuş İran ile alakalı uluslararası bir krizdir. Josef Stalin yönetimindeki SSCB birlikleri İran'ın işgaline devam ediyorlardı. Rıza Şah Pehlevi'nin Hitler'e karşı sempatisini belirtmesinden sonra İngiltere ve SSCB İran'a birliklerini göndermişlerdir. Bunun sonucunda Pehlevi, Mauritius'a gönderilmiştir. Oğlu Muhammed Rıza Pehlevi işgal güçleri tarafından yeni kral seçilmiştir. 1946 yılında İran'ın çeşitli kesimleri İngilizler tarafından işgale uğramış, ayrıca Kızıl Ordu'da İran'ın kuzeyini işgal etmişti. Stalin ise etki alanını yeni bağımsız devletler oluşturarak artırmayı amaçlıyordu. Bu amaca dayanarak, Güney Azerbaycan Cumhuriyeti(Azerbaycan Millî Hükûmeti) ve Kürt Mahabad Cumhuriyeti kuruldu. ABD'den gelen baskı üzerine Sovyetler İran'dan çekilirken İran ordusu İngilizlerin ve komşularının da yardımlarıyla Mahabad'ı ele geçirdi. Başta Kadı Muhammed olmak üzere önde gelen bazı Kürtler 1947'de Mahabad'da bulunan Çarçıra Meydanı'nda (Kürtçe: Meydana Çiwarçira) asıldılar.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti</span> ilk Azerbaycan cumhuriyeti (28 Mayıs 1918-28 Nisan 1920)

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti veya kısaca Azerbaycan Cumhuriyeti, Doğu Kafkasya'da yerleşmiş ve yüzölçümü 147.629 km2 olan, Müslüman ve Türk toplumlarında kurulan ilk laik ve demokratik devlet. Nüfusu 2 milyon kişiye ulaşan cumhuriyetin sınırları kuzeyde Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, kuzeybatıda Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, batıda Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve güneyde İran'la belirlenmiştir. Azerbaycan'da en büyük şehir olan Bakü'nün Bolşevik Bakü Sovyeti'nin kontrolünde olması nedeniyle, AHC'nin geçici başkenti Gence olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İran-Osmanlı savaşları</span> 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar İran ve Osmanlı arasında süren bir dizi savaş

İran-Osmanlı Savaşları, 16 ilâ 19. yüzyıl arasında Osmanlı İmparatorluğu ile İran'da otoriteyi elinde bulunduran birbirinin devamı niteliğindeki çeşitli hanedanlar arasında gerçekleşmiştir. Osmanlılar ile İran arasındaki ilk savaş 1514 Çaldıran Muharebesi'dir. Son savaş ise 1821-1823 Osmanlı-İran Savaşı'dır.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Millî Hükûmeti</span> 1945te kurulmuş tanınmayan Türk devleti

Azerbaycan Millî Hükûmeti ya da Azerbaycan Halk Hükûmeti, Kasım 1945'te Sovyetler Birliği'nin desteğiyle İran'ın Azerbaycan bölgesinde kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilişiyle Kasım 1946'da İran hükûmeti tarafından yıkılan bir Azeri devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Millî Harekâtı</span>

Azerbaycan Milli Harekâtı, Güney Azerbaycan'da Azeriler'in siyasi, kültürel ve sosyal haklarını koruma ve kazanma amacıyla oluşan faaliyetlerdir. Bu terim tüm Güney Azerbaycan'ı millî faallarını kapsamaktadır ve istiklalcilerden, sadece dil ve kültürel haklarını savunan gruplar ve kişileri kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İran Cephesi</span>

İran Cephesi veya İran'ın İşgali ya da Osmanlı'nın İran ile yaptığı son savaş olan 1914-18 Osmanlı-İran Savaşı, Osmanlı, Britanya ve Rusya ve Kaçar Devleti'nin arasında Kuzey Azerbaycan'da yaşanan bir dizi askeri çatışmadır. Cephenin, İran için yıkıcı olduğu aşikârdı. Çatışmalarda, İngiliz ve Rus faaliyetlerinin etkisiyle 1917-1919 yılları arasında yaşanan İran kıtlığı nedeniyle 2 milyondan fazla İranlı sivil öldü. Kaçar hükûmetinin I. Dünya Savaşı ve sonrasında ülkenin egemenliğini koruyamaması, 1921'de bir darbeyle Rıza Şah Pehlevi'nin ülkenin başına geçmesine ön ayak oldu.

<span class="mw-page-title-main">İran-Türkiye ilişkileri</span> ikili ilişkiler

Türkiye-İran ilişkileri Türkiye Cumhuriyeti'nin İran ile süregelen uluslararası politikaları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti</span> 1918 - 1921 yılları arası var olmuş ülke

Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, Gürcistan'ın 1918-1921 arasında bağımsız olduğu dönemdeki adıdır.

Tudeh Partisi veya Tude Partisi, İran'da kurulan bir komünist partidir. Tam ismi İran Kitlelerinin Partisi'dir. Sovyetler Birliği Komünist Partisi'yle yakın ilişki içinde olmuştur. Tudeh, 1953 yılında başbakan Musaddık rejimine karşı yapılan darbeyle ve daha sonra Ruhullah Humeyni tarafından sürdürülen tasfiyelerle etkisizleştirilene kadar, İran'daki başlıca politik partilerden biri konumundaydı.

<span class="mw-page-title-main">Nasıreddin Şah</span> 4. Kaçar Şehinşahı

Nasıreddin Şah, 5 Eylül 1848 - öldürüldüğü 1 Mayıs 1896 yılına kadar İran şahı. Muhammed Şah Kaçar ve Melik Cihan Hanım'ın oğlu ve Sasani Hanedanının II. Şapur ve Safevi Hanedanı'nından I. Tahmasb'tan sonrasında İran'ın en uzun saltanat süren üçüncü hükümdarıdır. Nasıreddin Şah, 50 yıla yakın süren hükümdarlığı süresince, resmi olarak Avrupa'yı ziyaret eden modern ilk İran hükümdarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ağa Muhammed Şah</span> Türk Kaçar Hanedanının kurucusudur.

Ağa Muhammed Şah, Kaçar Aşireti'nin reisi; 1794-1925 yılları arasında İran'a hakim olan Kaçar Hanedanı'nın kurucusudur. Aslen Kaçar kabilesinden Koyunlu kolunun aşiret reisiydi. Ağa Muhammed Han 1789'da İran Şahı olarak tahta çıktı, ancak Mart 1796'ya kadar resmen taç giymedi, 1794'te Zend hanedanlığından Lotf Ali Han'ı öldürmesiyle tahta çıktı. 17 Haziran 1797'de suikasta kurban gitti ve yeğeni Feth Ali Şah Tahta çıktı. Ağa Muhammed Han'ın Saltanatında başkenti Tahran yaparak İran'ın tekrar merkezi otoriteye kavuşmasını sağladı. Gürcistan'ın bağımsızlık ilan etmesiyle Tiflis'e şiddetli bir saldırı düzenleyerek 15,000 Gürcü esir İle İran'a geri döndü.

<span class="mw-page-title-main">Seyid Cafer Pişevari</span>

Seyid Cafer Pişeveri,, İranlı Azeri. İran'ın ilk Marksistlerinden, yenilikçi, gazeteci, yazar ve Azerbaycan Demokrat Fırkası'nin başkanı olarak 1945-46 arasında Tebriz başkentli Marksist Azerbaycan Millî Hükûmeti'ni kurdu.

<span class="mw-page-title-main">1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı</span> Osmanlı İmparatorluğu ile Safevi Devleti arasında 1578-1590 yılları arasında yapılmış savaş

1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu ile Safevî Devleti arasında tüm Kafkaslar ile Güney Azerbaycan'da cereyan eden ve Osmanlıların zaferiyle sonuçlanan savaş.

<span class="mw-page-title-main">Tebriz Kuşatması (1603)</span>

Tebriz Kuşatması, 1603-1612 Osmanlı Safevi-Savaşı'nda bir evre. Kuşatma Safevi ordusunun başarısıyla ve Tebriz'in 18 yıl sonra tekrar Safevilerin idaresine geçmesiyle sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği'nin İran'ı işgali</span>

Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği'in İran'ı işgali, Pehlevi Hanedanı idaresindeki İran'ın enerji hatlarını ele geçirmek ve Pers Koridoru'nun güvenliğini sağlamak için 1941 yılında girişilen işgal hareketi.

Azerbaycan Demokrat Fırkası Sovyetler Birliği tarafından desteklenen komünist partisi, Seyid Cafer Pişevari tarafından İran'ın Tebriz kentinde Eylül 1945 tarihinde kurulmuştur. Pehlevi Hanedanı'na karşı muhalefet partisi olarak kurulan ADF, 1945'ten 1946'ya kadar Pişevari'nin başkanlığında Sovyet destekli Azerbaycan Millî Hükûmeti'ni yönetmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tebriz Kuşatması (1585)</span>

Tebriz Kuşatması, 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda evre, Özdemiroğlu Osman Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun Safevîlerin eski başkenti Tebriz'i 23-25 Eylül 1585'te kuşatarak zaptetmesiyle sonuçlanan askerî çarpışma.

<span class="mw-page-title-main">Revan Kuşatması (1731)</span>

Revan Kuşatması, 1730-1732 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda evre.

<span class="mw-page-title-main">Gence Muharebesi (1588)</span>

Gence Muahrebesi, 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda evre.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.