İçeriğe atla

İmtiyâzât

İmtiyâzât, Müslüman hükûmetler tarafından Hristiyan güçlere tanınan kapitülasyonlar veya ticari ayrıcalıklardır. "Ayrıcalık", "üstünlük" anlamına gelen imtiyâz kelimesinden türemiştir. Tüccarlar için genel güvenlik, ölüme bağlı haklar, örf ve adetlere göre ibadet ve cenaze törenleri, çanak çömlek tamir etme hakkı, erzak tedarik etme, korsanlara karşı yardım, Müslüman cemaatinin liderine şikayet etme hakları vardı. Sınır dışı olmaları durumunda konsolosluk yargı yetkisini, çeşitli muafiyetleri ve toplu sorumluluğun kaldırılmasını kapsıyordu.

İlk konsoloslar, 12. ve 13. yüzyıllarda İtalyan ticaret devletleri tarafından kuruldu. İlk konsül Venedik tarafından 1238'de vatandaşlarını korumak ve tüccarlar arasındaki anlaşmazlıkları çözmekle görevlendirildi. 14. yüzyıldan ve özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun büyük bir genişleme yaşadığı 15. yüzyıldan itibaren, Batı'nın Kostantiniyye'deki elçileri diğer şehirlerdeki konsoloslarla tamamlandı. 1528'de Fransa'ya, Osmanlı'nın elinde bulunan İskenderiye'ye (Mısır) bir konsolos gönderme yetkisi verildi. Bu hak, 1535'te antlaşma ile diğer şehirlere de genişletildi; doğu kıyısında konsolosluklar açıldı; 1557'de Halep'te bir Fransız konsolosluğu açıldı. Benzer haklar 1580'de İngiltere, 1606-1615 yılları arasında Alman İmparatorluğu ve daha sonraki yıllarda Venedik, Hollanda ve İsveç tarafından kendilerine verildi. Rusya bu haktan 1774'e kadar yararlanamadı.

Tüccarların hakları kapitülasyonlarla düzenlenmiştir. On sekizinci yüzyılda konsoloslar daha fazla hak elde ettiler. 1862'den sonra Osmanlı İmparatorluğu, kademeli olarak kaldırılan veya etkilenen devletlerin vazgeçtiği kapitülasyonları ortadan kaldırmaya çalıştı.

Bibliyografya

  • N. Sousa, The capitulation regime of Turkey. Its history, origen and nature, Baltimore 1933
  • Ahi Chahla, L'extinction des capitulations en Turquie et dans les régions arabes, París 1924

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Küçük Kaynarca Antlaşması</span> 21 Temmuz 1774‘te Osmanlı Devleti ile Rus İmparatorluğu arasında imzalanan ve 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşına son veren antlaşma

Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasındaki 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nı sona erdiren ve Osmanlı Devleti'nde önemli toprak kayıplarına yol açan antlaşmadır. Güney Dobruca'daki Küçük Kaynarca kasabasında imzalandığından bu adı almıştır.

Osmanlı kapitülasyonları, Osmanlı İmparatorluğu'nda yabancılara verilen ekonomik, adli, idari vb. hak ve ayrıcalıklardır. Kapitülasyon kelimesi Latince "şartlar, fasıllar, maddeler" anlamına gelen "capitula" sözcüğünden türemiş olup "teslim olma" anlamı galat-ı meşhurdur.

Kapitülasyon, bir devletin bir anlaşmaya bağlı olarak başka devletlere tanıdığı iktisadi ve sosyal ayrıcalıklara denir.

<span class="mw-page-title-main">Panslavizm</span> Fikir akımı

Panslavizm, 19. yüzyılın ortalarında kristalize olmuş bir hareket olup Slav halkının bütünlüğünü ve birliğini ilerletmekle ilgilenen siyasi bir ideolojidir. Ana etkisi, Slav olmayan imparatorlukların yüzyıllar boyunca Güney Slavları yönettiği Balkanlar'da ortaya çıkmıştır. Bunların başlıcaları Bizans İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatorluğu ve Venedik'ti. Panslavizm terimi ilk kez 1826 yılında J.Herkel tarafından kullanılmıştır. Pan-Cermenizm'den etkilenen Panslavizmin çıkışının temelinde Kırım Savaşı'nın ardından daha belirgin hale gelen Avrupa karşıtlığı yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ceneviz Cumhuriyeti</span>

Cenova Cumhuriyeti veya kısaca Cenevizliler, 1005 yılından 1797 yılına kadar İtalya Yarımadası'nın kuzey batısında, Ligurya olarak bilinen bölgede, bugünkü Cenova merkezli olarak hüküm sürmüş bir denizci cumhuriyeti. 1100 yılına kadar bir şehir devleti olarak varlığını sürdürmüş devlet, büyüyerek ve güçlenerek Avrupa'da önemli bir konuma gelmiş, Venedik Cumhuriyeti'nin büyük bir rakibi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İşkodra</span> Arnavutlukun kuzeybatısında bir şehir

İşkodra Arnavutluk cumhuriyetinin en eski yerleşim merkezlerinden biri olan İşkodra aynı zamanda ülkenin kuzey kesiminin en önemli sanayi ve kültür merkezidir. İşkodra vilayetinin merkezi olan şehrin nüfusu 90.000'dir.

<span class="mw-page-title-main">Venedik Cumhuriyeti</span> 7. yüzyıl ile 18. yüzyıl arasında İtalya Yarımadasında bugünkü Venedik kenti civarında hüküm sürmüş olan bir kent-devleti ve deniz cumhuriyeti

Venedik Cumhuriyeti, 7. yüzyıl ile 18. yüzyıl arasında İtalya Yarımadası'nda bugünkü Venedik kenti civarında hüküm sürmüş olan bir kent-devleti ve deniz cumhuriyetiydi. Genellikle "En sükunetli" anlamına gelen Serenissima sözcüğüyle anılırdı. MS 697'den MS 1797'ye kadar hüküm sürdü. Müreffeh Venedik şehrinin lagün toplulukları üzerinde yoğunlaşan cumhuriyet, Orta Çağ'da bir ticaret gücü haline geldi ve Rönesans'ta bu konumunu güçlendirdi.

<span class="mw-page-title-main">Baltalimanı Antlaşması</span> Osmanlı ile Britanya arasında imzalanmış serbest ticaret antlaşması

Baltalimanı Ticaret Konvansiyonu, Osmanlı İmparatorluğu'nun Birleşik Krallık ile İstanbul'un Baltalimanı semtinde, 16 Ağustos 1838 tarihinde imzaladığı ticaret antlaşması.

Kale-i Sultaniye Antlaşması veya Çanakkale Antlaşması, Osmanlı-İngiliz Savaşı'nın sonucu olarak 5 Ocak 1809 tarihinde, Osmanlı İmparatorluğu ile Birleşik Krallık arasında imzalanmış bir barış antlaşmasıdır. Antlaşmaya Osmanlı tarafını temsilen nişancı Mehmet Emin Vahat Efendi, Birleşik Krallık tarafını temsilen Robert Adair imza koymuştur.

<span class="mw-page-title-main">Levantenler</span> Osmanlı Devleti içinde yaşamış ve ticaretle uğraşmış Hristiyan azınlık

Levanten ya da argo tabiri ile Tatlısu Frenki, Osmanlı Devleti içinde özellikle Tanzimat sonrasında büyük liman kentlerinde yoğunlaşan ve ticaretle uğraşan Hristiyanları tanımlamak için kullanılır. En dar tanım olarak da; şu anki Doğu Akdeniz'e kıyısı olan devletlerde yaşayan Osmanlı döneminde yerleşmiş, Fransız-İtalyan kökenli Katoliklerdir. Yerel Hristiyan nüfusundan farklıdırlar.

<span class="mw-page-title-main">Arnavutluk Katolik Kilisesi</span> Romaya bağlı Doğu kökenli kilise

Arnavutluk Katolik Kilisesi, Papa'nın ruhanî önderliğindeki ve Vatikan merkezli ökumenik Dünya Katolik Kilisesi'nin alt bölümlerinden birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Avusturya Arşidüklüğü</span> İmparatorluk

Avusturya Arşidüklüğü, 1453-1806 yılları arasında Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun en önemli parçalarından biriydi. Habsburg Monarşisinin önemli merkezlerindendi. Daha sonra Avusturya İmparatorluğu, devamında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, en sonunda da Avusturya Cumhuriyeti kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ragusa Cumhuriyeti</span>

Ragusa Cumhuriyeti. 14. yüzyılın başlarında bugünkü Hırvatistan'ın Dalmaçya kıyısındaki Dubrovnik şehrinde kurulmuş ve 1808 yılında I. Napolyon döneminde Fransız ordularınca zaptedilinceye dek Osmanlı Devleti'nin himayesinde varlığını sürdüren şehir devleti. Tamamen ticaretle uğraşan bu devlet dönem dönem Adriyatik Denizi'nde ve Akdeniz'de Venedik Cumhuriyeti ile rekabete girecek ölçüde gelişmiş, ancak Akdeniz ticaretinin 16. yüzyıldan itibaren Atlantik ticareti karşısında gerilemeye başlamasıyla zenginliğini ve önemini yitirmeye başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Denizci cumhuriyetler</span>

Denizci cumhuriyetler İtalya'da Orta Çağ'da ortaya çıkan ve gelişen şehir devletlerini tanımlar. Bunlardan en bilinenleri Pisa, Ceneviz ve Venedik'tir. Bu devletler birbirleriyle hem askeri hem de ekonomik anlamda rekabet halinde olmuşlardır. 10 ila 13. yüzyıllar arasında Akdeniz bölgesinde egemenlikleri altındaki ticaret yollarını korumak ve genişletmek için güçlü donanmalar kurmuşlardır. Bu açıdan Haçlı Seferleri'ne lojistik olarak büyük destek vermişlerdir. Cumhuriyetler güçlü imparatorluklar arasında hayatta kalabilmek için çok çeşitli ittifaklarda bulunmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Fransa-Osmanlı ittifakı</span> Tarih Yazılısı

Fransa-Osmanlı ittifakı, 1536'da Fransa kralı I. François ile Kanuni Sultan Süleyman arasında teşekkül etmiştir. Bu stratejik ve bazen de taktiksel olan ittifak, Fransa tarihinin en önemli ittifaklık ilişkilerinden birisidir. Bu ittifakın aynı zamanda İtalyan Harplerine de kısmen de olsa etkisi olmuştur. Fransız-Osmanlı ittifakı 1553 yılında Fransa kralı II. Henry döneminde zirveye ulaşmıştır.

Türkiye Levantenleri terimi, özellikle Tanzimat sonrası ticaretle uğraşmak maksadıyla Osmanlı İmparatorluğu'nun kıyı şehirlerine başta Fransızlar ve İtalyanlar olmak üzere yerleşen Avrupalıların soyundan gelip, günümüzde Türkiye'de yaşayan Levantenleri ifade eder. Türkiye'deki tahmini nüfusları bin civarındadır. Kültürel olarak en yoğun hissedildikleri yer olan İzmir dışında başta İstanbul ve Mersin olmak üzere kıyı şehirlerinde bulunurlar.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda Avrupalı Konsoloslar Tarihi</span>

Osmanlı İmparatorluğu'nda Avrupalı konsoloslar ilk olarak imparatorlukta ikamet eden tüccarların Padişah ile olan gayriresmî ilişkileriyle başladı. Bu ilişkiler Sultan tarafından verilen, dini özgürlükleri ve gayimüslimlerin ödemeleri gereken vergilerden muafiyeti garantileyen ahidnâmeler ile düzenleniyordu. Bu ilişkilerin dini içeriği zamanla azalmış ticari yönleri ön plana çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Konstantinopolis balyosu</span>

Konstantinopolis Balyosu, ya da Baylos, Venedik Cumhuriyeti'nin Konstantinopolis'teki en üst diplomatik temsilcisidir. Osmanlı İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu dönemlerinde ilişkin devletlerin iletişimini yürütmüştür.

Safevi-Rus antlaşması, Temmuz 1717'de Rusya Çarlığı ile Safevi devleti arasında imzalanan bir antlaşmadır. Anlaşma, Safevi Devleti Baş veziri Feteli Han Dağıstani ile Rusya Büyükelçisi Artemi Volinsky arasında imzalandı. I. Petro, anlaşmayı Temmuz 1719'da onaylamıştır. Safevi hükümdarı Şah Sultan Hüseyin (1694-1722) 1720'de antlaşmayı onaylamıştır. Bu anlaşma, Safevi devleti ile Rusya arasında imzalanan ilk resmi ikili anlaşmadır.

<span class="mw-page-title-main">Tunus Konsolosluk Bölgesi</span>

Tunus Konsolosluk Bölgesi, Tunus'un Osmanlı Hükümdarlığı döneminde konsolosluk ve diplomatik faaliyet alanı olarak tanımlanmaktadır.