İbrahim Hilmi Tanışık

İbrahim Hilmi Tanışık (1891 Bursa - 11 Mart 1967, Medine), İstanbul ve Bursa'daki çeşme, cami ve kitâbeler üzerine çalışmaları olan ve iki ciltlik İstanbul Çeşmeleri adlı eseriyle tanınan yazar ve kent araştırmacısıdır.

İstanbul Dârülmuallimîn İbtidâîsi'ndeki (1914) mezuniyeti sonrasında Balıkesir'de hoca tayin oldu. 1916'da Kırım'a gitti ancak Ekim Devrimi sonrasında İstanbul'a dönerek Fatih'te ikâmet etmeye başladı. İstanbul ve Bursa gibi başkentler üzerine olan kent araştırmalarına 1918'de başladı ve bu yönde belge ve efemera toplamaya başladı. 1919’da Ayşe İsmet Hanım’la evlendi. Bursa'da iki yıl boyumca yerel bir gazete çıkardı ve kentin işgalden kurtuluşunda Mudanya'da fotoğraf çekimleri yaptı. 1930 yılında Devlet Matbaası’nda hesap memuru oldu. Hocası Eyüplü Hâfız Kemal Sun’un teklifi sonrasında Faik Reşit Unat ve Hasan Basri Çantay’ın teşvikikleriyle eski eserlere olan ilgisiyle yazmaya başladı ve magnum opus eseri olan iki ciltlik İstanbul Çeşmeleri bu vesileyle ortaya çıktı. Bu uğraşı 15 yıl sürdü, bu süreçte kentin muhtelif çeşmelerini kayıt altına alıp tarihlerini yazarak görsel malzemeler üretti. Eserinin ilk cildi (1943) tarihî yarımada ve Eyüp mahâllerini kapsarken ikinci cildi (1945) Beyoğlu, Üsküdar-Kadıköy ve Boğaziçi’nin iki tarafinı da kapsamaktadır.^[1]

Ebced hesabını bilen Tanışık'ın müteakip çalışmaları İstanbul ve Bursa'daki cami ve mescidlerinin kitâbeleri üzerine oldu ancak kendi çektiği fotoğrafların da yer aldığı bu eser yayımlanmadı. Kitâbelerin tespit edilerek listelenmesi ve okunup kategorize edilmesi amacıyla Türk Tarih Kurumu himâyesindeki projeye danışmanlık yaptı. 1951 sonrasında Osmanlı'dan kalan silah kitâbelerinin tasnifi üzerine bir deneme yazdı. İstanbul Ansiklopedisi'nde çeşme ve cami maddeleri kaleme aldı.^[1]

1960’larda harabe halinde olan Mimar Sinan Mescidi’nin ihyası için bir derneğin kurulmasına öncülük etti 1400’den fazla kartpostal ve 700'ye yakın siyah-beyaz fotoğraf koleksiyonuna sahipti ve kütüphanesi ağırlıkla İstanbul ve Bursa konulu kitaplardan oluşuyordu. İbadete Açık İstanbul Camileri adlı son eserini tamamladıktan sonra üçüncü kez Hac vazifesi için niyet ettiyse de Medine yakınlarında öldü ve oraya defnedildi.^[1]

Tanışık'ın arşivi torunu İbrahim Akın Kurtoğlu tarafından muhafaza edildi. İstanbul camileri hakkında yazdığı maddeler ve çektiği fotoğraflar derlenerek Aralık 2023'te Üsküdar Belediyesi'nin desteği ile İstanbul Camileri adlı kitapta toplandı.^[2]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c İbrahim Akın Kurtoğlu. "Tanışık, İbrahim Hilmi". TDV İslam Ansiklopedisi. 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2021.
^ ""İstanbul Camileri" kitabının tanıtımı yapıldı". AA. 28 Aralık 2023. 29 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2023.

İlgili Araştırma Makaleleri

Seyahatname veya Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda yazılmış olan gezi yazısı kitabıdır. On ciltten oluşur. Seyâhatnâme ilk olarak 1848’de Kahire Bulak Matbaasında Müntehâbât-ı Evliya Çelebi adıyla yayımlanmıştır. İkdam Gazetesi sahibi Ahmed Cevdet Bey ile Necib Asım Bey, Pertev Paşa Kütüphanesindeki nüshayı esas alarak 1896 senesinde İstanbul’da basmaya başlamışlardır. 1902 senesine kadar ancak ilk altı cildi yayımlanabilmiştir. Yedinci ve sekizinci ciltleri 1928’de Türk Tarih Encümeni, dokuz ve onuncu ciltleri ise 1935-1938 yılları arasında yeni harflerle Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekâleti tarafından yayımlanmıştır. Seyahatname’nin 1814 yılında Hammer tarafından keşfedilmesinden sonra birçok yabancı bilim insanı Çelebi hakkında araştırmalar yapmış eseri birçok dile çevrilmiş ve yayımlanmıştır. Orhan Şaik Gökyay, Seyahatname'nin birinci cildini Latin alfabesine çevirmiş ve böylece eser daha çok kişi tarafından incelenmeye başlanmıştır.

Bereketzade Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu semtinde yer alan bir duvar çeşmesidir.

Ahmediye (Orta) Camii İstanbul'un Fatih ilçesinde İskenderpaşa mahallesindedir. Bir başka İstanbul Ahmediye Camii Üsküdar'da bulunmaktadır. Yeniçeri Ortaları için Pargalı İbrahim Paşa tarafından yaptırılan İskenderpaşa muhtarlığına bitişik sekizgen Ahmediye (Orta) Camii'nin ilk yapım tarihi 1527'dir. 1826 yılındaki Yeniçeri Ocaklarının topa tutulması esnasındaki yıkılışlardan sonra yeniden yapılışı ise üzerindeki kitabeye göre 1913'tedir. Vatan Caddesi'nden Fatih'e yukarı çıkan Aile Sokağı'nın Öksüzler Sokağı ile Karakadı Sokağı'nın çapraz kesişme noktasındadır.

Veled-i Yaniç Camii ya da Yaniçoğlu Camii, Bursa'nın Osmangazi ilçesi, hisar semtinde bulunan erken dönem Osmanlı camisidir. Kapısı üzerindeki yazıtına göre 844 Hicri Safer ayında Yaniçoğlu Hacı Hayrûddin oğlu Mahmud Çelebi tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmeyen caminin kitabe ve vakfiyesi mevcuttur. Plan şeması ve özellikle son cemaat yerinin kullanılışı nedeniyle özel bir düzenlemeye sahiptir.

Sineperver Valide Sultan Çeşmesi ya da Kanlı Çeşme, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmedir. Ayşe Sineperver Sultan tarafından 1825 ya da 1826'da yaptırıldı. 1994 yılı itibarıyla suyu akmayan çeşme, 2009'daki restorasyonu sonucunda işlevsel hâle getirildi. Musluğunun tahrip edilmesinin ardından 2015 itibarıyla bir kez daha işlevini yitirse de 2018'deki restorasyonuyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

Horhor Çeşmesi ya da Horhor Acı Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Fatih ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Kaynaklar, I. Süleyman tarafından yaptırıldığı ya da daha öncesindeki döneme ait olduğuna dair farklı görüşler öne sürer. Üzerindeki onarım kitabesine göre 27 Mart 1876 tarihi civarında onarım gördü. Muslukları olmasa da 1966'ya kadar suyu akan çeşmenin tepesinde 2008 yılında yıkılana kadar ahşap bir ev vardı.

Türkiye'nin İstanbul ilinin Kadıköy ilçesindeki kayda değer çeşmeler şu şekildedir:

Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi ya da kısaca Osman Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Üzerindeki kitâbesine göre Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırılsa da bu kitâbenin bu çeşmeye ait olmayabileceği ihtimali de ortaya atılmıştır. Bir müddet sonra teknesi çukurda kalan ve işlevini de yitiren çeşme, 1980'lerde yapılan çalışmayla imar hattına taşındı ve kot farkı giderildi. Zaman içerisinde ön cephesine, dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı eklendi. 2020'de yapılan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

Türkiye'nin İstanbul ilinin Beyoğlu ilçesindeki kayda değer çeşmeler şu şekildedir:

Hoşyar Kadın Çeşmesi ya da Huşyar Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un eşi Hoşyar Kadın tarafından, kitâbesine göre "ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için" 1840 ya da 1841 yılında yaptırıldı. Zaman içerisinde çeşmenin teknesi, yol hizasının altında kaldı. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğünde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.

Kethüda Yahya Ağa Çeşmesi, Yahya Ağa Çeşmesi ya da Hatipzâde Yahya Paşa Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Beyoğlu ilçesinde yer alan bir çeşmedir. O dönem, Osmanlı Sadrazamı Hekimoğlu Ali Paşa'nın kâhyası Yahya Ağa tarafından 1732 ya da 1733 yılında yaptırıldı.

Hoşyar Kadın ya da Huşyar Kadın, Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un ikinci kadınıdır.

Hasköy Çeşmesi ya da Yasef Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1524 ya da 1525 yılında Yasef adlı bir Yahudi tarafından yaptırılmıştır. Beyoğlu'nda tarihi tespit edilen ve günümüzde varlığını sürdüren en eski çeşmedir. Suyunun akmadığının kaydedildiği 1940'ların başından beri işlevsizdir.

Abdi Kaptan Çeşmesi ya da Gedik Abdi Kaptan Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1622 ya da 1623 yılında yaptırılmıştır.

Hacı Ahmed Camii ya da Hacı Ahmed Mescidi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir camidir.

Yahya Efendi Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1557 ya da 1558 yılında yaptırılmıştır.

Güzelce Ali Paşa Çeşmesi ya da Ali Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

İstanbul'un Üsküdar ilçesindeki kayda değer çeşmeler şu şekildedir:

Ali Bey Çeşmesi ya da Halkalı Çeşmesi, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmeydi. Ali Bey tarafından, yine kendisinin yaptırdığı okulun bir duvarına bitişik olacak şekilde 1706 ya da 1707 yılında yaptırıldı. Millet Caddesi'nin inşası nedeniyle 1957 yılında yıkıldı.

İbrahim Hakkı Paşa ve Tiryal Hanım Çeşmesi, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmeydi.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.