Özgür İrlanda Devleti
Saorstát Éireann Irish Free State Özgür İrlanda Devleti | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1922-1937 | |||||||||||
 Bayrak  Arma | |||||||||||
 8 Aralık 1922'ye kadar Özgür İrlanda Devleti (koyu ve açık yeşil) 8 Aralık 1922 itibarıyla Özgür İrlanda Devleti (koyu yeşil) | |||||||||||
| Başkent | Dublin 53°21′K 6°16′B / 53.350°K 6.267°B | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | İrlandaca, İngilizce | ||||||||||
| Hükûmet | Anayasal monarşi | ||||||||||
| Hükümdar | |||||||||||
| |||||||||||
| President of the Executive Council | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Özgür İrlanda Devleti (İngilizce: Irish Free State, İrlandaca: Saorstát Éireann İrlandaca telaffuz: [sˠiːɾˠsˠˈt̪ˠaːt̪ˠ eːɾʲən̪ˠ]; 6 Aralık 1922 - 29 Aralık 1937), 6 Aralık 1921 tarihinde Britanya hükûmeti ve İrlanda milliyetçilerinin imzaladığı İngiliz-İrlanda Antlaşması sonucunda kurulan bir dominyondur.
Bu antlaşma üç yıllık İrlanda Bağımsızlık Savaşı'nı sona erdirmiştir. Savaş İrlanda, İrlanda Cumhuriyet Ordusu (Irish Republican Army ya da IRA) ve İngiliz Krallık güçleri arasında gerçekleşmiştir.
Bağımsız Devlet İngiliz Milletler Topluluğu'nun bir dominyonu olarak kurulmuştur. İrlanda'nın 32 idari bölgesinden 26'sını içerir. Kuzey İrlanda – diğer 6 idari bölgeyi bulundurur – Antlaşma sonucu kendisine tanınan dışarıda kalabilme hakkını (opt-out) kullanarak bu devletten ayrılmıştır. Bağımsız Devlet hükûmeti Genel Vali, kralın temsilcisi ve serbeKurulundan oluşur. Yürütme Kurulu Antlaşma şartları gereği devrimci Dáil hükûmeti ve geçici hükûmetin yerini almıştır. Bu iki hükûmeti de Ağustos 1922'den beri yöneten W. T. Cosgrave, Yürütme Kurulunun ilk başkanı olmuştur. Yasama organı Dáil Éireann (Alt meclis) ve aynı zamanda senato olarak da bilinen Seanad Éireann'den meydana gelir. Dáil üyeleri sadakat yemini vermek zorundaydılar ve bu krala bağlılığın yemini anlamına geliyordu. Yemin Antlaşmaya muhalif olan kesimler tarafından tartışmalı bir konumdaydı çünkü çoğu yemin etmeyi reddetti ve dolayısı ile onlara verilen konum da reddedildi. Öte yandan Antlaşma yanlıları Cumann na nGaedheal (İrlandalılar Cemiyeti) adlı grubu 1923'te kurdu ve Dáil'de 1922-1927 yılları arası etkili birçoğunluğa sahipti. Bu tarihten sonra 1932 yılına kadar azınlık hükûmeti şeklinde devam etti.
Bağımsız Devlet'in ilk aylarında, İrlanda İç Savaşı yeni kurulmuş Millî Ordu ve antlaşma karşıtı IRA (devleti tanımayı reddetti) arasında patlak verdi. İç Savaş Millî Ordu'nun zaferi ile sonuçlanırken, Antlaşma karşıtı taraf Mayıs 1923'te silahları bırakmayı kabul etti. Antlaşma karşıtı Sinn Féin partisi Dáil'de yer almayı kabul etmeyince, oldukça küçük bir parti olan İşçi Partisi'ni tek muhalif parti durumuna sokmuştur. 1926'da Sinn Féin başkanı Éamon de Valera politikayı geri çevirmekte başarısız olunca partiden istifa edip Fianna Fáil partisini kurdu. Fianna Fáil Dáil'e 1927 genel seçimleri sonrası girdi ve 1932 genel seçimlerinde hükûmete ortak olarak aynı zamanda en büyük parti haline gelmiştir.
Yürütme Kurulunun başkanı De Valera sadakat yeminini kaldırarak İngiltere ile ekonomik savaş yoluna gitti. 1937'de yeni bir anayasa taslağı hazırladı ve aynı yılın temmuzunda yapılan referandumda geçti. Bağımsız Devlet Aralık 1937'de yapılan yeni bir referandumun sonucu adını İrlanda şeklinde değiştirerek sona erdi.
Arka plan
1916 yılındaki Paskalya Ayaklanması, 15 kişinin manga tarafından idamı, yüzlerce kişinin hapse atılması ve zorla alıkoyulması ve sıkı yönetim uygulaması insanların İrlanda Cumhuriyetçiliği'ne olan inancını değiştirmiştir.[2] Aynı dönemlerde İrlanda'nın 1. Dünya Savaşı'na katılmasını istemeyenlerin sayısı artmıştır. Aslında İrlanda 1. Dünya Savaşı'na girmesi karşılığında Home Rule Act (1914) olarak bilinen yasanın Westminster tarafından geçirilmesini sağlamıştır. Bu anlaşmaya göre İrlanda'ya self-governing, yani kendi kendini yönetme hakkı verilecekti. Ancak 1914'te 1.Dünya Savaşı'nın patlak vermesi üzerine bu yasa hiç uygulanamamıştır. Batı Cephesindeki durumun Nisan 1918'de kötüleşmesi üzerine, İngiliz kabinesi İrlanda için zorunlu askeri servis hizmetini planladı, ancak daha sonra bunu geri çekmek zorunda kaldı. Sinn Féin, İrlanda Partisi ve diğer milliyetçi partiler 1918'de yaşanan Askerlik Krizi'ne (Consciption Crisis) karşı çıktılar. Sonrasında İrlanda Parlamentosu bu krizi kendi lehine çeviremeyip diplomatik açıdan başarısız oldu. İrlandalı cumhuriyetçiler Avrupa'nın her bir yanında o dönemlerde etkisini gösteren anti-monarşik devrimlerden etkilendiler. Aralık 1918 genel seçimlerinde Sinn Féin Westminister'daki İrlanda koltuklarının çoğuna sahip oldu. Arthur Griffith tarafından 1905'te kurulan Sinn Féin partisi pasif ayrılıkçılığı benimsemişti. Parti Éamon de Valera'nın 1917 partinin liderlik koltuğuna oturmasından sonra daha agresif ve militan bir duruş sergilemiştir.
21 Ocak 1919'da Sinn Féin milletvekilleri (Teachta Dála olarak da bilinir) Westminster'a gitmeyi reddettiler ve Dublin'de toplanarak tek bölümlü İrlanda parlamentosu olan Dáil Éireann'ı kurmuşlardır. Kurulan bu yeni parlamento İrlanda Cumhuriyeti'nin kurulduğunu onayladı ve Bağımsızlık Bildirgesi yayınladı. Devletin adı ise İrlandaca Saorstát Éireann olarak belirlendi. İrlanda halkının büyük çoğunluğu kabul etse de, ABD ve Sovyetler İrlanda'nın uluslararası arenada tanınması için hedef alınmışlardır.[3]
Parlamento başkanı Cathal Brugha devlet kurulmadan hemen önce yaptığı konuşmada "Vekiller, bu noktadan sonra artık İngiltere ile işimizin bittiğini anlıyorsunuzdur" demiştir.[4]
Yeni Bağımsız İrlanda'nın Savaşı
İrlanda Bağımsızlık Savaşı (1919-1921) İrlanda ordusunda derin izler bıraktı. 9 Temmuz 1921'de ateşkes imzalanıp, uygulamaya konuldu. Daha sonrasında Ulster parlamentosu açıldı (Government of Ireland Act 1920) ve cumhuriyetçileri fait accompli (oldubitti) ile temsil etti ve adadaki İngiliz hakimiyetini garantiledi.[5] 11 Ekim'de İngiliz başbakan David Lloyd George ile İrlanda Cumhuriyeti heyetinin başkanı Arthur Griffith arasında görüşmeler başladı. 6 Aralık 1921'de her iki taraf İngiliz-İrlanda Antlaşması'nı imzaladı. Antlaşmanın imzalandığı tarihlerde İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA) mühimmat sıkıntısı çekmekteydi fakat yine de bağımsızlık için halkın desteği devam etmekteydi.[6]
Beklendiği üzere, İngiliz-İrlanda Antlaşması açıkça "cumhuriyet" yönetimini dışarıda tutuyordu. İrlanda'ya İngiliz İmparatorluğu içinde bir dominyon statüsü verildi ve Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Afrika ve Newfoundland ile eşit haklara sahip olacaktı. Sinn Féin'den beklenenden daha düşük sonuçlar getirse de 1880'de yapılan Home Rule Act'ten hatırı sayılır bir şekilde daha fazla sunuyordu ve yine 1914'teki Home Rule Bill'e göre de ilerleme vardı. Fakat yine de İrlanda'nın Kuzey İrlanda ve Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti şeklinde bölünmesini doğruladı. Dublin'de kurulan İkinci Dáil anlaşmayı Ocak 1922'de onayladı ve akabinde Sinn Féin'den ayrılmalar başladı.
Kuzey İrlanda Çekiliyor
Anlaşma ve yapılan yasalara göre Kuzey İrlanda "yaratılış"ta İrlanda'nın bir parçası olacaktı,[7][8] fakat hukuken Antlaşma 26 birimde (county) uygulanabildi ve Bağımsız Cumhuriyet'in hiçbir zaman – prensipte bile – Kuzey İrlanda'da gücü yoktu.[9]
Antlaşma Birleşik Krallık'ta yasal açıdan Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti Anayasası (Irish Free State Constitution Act 1922) ile etkili olmuştur. Bağımsız Cumhuriyeti kuran bu yasa Kuzey İrlanda'ya "vazgeçme" (opt-out) hakkı tanımıştır.[7] Antlaşmanın 12. maddesine göre Kuzey İrlanda kendisine tanınan bu seçeneği bizzat Krala, Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti'nden ayrılmak istenmesine dair istekte bulunabilir. Antlaşma onaylandıktan sonra, İrlanda Hükûmeti'nin Kuzey İrlanda topraklarında 1 ay boyunca (Ulster ayı olarak kısaltılır) söz sahibi olma hakkı olacaktır.[10]
Gerçek bir açıdan bakıldığında, Kuzey İrlanda'nın Bağımsız Cumhuriyet'ten vazgeçeceğine hep kesin gözüyle bakılıyordu. Kuzey İrlanda'nın ilk başbakanı Sir James Craig Ekim 1922'de yaptığı Parlamento konuşmasında şunları söylemiştir: "6 Aralık geçtiğinde artık Bağımsız Cumhuriyet'tan ayrılıp ayrılmayacağımızı belirlememiz gereken aylar başlayacaktır". Yine Craig'e göre bu seçim 6 Aralık 1922'den sonra bir an önce yapılmalıdır.[11] Ertesi gün 7 Aralık 1922'de Parlamento Bağımsız Cumhuriyet'ten ayrılma yönündeki isteğini Kral'a bildirdi.[12] Parlamentoda bu konudaki tartışma kısa sürdü.
Kuzey İrlanda Parlamentosu bu konuda herhangi bir karara varmadığı takdirde, Kuzey İrlanda Antlaşmasının 14.maddesine göre parlamento ve hükûmet görünürde var olmaya devam edecek, ancak Oireachtas (İrlanda yasaması)'ın İrlanda Hükûmeti Yasası'na göre Kuzey İrlanda'yı ilgilendirmeyen konularda Kuzey İrlanda'da gücü etkin olacaktır. Ancak bu kural hiçbir zaman gerçekleşmedi.
Hükûmet ve Anayasal Birimler
Antlaşmanın şartlarına göre yeni kurulan Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti'nin yönetim şekli anayasal monarşi olurken Genel-Vali de yönetimde bulunacaktır. Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti Anayasası devletin hükûmet sistemi ile ilgili detaylı yönetmelikler getirmiştir. Buna göre hükûmet Oireachtas adı verilen üç parçalı parlamentodan oluşacak ve bu birimde Kral ve iki meclis (Dáil Éireann ve Seanad Éireann: İrlanda Senatosu) bulunacaktır. Yürütme yetkisi Kral'a verilirken, Yürütme Konseyi tarafından uygulanacak ve Yürütme Konseyi Başkanı şeklinde de adlandırılan başbakan tarafından başkanlık edilecektir.
Kraliyetin Temsilcisi
Sadakat Yemini
İrlanda İç Savaşı
Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti'nden Sonra
Kaynakça
- ^ Resmî olarak Temmuz 1926'da kabul edilmiştir.O'Day, Alan (1987). Alan O'Day (Ed.). Reactions to Irish nationalism. Continuum International Publishing Group. s. 17. ISBN 978-0-907628-85-9. 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2011.
- ^ Marie Coleman, The Republican Revolution, 1916-1923, Routledge, 2013, chapter 2 "The Easter Rising", pp. 26-8. ISBN 140827910X
- ^ Hanna Sheehy Skeffington, "Impressions of Sinn Féin in America" (Dublin 1919), cited by C Townshend, "The Republic: The Fight for Irish Independence" (Penguin 2014), 66-8.
- ^ Brollay, Sylvain, "Ireland in Rebellion" (Dublin 1922) translated from articles written in 1920-1 entitled "L'Irlande Insurgee" Paris, 1921.
- ^ Garvin, Tom: The Evolution of Irish Nationalist Politics : p.143 Elections, Revolution and Civil War Gill & Macmillan (2005) ISBN 0-7171-3967-0
- ^ Frank Thornton told a meeting, related in Sean O' Sullivan's Memoir, "Make no mistake the IRA was going to fight and going to make the Irish Republic a living fact." cited by Townshend, p.89., Military Archives, Ireland, CD 308/1/5
- ^ a b "The Boundary Question: Debate Resumed, Dáil Éireann, 20 June 1924". 16 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oireachteas.ie. Antlaşmanın 12. maddesi: "Belirtilen aydan önce adres Kuzey İrlanda Parlamentosu tarafından Majestelerine sunulursa, Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti Parlamentosu ve Hükümetinin gücü Kuzey İrlanda'yı artık kapsamayacaktır." İma edildiği üzere açıklama gücün uzandığı üstü kapalıbir şekilde belirtiliyor, fakat "opt-out"tan sonra bu güc artık kapsamayacaktır.
- ^ Martin, Ged (1999). "The Origins of Partition". 24 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. In Anderson, Malcolm; Bort, Eberhard. The Irish Border: History, Politics, Culture. Liverpool University Press. p. 68. ISBN 0853239517. "Kesinlikle doğrudur ki Antlaşma Kuzey İrlanda'yı da içermektedir, ancak "opt-out" imkânı da tanımaktadır."
- ^ Morgan, Austen (2000). The Belfast Agreement: A Practical Legal Analysis 26 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF). The Belfast Press. pp. 66, 68.
- ^ Gibbons, Ivan (2015). "The British Labour Party and the Establishment of the Irish Free State, 1918-1924." 24 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Palgrave Macmillan. p. 107. ISBN 1137444088.
- ^ Northern Ireland Parliamentary Debates, 27 October 1922
- ^ "Northern Ireland Parliamentary Report, 7 December 1922". 21 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2017.
| |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
