İçeriğe atla

Özbekistan'ın dilleri

Özbekistan'da konuşulan dillerin büyük kısmı Türk dilleridir . Bununla birlikte, hükûmetin iki dili bulunmaktadır; birinci ve devlet dili olarak Özbekçe ve etnik gruplar ve kamu kurumlarının dili olarak ise Rusça.[1]

Türk dilleri

Özbek dili, Türk dilleri ailesine mensuptur ve kendisine en yakın dil olan Uygurca ile birlikte Karluk grubunda yer almaktadır. Özbek dili, ülkenin tek resmi devlet dilidir[2] ve 1992'den beri resmi olarak Latin alfabesiyle yazılmıştır.

Karakalpakça, Özbekistan içerisinde özerk bir bölge olan Karakalpakstan Cumhuriyeti'nin resmi dillerinden biridir ve Kazakça ile yakındır. Bu dili yarım milyon kişi konuşmaktadır. 800.000'den fazla insan da Kazakça konuşmaktadır.

1920'lerden önce, Özbeklerin yazı dili Türkî (Batılı bilginler tarafından Çağatay olarak bilinir) olarak adlandırılıyordu ve Nestâlik yazısını kullanılıyordu. 1926'da Latin alfabesi tanıtıldı ve 1930'lar boyunca çeşitli revizyonlardan geçti. Son olarak, 1940 yılında, Kiril alfabesi Sovyet yetkilileri tarafından tanıtıldı ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne kadar kullanıldı. 1993'te Özbekistan, 1996'da değiştirilen ve 2000'den beri okullarda öğretilen Latin alfabesine (Özbek Latin alfabesi) geri döndü. Okullar, kolejler ve üniversiteler yalnızca Latin alfabesiyle eğitim vermektedir. Kiril, bu alfabeyle büyüyen eski nesil Özbekler arasında popülerdir.[3]

Hint-Avrupa dilleri

Özbekistan'da Farsça konuşanları gösteren harita

Rusça ülkede resmi olarak resmi dil olarak ilan edilmese de resmi belgeler dahil her alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Özbekçe ile birlikte noter kurumlarının ve sicil dairelerinin izin verdiği dillerden birisidir.[4] Başka bir ifadeyle, Rus dili Özbekistan'da fiili ikinci resmi dil konumundadır. Rusça, özellikle şehirlerde günlük teknik, bilimsel, hükûmet ve iş kullanımı dahil olmak üzere etnik gruplar arası iletişim için önemli bir dildir. Ülke ayrıca ana dili Rusça olan yaklaşık bir milyon kişiye ev sahipliği yapıyor.[5][6][7][8]

Tacikçe (Farsça'nın Tacikistan'da konuşulan biçimi), nispeten büyük etnik Tacik nüfusu (resmi 1,5 milyon) nedeniyle Buhara ve Semerkant şehirlerinde yaygındır.[9] Tacikler, Özbekistan nüfusunun yaklaşık %10-15'ini oluşturmaktadır.[10]

Hukuk

Özbekistan vatandaşlığı için dil şartı aranmaz.

Kaynakça

  1. ^ "Law of the Republic of Uzbekistan "On Official Language"" (PDF). Refworld. 3 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2016. 
  2. ^ "Constitution of the Republic of Uzbekistan". Umid.uz. 8 Aralık 1992. 17 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010. 
  3. ^ The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling Under Communism. University of Washington Press. 2008. ISBN 0-295-98819-3. 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Law of the Republic of Uzbekistan "On Official Language"" (PDF). Refworld. 3 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2016. 
  5. ^ "Бесправен, но востребован. Русский язык в Узбекистане". Дружба Народов. 2001. 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2016. 
  6. ^ "Русский язык: жизнь после смерти. Язык, политика и общество в современном Узбекистане". Неприкосновенный запас. 2009. 23 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2016. 
  7. ^ "СТАТУС РУССКОГО ЯЗЫКА В СТРАНАХ СНГ". 2011. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2016. 
  8. ^ "Uzbekistan's Russian-Language Conundrum". Eurasianet.org. 19 Eylül 2006. 29 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010. 
  9. ^ Richard Foltz (1996). "The Tajiks of Uzbekistan". Central Asian Survey. 15 (2): 213-216. doi:10.1080/02634939608400946. 
  10. ^ Cordell, Karl (1998) Ethnicity and Democratisation in the New Europe, Routledge, 0415173124, p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine.

İlgili Araştırma Makaleleri

Özbekçe veya Özbek Türkçesi, Özbekistan'ın resmî dilidir. Türk dillerinin içerisinde sınıflanan Karluk grubuna bağlı bir dil ve tarihî Çağataycanın çağdaş devamı olan Türk yazı dillerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekler</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Özbekler, Batı Türkistan'da Harezm'den Fergana'ya kadar uzanan bölgede yaşayan ve Orta Asya'daki en kalabalık Türk halkıdır. Özbeklerle ilgili tarihî kaynaklarda "Türk" ve "Sart" şeklinde adlandırıldıkları da görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan</span> Orta Asyada bir ülke

Özbekistan, resmî adıyla Özbekistan Cumhuriyeti, Orta Asya'da bir ülkedir. Yedi bağımsız Türk devletinden biridir. Kuzeyde Kazakistan, kuzeydoğuda Kırgızistan, güneydoğuda Tacikistan, güneyde Afganistan ve güneybatıda Türkmenistan ile komşudur. Lihtenştayn ile birlikte sadece denize kıyısı olmayan ülkelere sınırı bulunan iki ülkeden biridir. Seküler ve üniter bir cumhuriyet olan Özbekistan 12 il ve bir özerk cumhuriyete (Karakalpakistan) ayrılmıştır. Başkenti Taşkent'tir. Ülke tarihî önemi ve stratejik konumu nedeniyle zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Halkın %85'i Özbekçe konuşur. Rusça, yönetimde ve ülkenin farklı etnik grupları arasında ortak dil olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Tacik ve Kazak azınlıklar bulunur. Ülkede İslam en yaygın dindir, bunu %5 ile Rus Ortodoksluğu takip eder. Müslümanların çoğu Hanefilik mezhebindendir.

<span class="mw-page-title-main">Rusça</span> Doğu Slav dili

Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya) ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir. Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ukraynaca</span> Ukraynanın resmi dili

Ukraynaca, Doğu Slav dillerine ait bir dil. Ukrayna'nın resmî dilidir. Türkçede bu dilin adı için Ukrain/Ukrayn millet adından hareketle Ukraince veya Ukraynca kullanımı da vardır.

<span class="mw-page-title-main">Sırpça</span> Sırbistanın resmi dili

Sırpça, Slav dillerinin güney grubuna ait, çoğunlukla Sırplar tarafından konuşulan dil. Hırvatça, Karadağca ve Boşnakçanın da dahil olduğu Sırp-Hırvat dili'nin standart bir formu olarak kabul edilmektedir. Sırpça, Sırbistan'ın ve Kosova'nın resmî dilidir. Ayrıca Bosna-Hersek'in 3 resmî dilinden biridir. Dil aynı zamanda Karadağ, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Slovakya ve Çekya'da azınlık dili olarak tanınmaktadır. Yaklaşık 10 milyon Sırp tarafından konuşulmaktadır. Dil, Türkçeden kelimeler almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Özbekistan bayrağı, Özbekistan'ın resmî devlet bayrağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tuvaca</span> Rusyada bir Türk dili

Tuvaca, Tuva Türkçesi, Tuva dili, Rusya'ya bağlı özerk Tuva Cumhuriyetinde Tuvalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti'ndeki 250.000 civarındaki Tuva nüfusunun yanı sıra, kuzey-batı Moğolistan'da 27.000 kişi ve Çin'in adlandırmasıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne Türk Dünyasındaki adlandırmayla Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde 2.400 kişi bu dili konuşmaktadır. Ayrıca Buryat Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ve Kazakistan'da az sayıda Tuvaca konuşanlar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Tacik alfabesi</span> Tacik dilinde yazmak için kullanılan alfabe

Tacikçe, tarih boyunca Arap, Latin ve Kiril alfabelerinin farklı sürümleri ile toplam üç ayrı yazı sistemi ile yazılmıştır. Tacikçeye ait kullanılan herhangi bir sürüm, Tacik alfabesi olarak tanımlandırılabilir; bunlar Tacikçede اﻟﻔﺒﺎﯼ تاجيكی, , olarak gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekçe Vikipedi</span> Vikipedinin Özbekçe sürümü

Özbekçe Vikipedi, Vikipedi'nin Özbekçe sürümüdür. 24 Ekim 2024 tarihi itibarıyla, Özbekçe Vikipedi'nin 296.215 maddesi, 146.737 kullanıcısı ve 16 hizmetlisi bulunmaktadır. Madde sayısına göre 56. en büyük Vikipedi sürümüdür. Ayrıca Türk dilleri'ndeki Vikipedilerin arasında Türkçe ve Kazakça Vikipedilerinden sonra üçüncü en büyük Vikipedi sürümüdür. Özbekistan'da Özbekçe Vikipedi'ye erişim engellenmiştir. Engellenme sebebi olarak hükûmetin çalışmalarının makalelerde eleştirilmesi gösterilmiştir. Başka spekülasyonlara göre de hükûmetin Özbekçeyi sadece kendi tahakkümünde görmek istediği için vikipediyi engellediği hakkındadır.

<span class="mw-page-title-main">Komice</span> Ural dili

Komice, Ural dil ailesinin Perm dillerine ait bir dildir. Komice, birkaç lehçeleri ile tek dil olarak veya Perm dillerinin iki kolundan birini oluşturan yakından ilgili diller grubu olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bayrağı</span> bayrak

Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bayrağı Özbekistan SSC tarafından 29 Ağustos 1952 tarihinde kullanılmaya başlanmıştır. Kırmızı "çalışan kitlelerin devrimci mücadelesini" temsil eder, Orak ve çekiç, köylülerin ve işçilerin birliğini temsil eder ve Kızıl yıldız ise komünist partinin sembolüdür. Diğer figürlerin sembolik anlamları ile ilgili resmi bir açıklama yoktur. Fakat, bazı belgelerde, beyaz şeridin pamuğu, mavi bandın Ceyhun nehrini ve genel olarak Sulamayı temsil ettiği belirtilir.

Sovyetler Birliği'ndeki diller birçok farklı dil gruplarından yüzlerce farklı dil ve lehçedir.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nde latinizasyon</span>

Sovyetler Birliği'nde latinizasyon veya latinleştirme 1920'ler ve 1930'larda, Sovyetler Birliği'nde konuşulan tüm diller için geleneksel yazı sistemlerini Latin alfabesini kullanan sistemlerle değiştirmeyi veya o sırada bir yazı sistemi olmayan diller için Latin alfabesine dayanan bir tanesini oluşturma çabasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Abdülaziz Kamilov</span>

Abdülaziz Hafızoviç Kamilov Özbek siyasetçi. 2012-2022 yılları arasında Özbekistan Dışişleri Bakanı olarak görev yapmıştır. Daha önce aynı görevde 1994'ten 2003'e kadar bulundu.

Kırgızistan, Orta Asya'daki eski Sovyet cumhuriyetleri arasından resmi dillerinden biri Rusça olan 3 ülkeden biridir. 1991'de Kırgızca resmi dil olarak kabul edilmiştir. Ülkedeki başta Rus azınlık olmak üzere Kırgızistan'daki azınlıkların baskısı sonucu 1997 yılında Rusça ikinci resmi dil olarak kabul edilmiştir. Böylece Kırgızistan iki resmi dilli bir ülke olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Sarıkolca</span> Dil

Sarıkolca ya da Sarikoli, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerden biridir. Çin'de "Tacik dili" olarak bilinse de aslında Tacikistan'da konuşulan ve Batı İran dili olan Tacikçeden farklı bir dildir.

<span class="mw-page-title-main">Vahanca</span>

Vahanca ya da Vahi, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Esas olarak Afganistan, Çin, Pakistan ve Tacikistan sınırlarının bir araya geldiği Vahan Koridoru civarlarında yaşayan Vahanlılar tarafından konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan demografisi</span>

Özbekistan'ın demografisi, nüfus artışı, nüfus yoğunluğu, etnik köken, eğitim düzeyi, sağlık, ekonomik durum, dini bağlantılar ve nüfusun diğer yönleri dahil olmak üzere Özbekistan nüfusunun demografik özellikleridir. Verilerin çoğu tahmine dayalı çünkü son nüfus sayımı 1989'da Sovyet döneminde yapılmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.