Étaples İsyanı

Etaples İsyanı, İngiltere İmparatorluğu birliklerinin I. Dünya Savaşı sırasında Fransa’da gerçekleştirdiği isyandır.

Étaples, Fransa'da Boulogne-sur-Mer kasabasının 24 km güneyinde askerlerin cepheye gitmeden önce kaldıkları kötü şöhretli bir kamptır. Çok kötü koşullar altında hem yeni askerler, hem de cepheden dönmüş tecrübeli askerler kampta yoğun eğitim alırlar. Bu eğitimler arasında kimyasal savaş, süngü ve çok uzun intikal yürüyüşleri sayılabilir. Etaples'de iki hafta kaldıktan sonra yaralı askerler iyileşmeden de olsa cepheye dönmekten mutludur. Kamptaki askerî hastanedeki durum içler acısıdır ve hastalarla askeri inzibat arasında sürekli tartışmalar yaşanmaktadır.

28 Ağustos 1916 tarihinde Avustralya Ordusuna bağlı Er Alexander Little, tıraş olurken su kesildiği için İngiliz bir astsubay ile tartışır. Üstleriyle tartıştığı için cezalandırılmak üzere götürülürken Little bu cezaya karşı gelir ve Avustralya ve Yeni Zelanda Ordusuna bağlı askerlerin de desteğini sağlar. Olayların yatışmasından sonra üstlerine karşı gelen askerlerden dört tanesi teşhis edilir ve isyan etmekten suçlu bulunarak ölüm cezasına mahkûm edilseler de üç tanesine verilen ceza hapis cezasına çevrilir. Diğer teşhis edilen Yeni Zelanda Ordusuna bağlı Er Jack Braithwaite’in önceden de benzer bir davranışı olduğu için affedilmez.^[1] Cezası General Douglas Haig tarafından onaylanır ve 29 Ekim günü kurşuna dizilerek öldürülür.

Little’ın kurşuna dizilmesinden sonra kamptaki askerî personel ile komuta yönetimi arasında sorunlar giderek artar. Sorunlar 9 Eylül 1917 günü patlak verir. Yeni Zelandalı Er A. J. Healy’nin tutuklanması bardağı taşıran damla olur. Suçu askerlerin girmesi yasak olan komşu köye girmiş olması ve bu köye giren köprüdeki polis noktasını izinsiz geçmekti. Normalde askerle komşu köye gelgitin alçak zamanında yürüyerek gidip gelir işlerini halleder, ancak Healy biraz gecikince sular yükselmiş ve birliğine köprüden dönmek zorunda kalıp yakalanır. Arkadaşlarından birisinin bu gerekçeyle tutuklandığını haber alan Yeni Zelandalı askerler toplanmaya başlarlar ve hapishaneye doğru yürüyüşe başlarlar.

Kızgın ve kalabalık topluluk Healy serbest bırakılmadan dağılmayacaklarını bildirir. Bu olay sadece üst üste biriken sorunların sadece suyun üzerinde gözüken kısmı olduğu ve aslında her askerin kamptan farklı nedenlerle şikayetçi olduğu açıktır. Olay yerine askeri inzibatların gelmesi gerginliği artırır ve kavga başlar. Sonra aniden bir silah sesi duyulur, askeri inzibat Er H.Reeve silahını ateşlemiş ve Onbaşı W.B.Wood’u öldürür, orada bulunan bir Fransız kadını ise yaralar. Bu olaydan sonra askeri inzibatlar olay yerinden kaçarlar.

Çatışma haberi yıldırım hızıyla yayılır. Akşam saatlerinde Fransız köyü tarafına kaçmış olan askeri inzibatları takip etmek üzere binin üzerinde kızgın asker toplanmıştır. Topluluk köye doluşur ve buradaki askerlik bürosunu yağmalarlar, kamp komutanını tartaklarlar.

Ertesi sabah olayların devam etmesini önlemek için güvenlik tedbirleri artırılır ve köye giden köprülere polis barikatları kurulur. Buna rağmen akşamüstü saatlerinde askerler barikatları aşarak köye giderler ve burada toplantılar yapılır, gösteriler düzenlenir.

Salı günü olayların büyümesinden korkan kamp komutanı destek kuvvet ister. Bu sırada gösteriler artarak devam etmektedir.

12 Eylül Çarşamba günü kamptan ayrılmak kesin olarak yasak olmasına rağmen yaklaşık bin kişi kamptan çıkar ve köye gider. Gün içinde topçu birliklerinde görev yapan 400 subay kontrolü sağlamak için destek kuvvet olarak gelirler. Gelen destek kuvvet özellikle subaylardan seçilmiştir. Aralarında sıradan işçi ailelerden gelen kimse bulunmamaktadır ve askeri yönetimin sadakatinden hiç şüphe etmediği bir birliktir. Bu birliği desteklemek için süvari birliğinden de subaylar gelecek ve kontrol sağlanacaktır. Her şeye rağmen kamptan çıkmak isteyen 300 kişi dağıtılacak ve olaylar sona erecektir.

Birinci Dünya Savaşı sırasında özellikle savaşın son yıllarına doğru öncelikli olarak Fransız Ordusunda^[2] olmak üzere Britanya Ordusunda ^[3] ve Rusya Ordusunda isyanlar çıkmıştır. Bu isyanların pek azı siyasallaşmıştır. Genellikle kötü yaşam koşulları, subaylardan kötü muamele gibi başlıklar isyan konusu olmuş, askeri isyan elebaşları cezalandırıldıktan sonra genelde şartlar iyileşmiş ve sorumlular cezalandırılmıştır. Aslında ilginç olan ve sosyolojik olarak incelenmesi gereken konu, savaş öncesi özellikle Batı Avrupa’da çok güçlü şekilde örgütlü olan işçi sınıfı partileri ve sendikalarının savaş patlak vermeden önce yaklaşan savaşın sınıfsal karakterini ifşa ederek işçi sınıfın emperyalist bir yayılma savaşına engel olma çabalarının sonuçsuz kalmasıdır. Savaştan önce örgütlü bulunan işçiler savaşın patlak vermesiyle beraber yoğun milliyetçilik propagandasına maruz kalarak diğer uluslardan yine kendisi gibi işçileri öldürmüştür. İşçilerin uluslararası eylem birliğini savunan 2. Enternasyonal'e bağlı bu partiler savaşın patlak vermesinden sonra kendi burjuva hükûmetlerinin savaş bütçelerini onaylamış ve üyeleri olan işçileri gönüllü olarak orduya yazılmaları için teşvik etmişlerdir. Bu partilerin tek istisnası Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDİP) olur. Partinin lideri V. İ. Lenin 1917'de başarıya ulaşan Ekim Devriminin ardından 2. Enternasyonal'in Dünya Savaşı gündeminde gösterdiği tutarsız yaklaşım sebebiyle 3. Enternasyonal'in kurucusu olmuştur. Birinci Dünya Savaşı sırasında Müttefik Kuvvetler Ordularında yaşanan bu tür isyan olayları, galip gelen Batılı kuvvetlerin Rusya'da gerçekleşen Ekim Devrimine istedikleri ölçüde müdahale edememelerine sebep olmuştur.Siyasi isyanların en önemlilerinden bir tanesi de 1918 yılı Kasım ayında Almanya'da yaşanmış ve denizcilerin isyanı sonucu Alman İmparator II. Wilhelm tahttan feragat etmek zorunda kalmış ve cumhuriyet ilan edilmiştir.

Olayla ilgili olarak Monokllu İsyancı adlı bir kitap ve BBC tarafından çekilmiş televizyonu dizisi bulunmaktadır.^[4] Kitapta ve dizide isyan olayının liderlerinden birisinin ünlü kanun kaçağı Percy Toplis olduğu iddia edilmektedir. Toplis'in bağlı bulunduğu birlik, olaylar sırasında Hindistan yolunda olduğu için kendisinin olaylara dahil olup olmadığı kesin olarak bilinmemektedir.^[5]

• Zafer Yolları (film)
• Eddie Slovik
• 1917 Fransız Ordusu Ayaklanmaları
• Salerno isyanı