İçeriğe atla

Çürgüy-ool Dorju

Çürgüy-ool Dorju
Чүргүй-оол Михаил оглу Доржу
Doğum16 Ekim 1949(1949-10-16)
Torgalıg, Övür, SSCB Sovyetler Birliği
Ölüm09 Ekim 2018 (68 yaşında)
MeslekYazar, yayıncı ve akademisyen
MilliyetTıva

Çürgüy-ool Dorju (Tıva Türkçesi: Чүргүй-оол Михаил оглу Доржу, Çürgüy-ool Mihail oğlu Dorju; 16 Ekim 1949, Tıva - 9 Ekim 2018, Tuva asıllı yazar, dilbilimci ve yayıncıdır.

Yaşamı

Çürgüyoğul Dorju, 16 Ekim 1941'de Tıva Halk Cumhuriyeti'nin Övür kojuun'a bağlı Torgalıg köyünde doğdu[1]. Devlet tarım işçisi bir ailede doğmuştur. 1974 yılında Kızıl Devlet Pedagoji Enstitüsü Filoloji Fakültesi'nden mezun oldu. 1974-1975'te Torgalıg ortaokulunda Ana dil ve edebiyat (Tıva dili ve Edebiyatı) öğretmeni olarak çalıştı, 1976'da Tıva Beşeri Bilimler ve Uygulamalı Sosyo-Ekonomik Araştırma Enstitüsü'nün sözlükler bölümüne genç araştırmacı olarak kabul edildi, 1978'de Moskova'daki SSCB Bilimler Akademisi Dilbilim Enstitüsü'nün yüksek lisansa başladı. 1984'te "Modern Tıva dilinde Eski Uygur Unsurları[2]" konulu doktora tezini savundu. 1985'ten 1986'ya kadar Tıva Beşeri Bilimler ve Uygulamalı Sosyo-Ekonomik Araştırma Enstitüsü'nü ders kitapları bölümünde Müdür Yardımcısı olarak görev yaptı. 1986 yılından itibaren Enstitü'nün Dil ve Yazarlık Bölümünden görevli olmuştur. 1991 yılında SSCB Bilimler Akademisi (Moskova) Dilbilim Enstitüsü'nün doktora programına girip 1994 yılında mezun oldu. Doktora çalışmaları sırasında Ankara Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü'nde Tıva Türkçesi dersleri verdi. 1994 yılında Tıva Beşeri Bilimler ve Uygulamalı Sosyo-Ekonomik Araştırma Enstitüsü'nün yönetiminde görev aldı. 2000 yılına kadar Enstitü'ye başkanlık etti. 2000-2002 yılları arasında Tıva Devlet Üniversitesi'nde Bölgesel ve Uluslararası İlişkilerden Sorumlu Rektör Yardımcısı olarak çalıştı. 2002-2004 yılları arasında Tıva Cumhuriyeti Hükûmeti'nin Tam Yetkili Temsilcisi olarak Hükûmet Dairesi'nde çalıştı. 2004-2008 yılları arasında Tıva Üniversitesi Rektör Yardımcısı olarak görev yaptı. 2018 yılında ölmüştür.[3]

Edebi yönü

Çürgüyoğul, öğrencilik yıllarından beri bilimsel ve pratik konferanslarda aktif rol aldı. İlk bilimsel deneyimi "Tuva Dilinin Taklit Kelimelerinin Fonetik ve Yapısal Özellikleri Üzerine" makalesidir. Çürgüyoğul, Tuva dilinin gelişim tarihini bilimsel araştırmanın ana yönü olarak seçti. Doktora tezi, seçkin oryantalist ve dilbilimci Edhem Tenişevin rehberliğinde yazılmıştır. Tuva ve Eski Uygur dillerinin yanı sıra Sarıg-Uygur ve Salar dillerinin kelime dağarcığını karşılaştıran Çürgüyoğul Dorju, Eski Uygurca, Sarıg-Uygurca ve Tıva Türk dillerinin ses yapısı ve morfolojisinde büyük bir benzerlik olduğunu tespit eder. 40'ı aşan bilimsel çalışmanın yazarıdır. Bunlar arasında kitaplardan «Tıva ulustun huu attarının töögüzü / Тыва улустуң хуу аттарының төөгүзү» («История личных имён в тувинском языке» / Tıva dilinde Kişi Özel Adlarının Tarihi, 2004)[4]. «Niitilel-politiktig terminnerlig Orus-Tıva Slovar / Ниитилел-политиктиг терминнерлиг орус-тыва словарь», «Mooldun Çaşıt Töögüzü/ Моолдуң чажыт төөгүзү» («Moğolların Gizli Tarihi»), «Açıklamalı Tıva Dil Sözlüğü / Tıva dıldın tayılbırlır slovarı / Тыва дылдың тайылбырлыр словары». «Tıvaca Türkçe Konuşma Kılavuzu / Tıva-Türk Çugaa Nomu / Тыва-түрк чугаа ному», «Tıva Kahramanlık Masalları / Tıva maadırlıg toolçurgu çugaalar / Тыва маадырлыг тоолчургу чугаалар», «Tıva Kahramanlık Masalları ve Özellikleri / Tıva maadırlıg toolçurgu çugaalar baza olarnın onzagay çüülü küüsediri / Тыва маадырлыг тоолчургу чугаалар база оларның онзагай чүүлү күүседири», «Tıva Alfabesinin Meseleleri / Tıva alfavittin aytırıgları / Тыва алфавиттиң айтырыглары», «Tıva Dilinin Ünlüleri / Tıva dıldın ajık ünneri / Тыва дылдың ажык үннери». Çalışmalarının bir kısmı Türkçe olarak da yayınlanmıştır. Çürgüyoğul yalnız akademik eserlerle meşgul olmamış bunun yanı sıra şiirler de yazmıştır. Onun şiirler antolojisi «Ay çaazında Yöreel / Ай чаазында йорээл» (1990) de bulunmaktadır.

Ödüller

Tuva dilinin araştırılması ve kamu ve devlet faaliyetleri alanındaki verimli çalışmaları için,Çürgüyoğul Dorju, çok sayıda çeşitli departman ve bakanlıkların Liyakat Sertifikaları ile ödüllendirildi, 1999 yılında "Tuva Cumhuriyeti'nin Onurlu Bilim Adamı" onursal unvanı verildi.

Kaynakça

  1. ^ Dorju Çürgüy-ool Mihayloviç // Tuva Sosyal Araştırmalar Enstitüsü Bilim Adamları: (Enstitünün 60. yıldönümüne): biobibliogr. El kitabı. - Kızıl, 2005. — s.47-48.
  2. ^ Древнеуйгурские элементы в современном тувинском языке Drevneuygurskiye elementı v sovremennom tuvinskom yazıke
  3. ^ "Modern Türklük Araştırmaları Dergisi/Journal of Modern Turkish Studies 15/4 (Aralık/December 2018)". mtad.humanity.ankara.edu.tr. 17 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2024. 
  4. ^ Kungaa, M. Çürgüy-ool Mihayloviç Dorju: 65. doğum günü / M. Kungaa // İnsanlar ve olaylar: takvim-kronograf-2014 / Devlet Bütçe Kurumu “Milli Kütüphane adını almıştır. A. S. Puşkin Temsilcisi. Tıva, Tuv. Enstitü Beşeri araştırmalar ; comp. : L.M. Çadamba, E.M. Ak-kıs, C.E. Monguş. - Kızıl, 2013. - s. 95.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tuva Halk Cumhuriyeti</span> Komünist, 20. yüzyıl türk devleti

Tuva Halk Cumhuriyeti, 1921-1944 yılları arasında Güney Sibiryada şimdiki Tuva Cumhuriyeti topraklarında bağımsız yaşamış bir Türk cumhuriyetidir. 11 Ekim 1944'te SSCB'ye bağlanmıştır. Kuruluşta Tandı Uranhay ülkesindeki Tañnı Tuva Cumhuriyeti adı sonra Tuva Halk Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir. Tuva meclisinin ilk başkanı Buyan Badırgıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvaca</span> Rusyada bir Türk dili

Tuvaca, Tuva Türkçesi, Tuva dili, Rusya'ya bağlı özerk Tuva Cumhuriyetinde Tuvalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti'ndeki 250.000 civarındaki Tuva nüfusunun yanı sıra, kuzey-batı Moğolistan'da 27.000 kişi ve Çin'in adlandırmasıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne Türk Dünyasındaki adlandırmayla Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde 2.400 kişi bu dili konuşmaktadır. Ayrıca Buryat Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ve Kazakistan'da az sayıda Tuvaca konuşanlar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvalar</span> Türk etnik grubu

Tuvalar veya Tıvalar, Rusya'nın Tuva Cumhuriyeti'nde ve Moğolistan'ın kuzeyinde yaşayan bir Türk halkıdır. Dilleri Türk dilleri'nin Sibirya grubu'na ait Tuvaca'dır. Toplam nüfusları 350.000 civarındadır. Tuvalara bazı dönemlerde Soyon, Sayan, Soyot, Uranhay adları verilmiştir. Boy esasında ise Tuvaların Kırgız boyundan bazıları da Tuvaların Uygur boyundan olduğu bilinmektedir. Üst kimlik olarak Tuva adı benimsenmiştir. Moğolistan'da yaşayan Duhalar Tuvaların ayrıksı kabilesidir.

Kuzeydoğu ağzı veya Toju ağzı Tuva Cumhuriyetinin kuzeydoğusunda, Biyhem akarsuyunun üst havzasında, Toju bölgesinde söyleşilen, Tuva ağzılarının arasında en sade, bozulmamış ve eski Tuva Türkçesine en yakın ağızdır. Toju bölgesinin ulusu Toju yerine Todu demektedirler. Tuva Cumhuriyetinde Toju ağzı günümüzde artık çok az kişi toplam 5000 kişi söyleşmektedir. Toora-hem, İy, Adır-Kejik yerleşimlerinde ve yaylaklarda yaşayanlar tarafından konuşulur. Halkı geyik (ivi) ve avcılık yapar. Tuva'nın öbür bölgelerinden çok uzak olan bu bölge diğer ağızlara göre biraz daha farklıdır. Tuva Türklerinden bazı araştırmacılar Toju ağzını da iki topluluğa ayırır. Akarsu boyu konuşması ve tayga (ormanlıktakilerin) konuşması.

Tuva Türkleri antroponimi — Tıva (Tuva) Türkleri tarafından kullanımı yaygın kişi adları çoğunlukla Türk dili, Tibet dili ve Rus dili menşelidir. Rusçadan da öbür Türk halklarında olduğu gibi faydalanılmıştır. Türkçe isimle birlikte Tibetçe eklentiler de görülür. Tıva dili, köken olarak Türk diline dayandığı için kişi adlarında Türk dili adların yaygın olduğu görülür. Misal olarak «Belek maa» — belek hediye manasına gelir. -maa eklentisi de Tibetçeden gelmiştir. Belekmaa şeklinde yazılır ve söylenir. Anay (Анай) 'kuzucuk', Belek 'armağan', Maadır (Маадыр) 'bahadır', Mergen (Мерген) 'bilge, akıllı', Çeçek (Чечек) 'çiçek', Чечен 'zarif' adları ve manaları böyledir.

<span class="mw-page-title-main">İyme (köy)</span> Tıva Cumhuriyetinde bir köy

İyme köyü – Tıva Cumhuriyetinin Çöönhemçik kojununun köylerinden biridir. Öteki adları – Ulaanbıraa (Улаан-Быраа), Kızılçıraa (Кызыл-Чыраа). «Ulaan-Bıraa» diye Moğolca kökenli sözün Tuva Türkçesinde karşılığı Kızılçıraa diye çevrilebilir. «İyme» de akarsuyun sol tarafında büyük ala dağı ifade etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Aleksandr Darjay</span>

Aleksandr Darjay (3 Kasım 1944; Sug Aksı, Süt göl ilçesi, Çağdaş Tuva edebiyatında önemli bir yeri olan çok sayıda eserlere imza atmış roman, öykü ve oyun yazarıdır, şairdir. Tıva Edebiyatı'nın belkemiğidir. Tuva kişisi olarak yakından tanımıştır. Eserlerinde Tuva'daki yaşamı ve toplumsal sorunları ele almış insanı insan çevre ilişkisi içinde yansıtmıştır. Vatansever bir şair, yazardır. Rusya Federasyonu Kültür Ansiklopedisinde Rusya'nın en önemli insanları arasında geçer.

Stepan Sarıgool (Kasım 17, 1908 yılı - Mayıs 27, 1983 yılı) — roman yazarı, şair, oyun yazarı, mütercim, Tıva ulusunun ulusal yazarı. Tıva Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti'nin edebiyat ve sanatının ünlü kalemidir. Tıva Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti'nin Yüksek Şura'sının milletvekili olmuştur. Çağdaş Tıva edebiyatının kurucularının arasında yer alır.

Salim Sürünool Batı Hemçik yöresindeki Akka'da doğmuştur. Tıvalı şair, nesir ustası, mütercim, Tıva ulusunun milli yazarlarından biri olup Çağdaş Tuva edebiyatında tanınmış bir kalemdir.

Vladimir Seren-ool, , Tıva Türkleri roman yazarı.

Monguş şu anlamlara gelebilir:

Aleksey Dügeroğlu Arapçor (Ekim 8, 1925 doğ.) — Tıva şair, folklor derlemecisi. RSFSRnin okullarının ünlü öğretmeni. TÇE üyeliğinde bulunmuştur.

Aleksandr Palmbah, Rus yazar, romancı, filolog, çevirmen ve Türkolog. Sovyet bilim insanı. Tıva Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bilim çalışmalarının bilinen araştırmacısı. Eski ve Çağdaş Türk dili - Tıva dili araştırmacısı, Tıva edebiyatı bölümünün kurucularından birisidir. Tıva alfabesi ve Tıva dilinin ilk kez dilbilgisi alanının kurucularından. Rusça-Tıvaca (1953) ve Tıvaca-Rusça sözlüklerin oluşturulmasını projeleyen, editörlüğünü üstlenen kişidir.

Anton Kalzan Kaahem bölgesi Kundustug-Aksı'da doğmuştur. Tıva Türklerinden eleştirmen,halkbilimcisi, filoloji doktoru. Tıva Özerks Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti devrinde ünlü bir edebiyat hocasıdır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği devrinde Yazarlar Birliği üyesidir.

Kuular Arakçaa Tıva Arat Cumhuriyetinin Uluğhem kojuun idaresine bağlı Çaa-Höl beldesinin Kaşpal köyünde doğmuştur. Tıva Türklerinden bilim insanı, ilk Tıva Türk'ü profesörü, filolog, yazar. Tuva Devlet Üniversitesi'nin Tıva dili ve edebiyatı bölümünün kurucusu ve ilk bölüm başkanı.

Mannayool Monguş . Tıva Arat Cumhuriyetinin Övür bölgesi Handagaytı beldesinde doğmuştur. Tıva bilim insanı, tarih bilimi doktoru, Tıva Sosyal Bilimler Enstitüsünün başlıca emektarı. Tıvаnın arkeolojisine, etnografyasına ve tarihine dair 150 kadar makalenin, 3 ilmi çalışmanın (monografi) yazarıdır. Tuva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti–nin ünlü akademisyeni. «Tıvаnıñ XX. çüs çıldа аldаrlıg kijilеri» adlı devle kitabında adı geçen ender kişilerden biridir.

Dоrju Kuulаr, Tıva bilim insanı, profesör, edebiyat tarihçisi, eleştirmen ve filoloji bilimi doktoru. Tıva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin önemli bilim insanlarından birisidir. Tıva Cumhuriyeti 20. YY Önemli Kişileri adlı kitabında adı geçer.

<span class="mw-page-title-main">Tıva Ulusal Müzesi</span>

Tıva Cumhuriyeti'nin Aldan-Maadır adlı milli müzesi — Tıvanın devlet müzesi, bilim araştırmalarının inceleme yeri, Tıva'nın tarihinin ve kültürünün eserlerinin gösterim yeri.

Yakov Hertek - (1935 doğ.) — Tıva yazarı, Türkolog.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.