İçeriğe atla

Çoruh Havzası

Çoruh Havzası, kuzeydoğu Türkiye ve Gürcistan topraklarında bulunan Çoruh Nehri'nin havzası. Büyüklüğü 19.654 km2, yıllık ortalama yağışı 540 mm'dir[1].

Çoruh ve kolları

Havzanın ana akarsuyu olan Çoruh 431 km uzunluğa sahiptir. Bunun 20 km'si Gürcistan'da, 411 km'si Türkiye'dedir. Nehir Türkiye sınırından çıktıktan 20 km sonra, Türkiye sahillerine kuş uçumu 9–10 km sonra Karadeniz'e dökülmektedir. Türkiye'nin en hızlı akan nehri olan Çoruh yılda 5,8 milyon m3 tortu taşımaktadır[1].

Çoruh, Mescit Dağı'ndan doğar, Bayburt'ta Kurt Çayı ile birleşir, Masat Çayı adını alır. Sonra Büyük Çay ile birleşir, Çoruh adını alır. Çoruh'a üç büyük kol (Barta Çayı, Barhal Çayı ve Oltu Çayı) katılır. Erzurum'dan gelip, Çoruh havzasının %25'ini oluşturan Oltu Çayı'nın fazla sayıda kolu vardır: Aralık, Deviskel, Çamlıkaya, Cala, Aksu, Karataş (Engücek), Anuri, Çapan, Cihala ve Sarıkonaklar dereleri ile, Hatila Çayı ve Murgul Çayı'dır[2].

Çoruh Nehri'nin önemli yan kollar şunlardır:[3] Çavuşlar Deresi, Aralık Deresi, Deviskel Deresi, Cihala Deresi, Murgul Deresi, Hatila Dere, Bulanık Suyu (Berta Çayı), Tortum Çayı, Oltu Suyu, Altıparmak Çayı (Barhal Çayı), Güngörmez Deresi, Cala Deresi (Hungemek), Sırakonaklar (Hodicor), Çamlıkaya Deresi (Hunut), Aksu Deresi (Salacor), Başköy Deresi, Güney Deresi, Çapan Dere (Capans), Anuri Deresi, Karataş Deresi (Engucek), Karakoç Deresi, Masat Çayı, Büyükçay, Cengül Deresi.

Çoruh Havzasında bulunan önemli göller; Tortum Gölü, Karagöl, Şeytan Gölü, Libler Gölü, Paşkaya (Marsis) Gölü'dür.

Havzada korunan alanlar; Hatila Vadisi Millî Parkı, Karagöl-Sahara Millî Parkı, Kaçkar Dağları Millî Parkı, Kop Dağı Müdafaası Tarihî Millî Parkı, Sarıkamış-Allahuekber Dağları Millî Parkı'dır.

Genel özellikleri

Alanda hem Karadeniz hem de Doğu Anadolu ikim özellikleri görülür. Rakım yüksek olduğundan yağış genelde kar şeklindedir.

Havzada değişik yaş ve tipteki volkanik kayaçlar hakim olmakla birlikte değişik ana kaya çeşitleri bulunur. Bayburt'un batı tepelerinde az da olsa alüvyon topraklar bulunur. Havza toprakları sarp topoğrafyayı yansıtacak şekilde 4, 5 ve 6. derece arazi kabiliyet sınıfında yer alır. 7. sınıf arazi %59, 6-7-8 sınıf araziler toplamı %85 yer tutarlar. Tüm bu veriler entansif tarımı imkânsız kılmaktadır.[4]

Bitki örtüsü, Orta ve aşağı bölümde kuru orman, çalı, Tortum ve Bayburt civarında antropojen step ve kurak ormandır.

Erozyonun olmadığı veya çok az olduğu alan %3,8'dir. Havzada bulunan 832 köyün %62'si orman köyüdür. Ekilebilir alan %13,9, % 11,7 çalılık ve ağaçlık, 521 orman, %46,2 mera alanıdır. Köylerin %72'sinde arıcılık yapılmaktadır.[4]

2019 yılında Türkiye elektriğinin %1,38'i Çoruh'tan karşılanırken, DSİ'nin projelerinin bitmesi ile hidroelektriğin %34'ü, toplam elektriğin %8'i havzadan üretilecektir.[3]

Sınırları

Havzanın Doğu Karadeniz Havzası ile olan kuzey sınırını Kaçkar Dağları (3932 m) ve Altıparmak Dağları (3562 m) oluşturur[2]. Güneyde Otlukbeli Dağı, Kargapazarı Dağları, Dumlu Dağı, Güllüdağ ve Allahuekber Dağları, batıda Giresun Dağları, doğusunda Yalnızçam Dağları ve Gürcistan toprakları bulunur.[3]

Komşu akarsu havzaları; güneyde Fırat Havzası, kuzeyde Doğu Karadeniz Havzası, batıda Yeşilırmak Havzası, doğuda Aras Nehri Havzası bulunur.[3]

Yerleşimler

Türkiye tarafında havzadaki büyüklükleri sıralaması ile; Erzurum, Artvin, Bayburt, Kars, Erzincan Gümüşhane, Rize, Ardahan ve Trabzon illerinin toprakları bulunur. Demirözü, Aydıntepe, Bayburt merkez, Pazaryolu, İspir, Tortum, Uzundere, Narman, Oltu, Şenkaya, Olur, Yusufeli, Ardanuç, Murgul, Şavşat, Artvin merkez, yerleşimleri havza sınırlarındadır. Havza topraklarının %47's, Erzurum, %33'ü Artvin, %18'i Bayburt ilindedir, diğer illerin oranı %1'in altındadır.[3]

Gürcistan'da Batum Çoruh havzasında yer alır.

Kaynakça

  1. ^ a b ŞENOCAK, Serkan; TAŞCİ, Sait (2020). "Çoruh Havzası Taban Akışının İngiliz Hidroloji Enstitüsü Yuvarlatılmış Minimumlar Yöntemi ile Belirlenmes". Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  2. ^ a b Sürme, Veli; Türüt, Refik (2018). "Aşağı Çoruh'ta Bulunan Barajların Hidroelektrik Potansiyeli ve Çevresel Etkileri". TürkHidrolik Dergisi. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  3. ^ a b c d e "ÇORUH VE DOĞU KARADENİZ HAVZALARI TAŞKIN YÖNETİM PLANININ HAZIRLANMASI PROJESİ" (PDF). csb.gov.tr. 2019. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. []
  4. ^ a b "ÇORUH NEHRİ KATILIMCI HAVZA REHABİLİTASYONU MASTER PLAN ÇALIŞMASI" (PDF). openjicareport.jica.go.jp. 2004. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Karadeniz Bölgesi</span> Türkiyenin Karadeniz kıyısındaki coğrafi bölgesi

Karadeniz Bölgesi, ismini Karadeniz'den alan, Sakarya Ovası'nın doğusundan Gürcistan sınırına kadar uzanan Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Gürcistan, Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Marmara Bölgesi ve adını aldığı deniz ile komşudur. Türkiye'deki bölgeler arasında büyüklük bakımından üçüncü sırada yer almaktadır, ayrıca doğu batı genişliği ve yerel saat farkı en fazla olan bölgedir. Karadeniz Bölgesi'nin en büyük ve gelişmiş şehirleri sırasıyla 1.371.274 nüfusuyla Samsun, ardından Trabzon ve Ordu'dur.

<span class="mw-page-title-main">Yusufeli</span> Artvinnin ilçesi

Yusufeli, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde Artvin iline bağlı bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Kızılırmak</span> Türkiye topraklarından doğup Türkiye topraklarından denize dökülen en uzun akarsu

Kızılırmak, eskiden Halis veya Alis, Sivas'ın İmranlı ilçesindeki Kızıldağ eteklerinden doğan ve Samsun'un Bafra ilçesinde Karadeniz'e dökülen bir nehir. 1.355 km. uzunluğu ile Türkiye'nin kendi sınırları içerisinde doğup kendi sınırları içinde denize dökülen en uzun akarsuyu olma özelliğini taşır. Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Çankırı, Çorum, Sinop ve Samsun illerinden geçen Kızılırmak, aralarında Delice Irmağı, Devrez ve Gökırmak gibi çok sayıda akarsu ve çayın sularını da toplayarak büyük bir kavis çizerek Bafra Burnu'ndan Karadeniz'e ulaşır.

<span class="mw-page-title-main">Çoruh</span> Gürcistan ve Türkiyede nehir

Çoruh, Türkiye'nin kuzey-doğusundaki Erzurum ili sınırları içerisindeki Mescit Dağları'ndan doğan bir nehirdir. Kelkit-Çoruh Fayı boyunca Bayburt, İspir, Tortum, Yusufeli ve Artvin şehirlerinden akarak Gürcistan'a ulaşır ve buradan; yani Batum'un hemen güneyinden, Türkiye-Gürcistan sınırının birkaç kilometre kuzeyinden, Karadeniz'e dökülür.

<span class="mw-page-title-main">Sakarya Nehri</span> Türkiyenin Karadeniz bölgesinde bir ırmak

Sakarya Nehri Kızılırmak ve Fırat nehirlerinden sonra Türkiye'nin üçüncü en uzun, Kuzeybatı Anadolu'nun ise en büyük akarsuyudur. Nehir, ismini Yunan Mitolojisi'ndeki nehir tanrısı Sangarius'dan almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yeşilırmak</span> Karadeniz Bölgesinde nehir

Yeşilırmak, eskiden İris, Sivas'ın kuzeydoğusundaki Suşehri ilçesi sınırları içindeki Kösedağ eteklerinden doğan ve Samsun'un Çarşamba ilçesinden Karadeniz'e dökülen nehir. Hititler döneminde önemli bir nehir olan Yeşilırmak, Kumeşmaha olarak isimlendirilmiştir. Daha sonrasında, antik dönemde kendisine verilen ad ise İris'ti.

<span class="mw-page-title-main">Fırtına Deresi</span> Türkiyede nehir

Fırtına Deresi veya eski adıyla Peruma, Doğu Karadeniz'de yer alan akarsulardan birisi olup, Kaçkar Dağları'nın Karadeniz'e bakan yamaçlarındaki derelerin birleşmesi ile oluşmuştur. Rize Ardeşen'in yaklaşık 2 km batısında Karadeniz'e dökülen Fırtına Deresi, 68 km uzunluğundadır. Çay bahçeleri içerisinden geçen, üzerindeki kemer köprülerle süslü Fırtına Deresi, raftinge elverişli parkurlara sahiptir. Nehirde sportif olta balıkçılığı yapılabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Madra Dağları</span>

Madra Dağları ya da Madra Dağı, Ege Bölgesi’nin Asıl Ege Bölümü ile Marmara Bölgesi’nin Güney Marmara Bölümü’nün sınırlarında yer alır. Madra Dağı, Balıkesir ilinin İvrindi, Havran, Burhaniye, Gömeç ve Ayvalık ilçeleri ile İzmir ilinin Bergama ilçesi topraklarında yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kargapazarı Dağları</span>

Kargapazarı Dağları Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Erzurum sınırlarındaki sıradağlardır. 8–10 km genişliğe, 30–35 km uzunluğa sahip dağın en yüksek yeri 3288 m'dir. Pasinler, Oltu, Narman, Tortum, Yakutiye topraklarında, KD–GB doğrultusunda uzanır.

Akarçay Havzası, hep sismik olarak aktif olan, kuzeybatı-güneydoğu yönünde ortalama 130 kilometre uzunlukta ve 20 kilometre genişlikte olan bir çöküntü havzasıdır. Kuzey ve doğusunda Sakarya Havzası, güneyinde Konya Kapalı Havzası ve Antalya Havzası, batı ve güneybatısında Büyük Menderes Havzası ile çevrilidir.

Tortum Çayı, Kargapazarı Dağları’nın kuzey yamaçlarından kaynaklarını alan Tortum Çayı, Erzurum–Artvin il sınırında bulunan Kınalıçam (Aşpişen) köyünde Yusufeli sınırlarına girer ve Tortum Gölünü geçerek Yusufeli-Oltu-Erzurum yol ayrımı mevkiinde Oltu Çayı ile birleşir. Su kavuşumu mevkiinde Çoruh'a karışır.

<span class="mw-page-title-main">Maral Şelalesi</span> Artvinde şelale

Maral Şelalesi, Artvin ili, Borçka ilçesinde Karçal Dağları'nda Maral Deresi üzerindeki şelale. Şelale tek bir eğim kırıklığından, 63 m yüksekten düşer. Şelale adını, eski adı Mindieti olan Maralköy'den alır. Günümüzde Camili Biyosfer Rezervi alanında bulunmaktadır.

Van Gölü Kapalı Havzası, Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusunda, Van Gölü'ne sularını döken akarsuların oluşturduğu kapalı havza.

<span class="mw-page-title-main">Allahuekber Dağları</span>

Allahuekber Dağları, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Erzurum-Kars Bölümü'nde, Erzurum, Kars, Ardahan illerinin sınırlarında uzanan tektonik yapılı dağ sırası. Alan Sarıkamış Harekâtı hatırasına 2004 yılında Sarıkamış-Allahuekber Dağları Millî Parkı ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sakarya Havzası</span>

Sakarya Havzası, Türkiye'nin kuzeybatısında, 58 160 km2 ile ülkenin %7'sinin sularının toplayan bir akarsu havzasıdır. Akarçay, Susurluk, Konya, Batı Karadeniz ve Kızılırmak havzaları ile çevrilidir. Türkiye'nin 25 hidrolojik havzasından biridir. 37°96′ 41°20′ K paralelleri ve 29°26′ 33°24′ D meridyenleri arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Altıparmak Tabiat Parkı</span>

Altıparmak Tabiat Parkı, Artvin ili sınırlarında 11.07.2013 tarihinde, 2.110,92 ha alanda ilan edilen tabiat parkıdır. Kaçkar Dağları'nın doğu bölümü olan Altıparmak Dağları yamaçlarındadır. Yakınlarında Altıparmak köyü bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Barhal Çayı</span> Türkiyede akarsu

Barhal Çayı, Artvin ilinde, Çoruh Nehri'nin sol kollarından biridir. Türkçe Barhal (بارحال), Gürcü Krallığı döneminde kullanılan Parhali (პარხალი) adından gelir.

Deviskel Deresi veya Deviskel Çayı, Artvin ilinin Borçka ilçesinde, Çoruh Nehri'nin sağ kollarından biri olan bir akarsudur. Bu derenin oluşturduğu Deviskel Vadisi'ndeki Deviskeli köyü, adını bu akarsudan almıştır.

Murgul Çayı, Murgul Suyu ve Murgul Deresi olarak da bilinir, Artvin ilinde, Çoruh Nehri'nin kollarından biri olan bir akarsudur. Murgul Çayı ile kollarının oluşturduğu Murgul Vadisi, Çoruh Havzası'nın önemli vadilerinden biridir.

Artvin ilinde irili ufaklı pek çok akarsu vardır. Bu bölgedeki akarsular çoğu oldukça kısadır; yüksek yerlerden doğar ve hızlı bir akışa sahiptir. Çoğu ana bir akarsuda toplandıktan sonra Karadeniz'e dökülür. Bu akarsular arasında en uzun olanı, 438 kilometre uzunluğuyla Çoruh'tur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.