İçeriğe atla

Çingenece

Avrupa'da Romanca'nın azınlık dili olarak kabul edildiği ülkeler

Çingenece[1] ya da Romanca, Çingenelerin yaşadığı tüm ülkelerde konuşulur, ancak bölgeden bölgeye çok fazla değişkenlik gösterir ve birçok Çingene bu dili unutup yaşadıkları ülkenin dilini konuşmaya başlamıştır. Bu dil Hint-Aryan dillerine mensuptur ve Çingeneler Hindistan kökenli oldukları için Hint dilleriyle yakından akrabadır.

Çingenecenin en büyük özelliği, bulunduğu muhitin yaygın dilleri Türkçe, Sırpça ve Arnavutçadan yoğun bir şekilde etkilenmiş olmasıdır. Özellikle Yugoslavya devrinde Sırp-Hırvatçadan söz varlığı bakımından oldukça büyük etki yaşanmıştır. Bu etki sözdiziminde de kısmen görülür.

Bazı sözcükler ve deyimler

ÇingeneceTürkçe
Laço DivesMerhaba
Sokerdan?Nasılsın?
Laçoİyiyim.
Paçave tutTeşekkür ederim
Nay pala soste!Bir şey değil
Katar isinan?Neredensin?
Sar buçhos tuke? / toro alav so?Adınız ne?
Miro Lav si o/e...Benim adım...
AvaEvet
NaHayır
Toro familyas tusa?Aileniz sizinle birlikte mi?
Kate casa?Nereye gidiyorsunuz?
tumen na axaylava.Sizi anlamıyorum.
Haçeres man?Anladınız mı beni?
Taves mansa.Gel benimle.
Avel kay.Buraya gel.
Tu katar isinan?Nerelisin?
Sobor pala isinanız?Kaç kardeşsiniz?
Ti day cundi isi?Annen hayatta mı?
Te dayako alav so?Annenin adı ne?

Ayrıca bakınız

  • Romlar

Kaynakça

  1. ^ AnaBritannica (1987, 6. cilt, sayfa: 474 Çingenece)

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Surinam</span> Güney Amerika ülkesi

Surinam veya resmî adıyla Surinam Cumhuriyeti, Güney Amerika kıtasının Atlantik kıyısında yer alan egemen bir devlettir. Güneyde Brezilya, batıda Guyana ve doğuda Fransız Guyanası ile sınırı vardır. 165.000 km²'lik yüzölçümü ile Güney Amerika'nın en küçük ülkesidir. Surinam'ın nüfusu yaklaşık 575.990'dır ve çoğunluğu ülkenin kuzey kıyısında yaşamaktadır. Paramaribo ülkenin başkenti olup, en yüksek nüfusa sahip kentidir.

<span class="mw-page-title-main">Almanca</span> Batı Cermen dili

Almanca, Hint-Avrupa dil ailesine ait, ağırlıklı olarak Orta ve Batı Avrupa'da konuşulan bir Batı Cermen dili. Avrupa Birliği'nin resmî dillerinden biri ve en çok konuşulanıdır. Özellikle Almanya, Avusturya, Lihtenştayn, Lüksemburg, İsviçre'nin büyük bölümü, İtalya'nın Güney Tirol bölümü, Belçika'nın doğu kantonları, Polonya ve Romanya'nın kimi bölgeleri ve Fransa'nın Alsas-Loren bölgesinde konuşulmaktadır. Dünyanın yaygın lisanlarından biridir. Almanca içinde Fransız kelime kökenli sözcükler taşır.

<span class="mw-page-title-main">Güney Afrika Cumhuriyeti</span> Güney Afrikada bir ülke

Güney Afrika Cumhuriyeti ya da daha yaygın kullanımı ile Güney Afrika, Afrika kıtasının güneyinde yer alan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşularını Namibya, Botsvana, Zimbabve, Mozambik ve Esvatini oluştururken ülkenin güneydoğusunda Hint Okyanusu, güney ve güneybatısında Atlas Okyanusu bulunmaktadır. Bu ülkelerin haricinde Lesotho'da da tamamen Güney Afrika Cumhuriyeti toprakları içinde yer alan bir ülke olarak Güney Afrika ile tüm sınırlarını paylaşmaktadır. Güney Afrika'da yürütme başkenti Pretoria, yasama başkenti Cape Town, yargı başkenti Bloemfontein olmak üzere üç başkent bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hindistan</span> Güney Asyada bir ülke

Hindistan, resmî adıyla Hindistan Cumhuriyeti, Güney Asya'da bulunan bir ülkedir. Dünyanın en büyük yedinci coğrafi alanı ve en büyük nüfusuna sahip olan ülkenin ulusal marşı Jana Gana Mana'dır. Ülkede resmî dilleri İngilizce ve Hintçe oluşturur, ancak 22 adet tanınmış bölgesel dil de bulunur. Hindistan'da baskın din Hinduizm olup, ülke Endonezya ve Pakistan'dan sonra sayıca en kalabalık Müslüman nüfusa sahiptir. Hindistan nominal fiyatlarla dünyanın en büyük on ikinci ekonomisine ve satın alma gücü paritesine göre dünyanın en büyük dördüncü ekonomisine sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Kenya</span> Doğu Afrikada bir ülke

Kenya, resmî adıyla Kenya Cumhuriyeti, Afrika kıtasının doğu kısmında yer alan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşularını: Etiyopya, Somali, Tanzanya, bir kısmı Victoria Gölü ile olmak üzere Uganda ve Güney Sudan oluşturmaktadır. Bunun haricinde ülkenin güneydoğusunda Hint Okyanusu yer almaktadır. Ülkenin başkenti ve en büyük şehri Nairobi'dir.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu</span> Türkiye topraklarının büyük bölümünü oluşturan Batı Asya yarımadası

Anadolu, Anadolu Yarımadası veya coğrafi olarak Asya Kıtası'nın tüm özelliklerini içerdiğinden Küçük Asya, Asya kıtasının en batısında Karadeniz, Akdeniz ve Ege denizi arasında kalan yaklaşık 755.000 km²'lik bir alanı kaplayan dağlık bir yarımadadır.

<span class="mw-page-title-main">Fransızca</span> Romen dili

Fransızca, Hint-Avrupa dil ailesinin bir Romen dilidir. Tüm Romen dillerinde olduğu gibi, Roma İmparatorluğu'nun Halk Latincesinden türemiştir. Fransızca, Gallo-Romen dillerinden, Galya'da konuşulan Latinceden ve özellikle Kuzey Galya'da gelişmiştir. En yakın akrabası Oïl dilleridir. Fransızca, Gallia Belgica gibi Kuzey Roma Galyası'nın yerli Kelt dillerinden ve Roma sonrası Frank işgalcilerin (Cermen) Frank dilinden de etkilenmiştir. Bugün, Fransız sömürge imparatorluğu sayesinde, en önemlisi Haiti Kreolü olmak üzere, Fransız kökenli çok sayıda kreol dili vardır. Fransızca konuşan bir kişi veya ulus, Frankofon olarak anılır.

Hint-Avrupa dil ailesi, yüzlerce dil ve lehçe içeren dünyanın en büyük dil ailesi. Dünyada 3,2 milyarı aşkın kişinin anadili bu aileye ait bir dil olup, bu değer dünya nüfusunun %46'sına tekabül etmektedir. Avrupa'nın en büyük dilleri, Güney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Güney Amerika ve Okyanusya'da en çok konuşulan diller Hint-Avrupa dilleridir. Ethnologue'a göre yaşayan 445 Hint-Avrupa dili bulunmaktadır ve bu dillerin üçte ikisinden fazlası (313) Hint-İran koluna bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Afrikanerler</span>

Afrikaner, Güney Afrika'da Hollanda kökenli, bir Hollandaca lehçesi olan Afrikaans konuşan halk.

Rom, Çingenece (Romani) dilinde koca erkek demek olan ve Çingeneler arasında isim olarak kullanılan bir kelimedir. Bunun yanı sıra bu kelimenin roman şeklinde kullanıldığı da görülmüştür. Hint Avrupa dil grubunda (-an) eki kelimeyi çoğul yapar, dost-an, bost-an, ir-an gibi rom-an, romlar anlamına denir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Doğu</span> Batı Asya, Kuzey Afrika ve Doğu Akdenizin kesiştiği yerde kalan jeografik bölge

Orta Doğu, Afrika-Avrasya'da genellikle Batı Asya'yı, tüm Mısır'ı ve Türkiye'yi kapsayan kıtalararası bir bölgedir. Terim, 20. yüzyılın başlarında başlayan Yakın Doğu teriminin yerini almak üzere daha geniş bir kullanıma girmiştir. Daha geniş "Büyük Orta Doğu" kavramı aynı zamanda Mağrip, Sudan, Cibuti, Somali, Komorlar, Afganistan, Pakistan ve bazen Transkafkasya ve Orta Asya'yı da bölgeye dahil etmektedir. "Orta Doğu" terimi, değişen tanımları konusunda bazı karışıklıklara yol açtı.

<span class="mw-page-title-main">Çingeneler</span> Kuzey Hindistandan tüm dünyaya, özellikle Avrupaya yayılan göçebe bir topluluk

Çingeneler, aslen Kuzey Hindistan kökenli olup günümüzde ağırlıklı olarak Avrupa'da yaşayan göçebe bir halk. Türkçede Roman sözcüğü de sıklıkla Çingene anlamında kullanılır. Hindistan'ın Pencap-Sind nehir havzası boyunca Pakistan ve Afganistan'ın da içinde bulunduğu bölgelerden M.S. 420 civarında İran ve Anadolu üzerinden dünyaya yayılmış bir Hint-Avrupa halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Baktriya</span>

Baktriya ya da Toharistan, Hindukuş Dağları (هندوکش) ve Ceyhun Irmağı arasında yer alan, merkezi bugünkü Belh şehri olan o dönemki adı ile Baktra / Balhika / Bahdi olan, Afganistan sınırları içindeki antik bir bölgedir. Şu an Mezar-ı Şerif Belh sınırlarını da içermektedir. Mevlana'nın doğum yeri Belh olduğundan yörede Mevlana Rumi yerine Mevlana Belhi diye adlandırılmaktadır.

<i>Çingeneler Zamanı</i>

Çingeneler Zamanı, yönetmenliğini Emir Kusturica'nın yaptığı 1988 yapımı Yugoslav filmi. Kusturica'nın en iyi filmlerinden biri olarak kabul edilen yapıt, aynı zamanda tamamı Çingenece çekilen ilk sinema filmidir.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Azerileri</span>

Gürcistan Azerileri, Gürcistan Azerbaycanlıları veya Gürcistan Türkleri 2002 yılı sayımlarına göre Gürcistan’da 284.761 Azeri yaşamaktadır. Bu rakam Gürcistan nüfusunun % 6,5’ine tekabül etmektedir. Gürcistan’daki Azeriler çoğunlukla Kvemo Kartli, Kaheti, Shida Kartli ve Mtskheta-Mtianeti bölgelerinde yaşamaktadır. Ülkedeki en büyük Azeri nüfusunu barındıran şehir ise başkent Tiflis’tir.

Catlar, Kuzey Hindistan ve Pencap, Pakistan civar bölgelerde yaşayan etnik grup. Cat adı Beluci dilinde "deve çobanı" anlamına gelse de Catların etnik kökenleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak, dil ve bazı özelliklerinden dolayı Hint kabul edilmektedirler. İran'da özellikle Sistan ve Belucistan Eyaleti'nde yaşamaktadırlar. Konuştukları dil olan Catça, Pencapça dilinin bir koludur. İnanç bakımından Sih, Hindu ve Müslümandırlar.

<span class="mw-page-title-main">Lomlar</span>

Lomlar veya Poşalar, Ermenistan, Gürcistan, Türkiye ve az da olsa Azerbaycan'da belli bölgelere dağılmış opluluklardır. Poşa, Gürcüce "Boşa"dan (ბოშა) gelir ve Tao-Klarceti bölgesi ile yakın çevresinde Çingenelere verilen isimdir. Nitekim bu topluluk 1835 Osmanlı nüfus defterinde Çingene anlamında "Kıptî", 1886 Rus nüfus sayımında da "Çingene" (цыгане) olarak kaydedilmiştir. Günümüzde Çingene anlamında Boşa adının kullanıldığı tek dil Gürcücedir.

Çingene dilleri ya da Çingenece veya Romani–Domari dilleri, Avrasya'da yaşayan Çingeneler tarafından konuşulan ve Hint-Aryan dillerinin Central zone bölümünde sınıflandırılan diller öbeği.

<i>Korkoro</i>

Korkoro Tony Gatlif yönetmenliğinde çekilmiş 2009 yılı yapımı bir fransız dram filmidir. Başrollerini Marc Lavoine, Marie-Josée Croze ve James Thiérrée gibi isimlerin paylaştığı filmde Arnavut, Kosovalı, Gürcü, Sırp, Norveçli ve Fransız milliyetlerine mensup oyuncular dışında, yönetmen Gatlif'in Erdel'de tanıştığı 9 amatör çingene de rol almıştır.

Çingeneler, Batı'nın uzun süredir bir parçası olmuş ve Batı'ya yabancı olarak, bir tehdit olarak nitelendirilmiştir. Tarih içerisinde Doğu Avrupa'da köleleştirilmiş, Batı Avrupa'da eziyet görmüşlerdir. II. Dünya Savaşı'nda da Nazi Almanyası tarafından Porajmos denilen soykırımına maruz kalmışlardır. Günümüzde bile Çingeneler hakkında demokratik devletler tarafından ortaya tartışmalar atılmakta ve kısıtlayıcı önlemler kabul görmektedir.