Çin Halk Cumhuriyeti'nin Sincan'ı ilhakı

Tarih	13 Ekim 1949
Bölge	Sincan
Sonuç	Sincan eyaleti Çin'e katıldı.

Taraflar

Çin

Çin Cumhuriyeti

Komutanlar ve liderler

Mao Zedong

Peng Dehuai

Wang Zhen

Çan Kay Şek

Tao Zhiyue

Ma Chengxiang

Yulbars Han

Güçler

100.000

44.657

Çin Halk Cumhuriyeti'nin Sincan'ı ilhakı (Çince: 新疆和平解放) veya Çin tarihyazımına göre Sincan'ın Barışçıl Kurtuluşu, 13 Ekim 1949 tarihinde Çin İç Savaşı'nın sonlarında Sincan eyaletinin Çin Cumhuriyeti yönetiminden Çin yönetimine geçmesidir.

1949 yazının sonlarında, Çin Halk Kurtuluş Ordusu Kansu eyaletindeki Hexi Koridoru'na girdi ve buradan Sincan'a doğru hareket etmeye başladı. Bu dönemde Sincan, Kuomintang ve Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulan eski İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nden temsilcilerden oluşan Urumçi merkezli bir koalisyon hükûmeti tarafından yönetiliyordu. 1946'dan 1949'a kadar Sincan'ı yöneten koalisyon hükûmeti altında Kuomintang, eyaletin çoğunu kontrol ediyordu ve eski İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin liderleri Üç İl'de özerkliği korumaktaydı. 1949 sonbaharında, Çin komünistleri, Kuomintang ve Üç İl'in siyasi liderleriyle ayrı anlaşmalar yaptı.

Çin komünistleri, Kuomintang eyalet ve askeri liderliğini teslim olmaya ikna ettiler. Sovyetler Birliği, eski İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin liderlerini Çin komünistlerine katılmaya teşvik etti. Ağustos 1949'da İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti liderlerinden dördü, Ahmetcan Kasımi'nin heyeti, Çin komünistlerinin birleşik cephe konferansı olan Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı'na katılmak üzere Pekin'e giderken uçak kazasında öldüler.^[1]^[2]^[3] Aralık ayında, Çin'in yeni hükûmeti Doğu Türkistan Millî Ordusu'nu Sincan'da İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını sona erdiren Çin Halk Kurtuluş Ordusu'na dahil etti. Burhan Şehidi ve diğerleri başta olmak üzere kalan eski İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti liderliğinin çoğu özerk Üç İl'in yeni kurulan Çin Halk Cumhuriyeti'ne alınmasını kabul etti ve teslim olan Kuomintang yetkilileriyle birlikte Çin Halk Cumhuriyeti hükûmetinde üst düzey görevler aldılar.

Bu sayede Çin komünistlerinin Sincan'ı ele geçirmesi büyük ölçüde siyasi yollarla gerçekleşti. Çin Halk Kurtuluş Ordusu, Ekim 1949'da Sincan'a girdi ve 1950 baharında geniş bölgenin çoğunu kontrol altına aldı. Yalnızca Sincan'daki en büyük askeri aktörler arasında yalnızca Kuomintang'a sadık olan Yulbars Han ile Kuomintang taraftarı olan eski bir Doğu Türkistan Millî Ordusu komutanı olan Osman Batur'a karşı savaştı. Her ikisi de Çin Halk Kurtuluş Ordusu tarafından mağlup edildi.^[4]^[5]

Kaynakça

^ Linda Benson, Ingvar Svanberg: China's Last Nomads: History and Culture of China's Kazaks: History and Culture of China's Kazaks, Routledge, 16.09.2016, 278 pages, page 115, Google Books 19 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Nick Holdstock: China's Forgotten People: Xinjiang, Terror and the Chinese State, Bloomsbury Publishing, 13.06.2019, 288 pages, page 57, Google Books 19 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ David Eimer: The Emperor Far Away: Travels at the Edge of China, A&C Black, 14.08.2014, 336 pages, page 56, Google Books 19 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Starr, Frederick (1985). "Chapter 3. Political History and Strategies of Control, 1884–1978 James A. Millward and Nabijan Tursun". Xinjiang: China's Muslim borderland. Armonk: M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-1317-2. 19 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2021.
^ "Sinkiang and Sino-Soviet Relations" (PDF). 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2021.

İlgili Araştırma Makaleleri

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">İsa Yusuf Alptekin</span> Uygur aktivist

İsa Yusuf Alptekin, Çin Cumhuriyeti'nin ilk döneminde Uygur siyasetçisi ve Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin genel sekreteri.

Osman Batur, Doğu Türkistan'ın bağımsızlığı için mücadele etmiş olan direnişçi lider. Altay Kazaklarındandır. 20. yüzyılın ilk yarısında Çinliler ve Ruslara karşı bağımsızlık mücadelesi vermiş ve 1951 yılında Çinliler tarafından idam edilmiştir.

Doğu Türkistan Cumhuriyeti, bugünkü Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzey kesminde Gulca 'da 12 Kasım 1944'te Sovyetler Birliği siyasi müdahalesi ve Kızıl Ordu'nun askerî desteğiyle kurulan, 20 Ekim 1949'da Çin Komünist Partisi'ne itaat eden ve Aralık 1949'de Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun bölgeye konuşlandırılmasıyla Çin'e ilhak edilen cumhuriyet.

Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti, bugünkü Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde kurulmuş cumhuriyet.

Şuymogu Bucağı, Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, başkent Urumçi şehrine bağlı bir bucaktır.

Tapançeng Bucağı,, Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, başkent Urumçi şehrine bağlı bir bucaktır.

Doğu Türkistan veya Uyguristan, bağlam ve kullanıma bağlı olarak birden çok anlamı olan bir terimdir. Doğu Türkistan, Orta Asya'nın orta bölümünde yer alan Büyük Türkistan'ın doğu kesimidir. "Doğu Türkistan" kavramının coğrafî kapsamı, farklı zamanlarda ve farklı belgelerde hep farklılık göstermiştir; kimi kaynaklara göre Tarım Havzası bölgesini – yani günümüz Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin güney ve batı kesimlerini – kimi kaynaklara göre Xinjiang'ın tümünü kapsar.

Çin-Türkiye ilişkileri, Çin ile Türkiye arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ilişkileri içerir. Çin Komünist Partisi'nin Çin İç Savaşı'nı kazanması ve Çin Halk Cumhuriyeti devletinin 1 Ekim 1949 tarihinde kurulmasından sonra bile Türkiye, İç Savaş'ı kaybetmenin sonucu olarak Tayvan adasına çekilmeye zorunda kalmış Çin Cumhuriyeti devletini "Çin" ülkesinin tek meşru temsilcisi olarak tanımaya devam etti, ancak 4 Ağustos 1971 tarihinde Türkiye, Çin Halk Cumhuriyeti'yle diplomatik ilişkiler kurup "Tek Çin politikası"na uyarınca Çin Cumhuriyeti'yle olan resmî ilişkilerini askıya aldı ve Çin Halk Cumhuriyeti'nin Tayvan dahil tüm Çin toprakları üzerindeki egemenliğini tanıdı. Buna rağmen, Türkiye, Çin Cumhuriyeti'yle (Tayvan) yine gayrıresmî, hükümet dışı seviyede ilişkiler sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Mesut Sabri</span> Uygur siyasetçi

Mesut Sabri (d.1886–ö.1952),, , Uygur siyasi lider. İli İsyanı sırasında Sinkiang'da bölge valisi idi. İlk eğitimini Gulca'da tamamladı. Lise ve üniversite eğitimi için, ailesi tarafından 1904 yılında İstanbul'a gönderildi. İstanbul'da 10 yıl kaldı. Bu süre zarfında İttihatçıların da tesiriyle, milliyetçilikle tanıştı. Milli hisleri gelişti. Osmanlıda da bu döneme damgasını vuran Türkçülük akımının etkisini, Dr.Mesud Sabri'nin eserlerinde, siyasi çalışmalarında görmek mümkündür.

Burhan Şehidi, Uygur asıllı Çinli siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Seyfeddin Azizi</span>

Saifuddin Azizi, Seypidin Azizi, Saif al-Dīn ʿAzīz, Saifuding Aizezi ve Saifuding olarak da bilinir, Çin Halk Cumhuriyeti'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin ilk başkanıydı.

Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, Doğu Türkistan'lı Uygur, Kazak ve diğer Türk halklar tarafından sürgünde kurulan bir hükûmet düzenidir ve Doğu Türkistan'ı Çin yönetiminden kurtarılana kadar Doğu Türkistan'ı ve halkını temsil etmeye yetkili tek organ olduğunu iddia eder. Doğu Türkistan Sürgün Hükûmeti, Eylül 2004'te kuruluşundan bu yana ona karşı çıkan Çin tarafından tanınmamıştır.

Sincan Eyaleti veya Xinjiang Eyaleti, Çin Cumhuriyeti'nin eski bir eyaletidir. İlk başta 1884 yılında Çing Hanedanı'nın bir eyaleti olarak kurulmuş Xinjiang Eyaleti'nin kapsadığı toprakların çoğu artık 1955 yılında Çin Halk Cumhuriyeti devleti tarafından kurulmuş Sincan (Xinjiang) Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunur. Kuomintang'ın Çin İç Savaşı'nı kaybetmesi sonrasında Xinjiang Eyaleti'nin özgün eyalet hükûmeti, "Sinkiang Eyalet Hükümeti Ofisi" (新疆省政府辦事處) ismi altında Taipei'ye taşındı, fakat 1992 yılında bu kuruluş feshedildi.

<span class="mw-page-title-main">Delilhan Sugurbayoglu</span>

Dalelkhan Sugirbayev, ayrıca Dālil Khan, Delilhan, Delilhan Sugurbayoglu veya Talilhan Sukurbayeff, 20. yüzyılın ilk yarısında etkinlik gösteren Çin'in Sincan bölgesinden bir Kazak lideriydi.

Abdülkerim Abbas, 20. yüzyılda Sincan bölgesinde bir Uygur lideriydi. Kuzey Sincan'da İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin kurulmasına yol açan 1944 İli İsyanı'na liderlik etti. Abbas, Ahmetcan Kasımi ile birlikte, 1946'da isyanın bağımsızlık ilanını bir kenara bırakan ve bir koalisyon eyalet hükûmeti oluşturmak için Kuomintang yönetimine katılan Üç Bölge içindeki Marksist gruba başkanlık etti. Kasım ve Abbas, Çin İç Savaşı'nın sonlarına doğru Çin komünistlerine katılmada Üç Bölgeyi yönetti.

İshak Bey Munonov, 20. yüzyılda Sincan bölgesinde bir Kırgız lideriydi.

<span class="mw-page-title-main">Yulbars Han</span>

Yulbars Han, Uygur aşiret lideri ve Çin İç Savaşı sırasında Kuomintang generali.

İli İsyanı veya Üç İl Devrimi, 1944-1949 yılları arasında Sincan'da Kuomintang yönetimine karşı çıkan Sovyet destekli bir isyandı. İsyan sırasında isyancılar 1944'te İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti Geçici Hükûmeti'ni kurdular.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan Millî Ordusu</span>

Doğu Türkistan Millî Ordusu veya İli Millî Ordusu, İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin silahlı kuvvetleriydi.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.