| Çetav ailesi Чэтао Лъэпкъ | |
|---|---|
 | |
| Ülke |  Çerkesya (Eskiden) Rus İmparatorluğu (Eskiden)  Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti (Eskiden)  Sovyetler Birliği (Eskiden) Rusya Türkiye Osmanlı İmparatorluğu (Eskiden) Suriye Ürdün Irak |
| Milliyet | Çerkes |
| Devriliş | 1864 |
Çetav (Chetaw) ailesi, Çerkes şövalye sülalelerinden birisiydi.[1] Adige Cumhuriyeti, Türkiye, Suriye, Irak ve Ürdün topraklarında bulunurlar.
Kabardeyce, Kabardey Çerkesçesi veya Doğu Çerkesçesi, çoğunluğu Kabartay-Balkarya'da yaşayan Kabardeylerin ve Besleneylerin konuştuğu Çerkes dilleri grubundan bir dildir. Adigece ile karşılıklı anlaşılabilirlik düzeyi yüksektir. Kabardeyce, Rusya'ya bağlı Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde kullanılan resmî diller arasındadır. Bunun dışında Suriye, Ürdün, Türkiye ve Rusya'daki Krasnodar ve Stavropol Kraylarında konuşulmaktadır. Kabardeyceyi 1 milyon civarında insanın konuştuğu tahmin edilmektedir. Kabardeyce 1924 öncesinde Arap alfabesini, 1924-1936 arası Latin alfabesini kullanmıştır. 1936'dan beri Kiril alfabesini kullanmaktadır. Kaberdeyce, diğer tüm Kuzeybatı Kafkas dilleri gibi karışık bir dilbilgisi sistemine sahiptir. Kabardeycenin dört ana lehçesi vardır.
Şapsığlar, Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarından olan Batı Çerkeslerine mensup topluluklardan biridir. Tarihi Şapsığya bölgesinde yaşıyorlardı. Bugün çoğunluğu, Krasnodar Krayı Tuapse rayonu ve Soçi'nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya'ya bağlı Adıgey Cumhuriyeti’nde yaşar. Dilleri olan Şapsığca 1945 yılına kadar yazı ve edebiyat dili olmuştur. Eskiden onlardan ayrı olan Hakuçlar günümüzde resmî olarak Şapsığlardan kabul edilmektedir.
Kafkasya halkları, Kafkasya'da yaşayan halklar. Bu halklar, coğrafi olarak Kuzey Kafkasya halkları ve Güney Kafkasya halkları biçiminde adlandırılırlar. Etnik açıdan, özellikle dil açısından da Kafkasya yerlileri, Hint-Avrupa kökenliler ve Türk asıllı halklar biçiminde üç öbeğe ayrılırlar.
İsmail Hakkı Canbulat, Türk siyasetçi.
Jıneps (Жьынэпс), İstanbul'da basılan ve tüm abonelerine Türkiye'den gönderilen Türkçe aylık bağımsız siyasal gazete.
Çerkes dilleri, Kuzey Kafkasya’da, Rusya'ya bağlı Adigey, Karaçay-Çerkesya ve Kabartay-Balkarya cumhuriyetleri ile Krasnodar Krayı'nda yerli Çerkeslerin ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan diaspora Çerkeslerinin dili ya da lehçeleri birliğidir. Batı (ady) ve Doğu (kbd) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen Ubıhça [uby], en uzak akrabaları ise Abazaca [abq] ile Abhazca [abk] olup hepsi de Kuzeybatı Kafkas dilleri adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır. Çerkesçe eklemeli dillerden olup ergatif yapı görülür.
Şapsığ lehçesi, Adığecenin Şapsığlar (шапсыгъхэр) tarafından konuşulan lehçesidir. Adigey’deki küçük bir grup dışında bugün Krasnodar Krayı’nın Tuapse ve Lazarevsk ilçelerine bağlı köylerde yaşayan Şapsığların dil değişkesi, 1924-1945 yıllarında feshedilene kadar Şapsığ Ulusal Rayonu'nda yazı ve edebiyat dili olsa da, Adigey Cumhuriyetinin dışında kaldıklarından günümüzde anadillerinde eğitim ve yayın hakkından yararlanamamaktadırlar. Şapsığca Çerkeslerin ibadet dilidir ve 1906'da İstanbul'da yayımlanan Adıgece Mevlid Şapsığ lehçesiyle kaleme alınmıştır.
Abzahlar ya da Abzehler, Çerkeslerin diasporadaki en büyük nüfusa sahip olan boyudur. Türkiye Çerkeslerinin çoğunluğunu oluştururlar ve ayrıca Suriye ile Ürdün'de de yaşarlar. İsrail Çerkesleri içinde Şapsığlardan sonra ikinci ve son sırada olup Rehaniye kasabasında yaşarlar. Kafkasya'da ise Abzah lehçesi konuşan tek köy Adigey Cumhuriyeti'nde bulunan Hakurine Hable/Хьэкурынэхьабл (Şovgenovski)’dir. 1999 yılında Kosova'dan getirilen Abzah boyundan Çerkesler için Adigey Cumhuriyetinde Mefehable adlı köy kurulmuş ve bununla birlikte Adigey'deki Abzah köyü ikiye çıkmıştır. Osmanlı sadrazamı Salih Hulusi Kezrak Abzah kökenlidir. Batı Çerkeslerinin Bjeduğ, Temirgoy gibi boylarında bey (pşı) ve soylu sınıfı varken, Şapsığ, Hakuç ve Abzahlarda bu sınıflar görülmez. Kabardeylerdan sonra en kalabalık Çerkes boyudur. Rus-Kafkas Savaşında Natuhaylar ve Ubıhlarla birlikte en ön saflarda yer almıştır. Diğer Çerkes boylarına göre asillerin nüfuzu daha az ve sınıf farklılıkları daha az belirgindir.
Besleneyler ya da Besneyler, Besniyler Besniler, Rusya ve Türkiye'de yaşayan Doğu Çerkesleri kolundan Çerkes boyu. En yakın akrabaları yıllar önce onlardan ayrıldıkları Kabardeyler olup, onlar gibi Besleneylerde de pşı (bey) sınıfı bulunmaktaydı. Konoko sülalesi Besleneylerdeki tek pşı sülalesidir. Besleneyler, Büyük Laba nehrinin sağ kıyısında ve Urup nehrine dökülen küçük ve büyük Tegem nehri çevresinde otururlardı. Dilleri Doğu Çerkesçesinin Merkezî Çerkesçe olarak da bilinen Besleneyce ağzı olsa da edebî dil olarak Kabardeylerin ağzı esas alınarak oluşturulan Kabardeyceyi kullanırlar. Günümüzde Rusya'da Karaçay-Çerkesya'daki iki köy ile Krasnodar Krayındaki iki köyde yaşarlar.
Abzah lehçesi, Türkiye başta olmak üzere diasporada ve Rusya'da yaşayan Abzahlar tarafından konuşulan Çerkes dillerinden Adigecenin bir lehçesidir. Kafkasya'da Abzah lehçesi konuşan tek köy Adigey Cumhuriyeti'nde bulunan Hakurine Hable (Şovgenovski)’dir.
Natuhaylar ya da Natuhaçlar, Natıkuaceler, Batı Çerkesleri kolundan bir Çerkes boyudur. Sayıları 1864 sürgününden önce 240 bin olan Natuhaylar Anapa dolayında yaşıyorlardı. Sürgünden sonra Natuhaylar’dan Anapa yakınındaki Hatramtuk (Хьатрамтыку) köyü kalmıştır. 1864 yılı sonrasında kurulan Hatramtuk köyü 1924 yılında yerinen kaldırılarak, Adigey’in Tahtamukay rayonuna taşınmış ve şimdiki küçük Natuhay (Нэтыхъуай) köyünü oluşturmuştur. Lehçelerini konuşan kimse kalmayan Natuhaylar Kafkasya'da Rusya'ya karşı en faal bir biçimde karşı koyan kabileler arasında yer almışlardı.
Çerkesya Ermenileri, Çerkesler arasında Adigey Cumhuriyetinde Maykop'ta ve Krasnodar Krayında 1839 yılında kurulan Armavir'de (Yermelkale) yaşayan Ermeniler. 2008 rakamlarına göre 50 bin kişilik Ermeni arasında 2002 sayımına göre Batı Çerkesçesi 230 kişinin, Doğu Çerkesçesi de 222 kişinin anadilidir.
Batırbıy Bırsır, Batı Çerkeslerinden dil bilimi uzmanı, profesör, pedagoji ve sosyal bilimler üzerine Rusya Akademisi ile Adığe (Çerkes) Uluslararası Bilimler Akademisi (AMAN) üyesidir.
Çerkesya Rumları ya da Urımlar, Kuzey Kafkasya'da Çerkesler arasında yaşayan ve anadilleri Çerkesçe olan az sayıdaki Ortodoks Hristiyan topluluğu. Ukrayna ve Gürcistan'da yaşayan Türk dilli Urumlar ile karıştırmamak gerekir.
Çerkes peyniri, kaynayan sütün peynir altı suyu, sirke ya da limon ile mayalanması ve sepette süzülmesi ile elde edilir. Çerkes tuzsuz peyniri taze ve kurutulmuş olmak üzere iki çeşidi vardır. Füme çerkes peyniri kurutulmuş peynir yapıldıktan sonra, odun ateşinin közlerinden bir miktar yukarıda asılarak ısı ve is ile kurutulur bu şekilde bozulmadan uzun süre dayanabilmektedir. Krem veya açık sarı bir renge sahiptir.
Adığe Cumhuriyeti Ulusal Marşı, Adıge Cumhuriyeti'nin ulusal ve resmî marşıdır.
Kuace ailesi, Rus-Çerkes Savaşı'nın sonuna kadar Çerkesya'da bulunan Şapsığ sülale. Korsan faaliyetleriyle ün yapmışlardı.
Talhosten veya Talustan, Rus-Çerkes savaşı'nın sonuna kadar toprak sahibi olan soylu bir sülale.
Thağapsow Sülalesi Batı Çerkesya'nın çeşitli bölgelerinde bulunan Çerkes sülale.
Adige Cumhuriyeti Başkanı, Adige Cumhuriyeti'nin en üst siyasi yetkilisidir. Mayıs 2011'e kadar bu pozisyon Adige Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı olarak adlandırılıyordu.