İçeriğe atla

Çerimoya

Olgunlaşmış Çerimoya Meyveleri

Çerimoya, Annona cherimola bitkisinin meyvesidir. Temelde Annonia ve roolinia diye iki ayrı çeşidi bulunmaktadır. Annona çeşidi en tanınan bilinen çeşidirdir.Asimina, Duguetia, Fusaea ve Porcelia ise bu meyvenin en çok bilinen türlerindendir.Meyvenin Annona türünün yaprakları 2–5 cm uzunluğundadır, buna karşın 7–15 cm uzunluğunda 6–10 cm genişliğinde yapraklara sahip türleride vardır. Genellikle küçük bodur ağaçlarda yetiştirilmektedir. Yaprakları ovaldir.Ağaç aşağı yukarı 7 metre boya sahip olup ufak gruplar halinde 6 yapraklı 2,3cmlik sarı,kahvrengi tabanı mor benekli çiçekleri bulunmaktadır.

Meyveleri hafif oval, eğer, 10–20 cm uzunluğunda and 7–10 cm çapındadır, yumuşak hafif yumruludur.Meyve eti beyaz olup,içinde koyu kahverengi tohumları bulunur. Tohumları toksik olup yenmez.Dünya'nın en lezzetli meyvelerinden biri olarak kabul edilmektedir. O kadar ki Mark Twain, Çerimoya'yı "insanların bilebileceği en lezzetli meyvelerden biri olarak tanımlar."[1]

Peru'da moşe yerlileri meyvelerini, tarımlarını ve sebzelerini sanatlarına yansıtmıştır,çerimoya'da hep seramiklerinde resmedilmiştir.[2]

Etimolojisi

Çerimoya adı kökenini Keçuva dili'nden almıştır.Bu dilde chirimuya, "soğuk tohumlar anlamına gelir" çünkü bu bitkinin tohumları yüksek rakımlarda çimlenmektedir, bitkinin anavatanıda Güney Amerika'nın ekvator altı sıcak ve ılık bölgelerindeki yüksek rakımlardır. Florida, Belize ve Guatemala da "Tikal", "Canul", "Sartenaya", "San Pablo", "Benque", "Caledonia" ve "Chonox" gibi adlarla bilinmekte ve tüketilmektedir.

Kültürleri ve Kullanımı

Orta ve Güney Amerika, Avrupa ve Uzakdoğu ülkelerinde ve İsrail de yetiştirilmektedir. Anavatanı olan Güney Amerika'da tropik kuşakta ormanlık bölgelerde yetiştirilen Çerimoyalar 700-2400m rakıma sahip yamaçlarda daha verimli olmaktadırlar. Bitki sıcak iklimlerde yetişmekle en fazla -3,-4 civarında bir soğuğa tahammül etmektedir, ancak bitki büyümesi için özellikle belli dönemlerde serin bir iklime sahip yerlere ihtiyaç duymaktadır.[3] Bitki 1751'de Güney İspanya,1851'de Hawaii'ye getirilip yetiştirilmeye başlanmıştır.[4] Ardından İtalya, Tayvan, İsrail ve son olarak Avustralya, Yeni Zelanda'ya girip yetiştirilmeye çalışılmıştır.

Çerimoya tohumları

Beyaz, tatlı,kokulu aromalı meyvelere sahip olup, meyveleri çilek, papaya,ananas,Monstera deliciosa karışımı biraz asidik bir tada sahiptir. Tohumları yenmez ve eğer parçalanırsa zehirlidir.Ancak meyveden kolayca ayrıltılabilir.[5] Kabuğuda meyveden ayrılarak etli kısmı yenir zira kabuğunun yenmesinin felç gibi zararları olabilmektedir.[5] Avokado gibi yeşil, kahverengi kabuğu ile olgunlaşmış meyve pütürleri bozulmuş dokusu ile kendini belli eder.Meyveleri buz dolabında iyi muhafaza edilir.

Buna karşın meyvenin tadı türünden türüne değişimde gösterebilmektedir.

Taze Çerimoya'nın yaklaşık %15'i şeker (100 gramda 60 kalori)dir. 100 gram meyvede yaklaşık 20 mg C vitaminine ayrıca B1, B2, B3, B6, Kalsiyum, Demir,Protein ve Fosfor gibi çeşitli vitamin ve minerallere belli ölçüde sahiptir.Çerimoya, cildin saçların tırnakların diş etlerinin, dişlerin ve kemiklerin sağlıklı kalmasında faydalıdır. İçerisinde bulunan A vitamini sayesinde idrar yoları, solunum yolları enfeksiyonlarında vücudun direncini arttırıcı özelliği vardır. İhtiva ettiği B2 vitamini ile Migren türü baş ağrılarının önlenmesinde etkilidir. Ayrıca iştahı arttırır, hazmı kolaylaştırır.[6]

[7]

Tozlaşma

Çerimoya'nın çiçekleri hermafroit olsa da, çiçeklerinde kopya poleni kabul etmeyen bir sistem bulunmaktadır.Dahası kısa ömürlü çiçekleri önce dişi ve sonrasında ile belli saatler arası erkek halde kalmaktadır.Genelde çiçek ilk açtığında dişidir ancak sonrası 2.gün geç saatlerde erkek aşamasına girer ve ölür. Bu meyvenin ağacını ufak böceklerin, sineklerin ve kın kanatlıların tozladığı tahmin edilmektedir (Schroeder 1995). Zira arılarda bu ağaç için tozlaşmayı sağlayacak kötü bir vasıtadır. Bir bal arısı, erkek organından polenleri alabilir ancak bir başka ağacın dişi organına bu poleni bırakabilmesi zordur zira dişi organ çepheri bal arısının giremeyeceği kadar dardır. Bu sebeple tozlayıcıların bal arısından küçük olması gerekir. Bunun yanında sıklıkla,özellikle anavatanından uzakta, yetiştiriciler tozlaşmayı sıklıkla el ile veyahut rüzgârın polenleri diğer ağaca bulaştırmasına güvenerek yapmaktadır.

Saklanması

Çerimoya, 6 °C de %85-%90 nem oranında 3-4 gün muhafaza edilebilen bir meyvedir. Çerimoya saklanırken bu hususlar mutlaka dikkate alınmalıdır. Olgunlaşmayı hızlandırmak için kimi halde 1-2 gün 100 ppm etilende bekletme gibi olgunlaştırma muamelelerine başvurulmaktadır, bu sayede çerimoya meyvesi 5 gün içinde olgunlaşabilmektedir.[8]

  • Yarılmış çerimoya
    Yarılmış çerimoya
  • Ağaç
    Ağaç
  • Güney Endülüs Özerk Bölgesi'nde bir çiftlik
    Güney Endülüs Özerk Bölgesi'nde bir çiftlik
  • Moche Cherimoya. 200 B.C. Larco Museum Collection Lima, Peru
    Moche Cherimoya. 200 B.C. Larco Museum Collection Lima, Peru
  • M.Ö 700 ile 10000 yıllarına ait yerlilerce yapılan çerimoya şekilli şişe
    M.Ö 700 ile 10000 yıllarına ait yerlilerce yapılan çerimoya şekilli şişe

Kaynakça

  1. ^ The Sacramento Daily Union, October 25, 1866.
  2. ^ Berrin, Katherine & Larco Museum. The Spirit of Ancient Peru:Treasures from the Museo Arqueológico Rafael Larco Herrera. New York: Thames and Hudson, 1997.
  3. ^ "... los indígenas del altiplano andino dicen que aunque la chirimoya no soporta la nieve, le gusta verla de lejos" "Diccionario de frutas - chirimoya". 11 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ La Vanguardia, Barcelona, 19 de junio de 1954, pp.5
  5. ^ a b Morton, Julia Frances and Curtis F. Dowling. 1987. Fruits of Warm Climates 15 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Creative Resources Systems.
  6. ^ Tropikal Meyveler,çerimoya>Tropikal Meyveler,Çerimoya [1] 28 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Tropikal meyveler
  7. ^ Champy, Pierre; Melot, Alice; Guérineau Eng, Vincent; Gleye, Christophe; Fall, Djibril; Höglinger, Gunter U.; Ruberg, Merle; Lannuzel, Annie; Laprévote, Olivier; Laurens, Alain; Hocquemiller, Reynald (Aralık 2005). "Quantification of acetogenins in Annona muricata linked to atypical parkinsonism in guadeloupe". Movement Disorders: Official Journal of the Movement Disorder Society. 20 (12): 1629-1633. doi:10.1002/mds.20632. ISSN 0885-3185. PMID 16078200. 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2011. 

Champy P, et al., Quantification of acetogenins in Annona muricata linked to atypical parkinsonism in guadeloupe, Mov Disord. 2005 Dec;20(12):1629-33. PMID 16078200

Caparros-Lefebvre D, Elbaz A., Possible relation of atypical parkinsonism in the French West Indies with consumption of tropical plants: a case-control study. Caribbean Parkinsonism Study Group, Lancet. July 24, 1999;354(9175):281-6. PMID 10440304

Please see Pimenta et al., 2003 for information about toxicity.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Baklagiller</span> Fabales takımından çoğunu otsu bitkilerin oluşturduğu çalı ve ağaç türlerini de içeren büyük bir familya

Baklagiller (Fabaceae), Fabales takımından çoğunu otsu bitkilerin oluşturduğu çalı ve ağaç türlerini de içeren büyük bir familya.

<span class="mw-page-title-main">Kapalı tohumlular</span> bitkiler aleminin çoğunluğunu kapsayan bir şube

Kapalı tohumlular, çiçekli bitkiler, anjiyospermler veya bilimsel ismiyle Angiospermae ya da Magnoliophyta; 64 takım, 416 familya ve bilinen yaklaşık 13,000 cins ve 300,000 tür ile kara bitkilerinin en çeşitli grubunu oluştururlar. Açık tohumlu bitkiler gibi kapalı tohumlu bitkiler de tohum üreten bitkilerdir. Çiçeklerinin, tohumlarındaki endospermlerinin ve tohumlarını içeren meyvelerinin özellikleri ile açık tohumlulardan ayrılırlar. Etimolojik olarak anjiyosperm, bir kılıf içinde tohum üreten bir bitki, başka bir deyişle meyve veren bir bitki anlamına gelir. Terim, Yunanca angeion ve sperma ("tohum") kelimelerinden gelir.

<span class="mw-page-title-main">Meyve</span> çiğ halde yenilebilir gıda

Botanikte meyve çiçeklenmeden sonra yumurtalıktan oluşan, çiçekli bitkilerde tohum taşıyan yapıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hünnap</span> Bitki türü

Hünnap, cehrigiller (Rhamnaceae) ailesinden bahar aylarında hoş kokulu sarı renkli çiçekler açan, dikenli bir ağaç türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Çiçek</span> bazı bitkilerin üreme organı

Çiçek bitkilerde üremeyi sağlayan organları taşıyan yapı. Bir çiçek, 4 kısımdan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">İncir</span>

İncir, dut familyası'ndaki küçük ağaç türleri olan Ficus caricanın yenilebilir meyvesidir. İncir, Akdeniz ve batı Asya'ya kadar yerlisi ağacı olup eski zamanlardan beri yetiştirilir. Şimdi hem meyvesi hem de süs bitkisi olarak dünya çapında yaygın olarak yetiştirilir. Ficus carica 800'den fazla tropikal ve subtropikal bitki içeren Ficus cinsinin tip türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Avokado</span> bir tür ağaç ve onun meyveleri

Avokado, anavatanı Orta Meksika olan çiçekli bitkiler sınıfından tarçın ve kafur ağacını da içine alan defnegiller familyasına ait bir ağaç ve bu ağacın meyvelerinin adıdır. Timsah armudu da denen avokado meyveleri, küre biçiminde, oval, elips ya da armut gibi eriksi tipli yeşil, kırmızı ya da erguvani renktedir. Eti krem sarı ya da beyazımsıdır. Ağaçlar ancak kısmen kendine verimlidir. Taze olarak tüketilir, ayrıca yemeklerde ve salatalarda kullanılır. Çok besleyicidir. Tropik iklime sahip bölgeler yanında, subtropikal iklime, don fazla olmaması kaydıyla Akdeniz iklimine sahip çeşitli bölgelerde de yetiştirilir.

<span class="mw-page-title-main">Betulaceae</span>

Betulaceae Fagales takımına bağlı bir bitki familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Akasya</span> bitki familyası

Akasya, baklagiller familyasından Acacia cinsini oluşturan genellikle hep yeşil yapraklı ve dikenli ağaç ya da ağaççıkların ortak adı.

Tozlaşma ya da polenleşme, bitkinin erkek organında üretilen polenlerin çeşitli nedenlerle dişi organın tepecik bölümüne yapışması olayına denir. Böylece tepeciğe yapışan polenler, dişicik borusundan yumurtalığa iner döllenme meydana gelir. Döllenmiş yumurtaya zigot denir. Zigot gelişerek embriyoyu oluşturur. Bu polenlerin dişicik borusuna taşınması hava, su ve böceklerle olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Saçlı meşe</span> bitki türü

Saçlı meşe, kayıngiller (Fagaceae) familyasından anavatanı Güney Avrupa ve Anadolu olan bir meşe türü.

<span class="mw-page-title-main">Passiflora capsularis</span>

Passiflora capsularis, çarkıfelekgiller familyasından çarkıfelek cinsinin bir türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Bayağı papav</span>

Bayağı papav, en yaygın ve bilinen papav türüdür. ABD'nin doğusundan, Kanada'nın Ontario eyaleti,Newyork,Doğudan batıya Nebraska, Florida,Teksas'ın kuzeyinde yetiştirilmektedir.

Passiflora brachyantha, çarkıfelekgiller familyasından çarkıfelek cinsinin Ekvador'a özgü And Dağlarının güneyinde bulunan endemik bir türüdür. 1979 yılında L.K Escobar tarafından bu tür ancak keşfedilebilmiştir. Nesli tehdit altındadır. 3 loblu 7,8–11 cm arasında değişen yaprakları bulunmaktadır, 6,4-6,8 cm uzunluğunda açık pembe çiçekleri, bulunmaktadır. Meyveleri elips şeklinde 5,5 cm uzunluğunda, 3,8 cm genişliğinde ve yeşil renklidir ve yenmez. Tohumları 5,5 mm uzunluğunda,3,8 mm genişliğindedir. Bu türe benzer Passiflora glaberrima türünden mavi-mor yerine pembe renkli çiçeklerinin olması ve biraz daha büyük yaprakları ile ayrılır. Tropik bir bitki olduğundan 2 derecenin altı sıcaklıklarda bitki zarar görür buna karşın 0 derece ve altı sıcaklıklarda bitki ölür.

<span class="mw-page-title-main">Asimina tetramera</span>

Asimina tetramera, 4 yapraklı papav olarak bilinen Florida'ya özgü endemik bir türdür. Nesli büyük tehdit altındadır. Florida'da sadece Palm Beach, Martin Country gibi bölgelerde 950 adet kaldığı tespit edilmiştir. Küçük veya 2,3 gövdeli büyük bir çalı şeklinde kendini gösterir. ABD hükûmetince koruma altına alınmış bir türdür.

<span class="mw-page-title-main">Atemoya</span>

Atemoya, şeker-elma ve çerimoya türünün çaprazlanması ile elde edilen hibrit (melez) bir türdür. Meyvenin popüler olduğu Tayvan'da ananas şeker-elma olarak karıştırılmaktadır. İsrail,Mısır,Lübnan,Venezuela, Tayvan'da da yetiştilmektedir ama özellikle anavatanı Amerika'nın tropik bölgeleridir. Meyvesi Lübnan mutfağında tatlı yapımında da kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kara sapot</span>

Kara Sapot, abanozgiller familyasından ve anavatanı Doğu Meksika ve Orta Amerika ile Kolombiya'nın güneyi olan bir ağaç türü ve bunun meyvesine verilen ad. Çikolata Meyvesi ve Kara Trabzon Hurması gibi gayriresmî adlarla da Türkiye'de tanınmaya başlamıştır. Trabzon hurması ile aynı cinsten gelmesi sebebiyle akrabadır.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz sapot</span>

Beyaz sapot, Rutaceae familyasından tropikal bir ağaç türü. Turunçgillerle de uzaktan akrabadır. Doğu Meksika, Orta Amerika, Kosta Rika'nın güneyi anavatanıdır.

<i>Macadamia</i>

Macadamia, Güney Afrika ve Endonezya ile Avustralya'nın bazı bölgelerinde yetişen çiçekli bitkilerden Proteaceae familyasından 4 türünü kapsayan bir ağaç cinsidir. Bu cins adını meslektaşı Botanist Ferdinand Von Mueller ile birlikte bu cinsi ilk olarak tanımlayan John Macadam'dan alır. Aborjinler ve yerli Avustralyalılar arasında ise gyndl, jindilli ve boombera gibi adlarla anılır.

<span class="mw-page-title-main">Convolvulaceae</span> Çiçekli bitkilerin Solanales takımına bağlı bir familyası

Convolvulaceae, Tarlasarmaşığıgiller, Çitsarmaşığıgiller, Kahkahaçiçeğigiller veya Gündüzsefasıgiller; Solanales takımına ait, yaklaşık 58 cins ve 1.880 tür ile temsil edilen, tropikler ve ılıman kuşak başta olmak üzere dünya çapında yayılış gösteren; tatlı patates, cinsaçı ve tarla sarmaşığı gibi bitkileri içeren, bir çiçekli bitki familyasıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.