İçeriğe atla

Çanizm

Çan Kay Şek

Çanizm, Çan Kay Şek'in Siyasi Felsefesi veya Çan Kay Şek Düşüncesi olarak da bilinir, Başkan Generalissimo Çan Kay Şek'in, Kuomintang yönetimi altında Çin Cumhuriyetindeki yönetimi sırasında Anakara Çin ve Tayvan'ın her ikisinde de kullanılan siyasi felsefesidir.

Çoğunlukla Konfüçyüsçü ve Tridemist ideolojilerine dayanan, Çin'deki Yeni Hayat Hareketi ve Tayvan'daki Çin Kültürel Rönesans hareketinde kullanılmış, sağcı, otoriter, milliyetçi bir siyasi ideolojidir. Devrimci milliyetçilik, Tridemizm, sosyalizm (1955'e kadar), militarizm, Konfüçyüsçülük, devlet kapitalizmi, anayasacılık, faşizm,[1] otoriter kapitalizm (1955'ten itibaren) ve paternalist muhafazakarlık, Çan'ın Metodist Hristiyan inançları dahil olmak üzere birçok siyasi ideolojinin senkretik bir karışımıdır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Eastman, Lloyd (2021). "Fascism in Kuomintang China: The Blue Shirts". The China Quarterly. Cambridge University Press (49): 1-31. 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mao Zedong</span> Çin komünist lideri (1893–1976)

Mao Zedong (Çince : 毛泽东; Çince : 毛澤東; pinyin: Máo Zédōng; Wade–Giles: Mao Tse-tung,

Çin Komünist Devrimi, Çin'in kurulması yolunda, 1934'te imparatorluk içinde başlayan ve Çin-Japon Savaşı ve II. Dünya Savaşı'nı da içine alarak sonuca ulaşan Maocu bir halk devrimidir.

<span class="mw-page-title-main">Çin İç Savaşı</span> 1927-1950 yılları arasında Çinde süren iç savaş

Çin İç Savaşı, Çin'de Milliyetçi Parti (Kuomintang) ile Komünist Parti arasında yaşanmış bir savaştır. 1927 yılında Kuzey Seferi sonrasında, Çan Kay Şek tarafından yönetilen Çin Milliyetçi Partisi'nin sağ kanadının ÇMP-ÇKP ittifakındaki komünistleri temizlemesi ile başladı. Asıl çatışma 1950 yılında düşmanlığın bitmesi ile sona erdi. Komünistler şu anki Çin'i kontrolleri altına alırlarken, milliyetçilerin elinde ise şu anki Tayvan, Penghu ve birkaç ada kaldı.

<span class="mw-page-title-main">Çan Kay Şek</span> Tayvanın ilk devlet başkanı

Çan Kay Şek, Çin doğumlu Tayvanlı asker ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Çu Enlay</span>

Çu Enlay, Çin Komünist Partisi'nin (ÇKP) önderlerinden. 1949-1976 arasında başbakanlık, 1949-1958 arasında dışişleri bakanlığı görevlerinde bulunmuştur. Çin Devrimi'nde büyük rol oynamış, daha sonra da Çin'in Afrika ve Asya ülkelerinin önderliğini üstlenmesine yönelik katkılarıyla da tanınmıştır. Müzakereciliği ve ayrıntıları kavramada gösterdiği sınırsız yetenekle 20. yüzyılın en büyük siyaset adamlarınan biri olarak sivrilmiş, parti içi temizliklerden her seferinde önderlik konumunu koruyarak çıkmayı başarmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Türkiye ilişkileri</span>

Çin-Türkiye ilişkileri, Çin ile Türkiye arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ilişkileri içerir. Çin Komünist Partisi'nin Çin İç Savaşı'nı kazanması ve Çin Halk Cumhuriyeti devletinin 1 Ekim 1949 tarihinde kurulmasından sonra bile Türkiye, İç Savaş'ı kaybetmenin sonucu olarak Tayvan adasına çekilmeye zorunda kalmış Çin Cumhuriyeti devletini "Çin" ülkesinin tek meşru temsilcisi olarak tanımaya devam etti, ancak 4 Ağustos 1971 tarihinde Türkiye, Çin Halk Cumhuriyeti'yle diplomatik ilişkiler kurup "Tek Çin politikası"na uyarınca Çin Cumhuriyeti'yle olan resmî ilişkilerini askıya aldı ve Çin Halk Cumhuriyeti'nin Tayvan dahil tüm Çin toprakları üzerindeki egemenliğini tanıdı. Buna rağmen, Türkiye, Çin Cumhuriyeti'yle (Tayvan) yine gayrıresmî, hükümet dışı seviyede ilişkiler sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çan Kay Şek Anıt Mezarı</span>

Çan Kay Şek Anıt Mezarı, Çin Cumhuriyeti'nin başkenti Taipei'nin Chuncheng semtinde bulunan ve eski devlet başkanı Çan Kay Şek anısına inşa edilen anıt mezar kompleksi.

<span class="mw-page-title-main">Kuomintang</span> Çin Cumhuriyetindeki siyasi parti

Kuomintang ya da Çin Milliyetçi Partisi, daha çok Tayvan olarak bilinen Çin Cumhuriyeti’nde kurulu bir siyasi partidir. Çin Cumhuriyeti’nin kurucu partisidir. Merkezi Tayvan adasındaki Taipei’dedir. KMT, Uluslararası Demokrat Birliği üyesidir. Önceki cumhurbaşkanı Ma Ying-jeou bu görevi üstlenen yedinci KMT üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tayvan Boğazı</span>

Tayvan Boğazı, Çin kontrolü altındaki Çin anakarası ile Çin Cumhuriyeti kontrolü altındaki Tayvan adasını birbirinden ayıran 180 kilometrelik boğazdır. Boğaz Güney Çin Denizi'nin bir parçasıdır ve kuzeydoğusunda Doğu Çin Denizi bulunur. En dar yeri 130 kilometre genişliğindedir.

Tayvan tarihi, Tayvan adasının ve halkının tarihidir. Tayvan'da insan yerleşimine ait kanıtlar on binlerce yıl geriye uzanır. MÖ 3000 civarında bir tarım kültürünün aniden ortaya çıkmasının, günümüz Tayvan aborjinlerinin atalarının gelişini yansıttığına inanılır. Ada, 17. yüzyılda Hollandalılar tarafından sömürgeleştirildi. Bunu Çin anakarasının Fujian ve Guangdong bölgelerinden Tayvan Boğazı üzerinden gelen Hakka göçmenleri de dahil olmak üzere Han Çinlilerinin akını izledi. İspanyollar da kısa süreliğine kuzeyde bir yerleşim inşa ettiler, ancak 1642 yılında Hollandalılar tarafından sürüldüler. Adanın Çince adı, "臺灣" ("Tayvan"), bir aborjin terimden türemiştir. Geçmişte adaya batıda "Formosa" adı verilmiştir. 1644 yılında Çin anakarasında hakimiyetini kaybeden Ming Hanedanı'na sadık olan Koxinga, 1662 yılında Hollandalıları mağlup etti ve adada operasyonel bir üs kurdu. Zheng'in güçleri daha sonra 1683 yılında Qing Hanedanı tarafından yenilgiye uğratıldı. O zamanda itibaren, Tayvan'ın bazı kısımları Qing Hanedanı'na daha da entegre oldu. Ada, Birinci Çin-Japon Savaşı ardından 1895 yılında Penghu ile birlikte Japon İmparatorluğu'na dahil edildi. Tayvan, Japon İmparatorluğu'na ihraç edilecek pirinç ve şeker üretti. Aynı zamanda II. Dünya Savaşı sırasında Japonya'nın Güneydoğu Asya ve Pasifik'te sömürgeci genişlemesi için bir üs olarak kullanıldı. Bu dönemde Tayvan'da Japon imparatorluk eğitimi uygulandı ve birçok Tayvanlı savaş sırasında Japonya için savaştı.

<span class="mw-page-title-main">Chiang Ching-kuo</span> 3. Tayvan devlet başkanı

Chiang Ching-kuo, 1972-1978 yılları arasında Çin Cumhuriyeti Başbakanı, 1975'ten ölümüne kadar Çin Cumhuriyeti Devlet Başkanı olarak görev yapan ve eski devlet başkanı Çan Kay Şek'in oğlu Tayvanlı Kuomintanglı siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Çin anakarası</span>

Çin anakarası ya da Kıta Çini, Çin Halk Cumhuriyeti'nin doğrudan kontrolü altındaki toprakları ifade etmek için kullanılan jeopolitik bir terimdir. Bu tanım 1949 yılında Çin İç Savaşı'nın sonunda Çan Kay-şek önderliğindeki Kuomintang güçlerini Tayvan'a çekilmesi ve Çin Komünist Partisi'nin tüm anakarayı ele geçirmesinin ardından ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Wang Jingwei</span>

Wang Jingwei, Çinli bir siyasetçi. Başlangıçta Kuomintang'ın (KMT) sol kanadı üyesiyken daha sonra Çin Komünist Partisi (ÇKP) ile iş birliği yapma çabaları başarısızlıkla sonuçlanması üzerine giderek antikomünist oldu. Siyasi yönelimi, Japonya ile iş birliği yapması ile kariyerini şekillendirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Seferi</span>

Kuzey Seferi, 1926-1928 yılları arasında Çan Kay Şek önderliğindeki Kuomintang'ın kuzeydeki Beiyang Hükûmeti ve savaş ağalarına karşı düzenlediği harekâttır.

<span class="mw-page-title-main">Sincan (Çin Cumhuriyeti eyaleti)</span>

Sincan Eyaleti veya Xinjiang Eyaleti, Çin Cumhuriyeti'nin eski bir eyaletidir. İlk başta 1884 yılında Çing Hanedanı'nın bir eyaleti olarak kurulmuş Xinjiang Eyaleti'nin kapsadığı toprakların çoğu artık 1955 yılında Çin Halk Cumhuriyeti devleti tarafından kurulmuş Sincan (Xinjiang) Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunur. Kuomintang'ın Çin İç Savaşı'nı kaybetmesi sonrasında Xinjiang Eyaleti'nin özgün eyalet hükûmeti, "Sinkiang Eyalet Hükümeti Ofisi" (新疆省政府辦事處) ismi altında Taipei'ye taşındı, fakat 1992 yılında bu kuruluş feshedildi.

<span class="mw-page-title-main">Yulbars Han</span>

Yulbars Han, Uygur aşiret lideri ve Çin İç Savaşı sırasında Kuomintang generali.

<span class="mw-page-title-main">Bai Chongxi</span>

Bai Chongxi, Çinli Müslüman asker ve devlet adamı. 1920'lerin ortalarından 1949'a kadar, Bai ve yakın müttefiki Li Zongren, Guangxi eyaletini kendi birlikleri ve önemli siyasi özerklikleri ile bölgesel savaş ağaları olarak yönetti. Çan Kay Şek ile ilişkisi çeşitli zamanlarda düşmanca ve işbirliğine dayalıydı. Bai ve Li Zongren, 1930'da Merkez Ova Savaşı'nda Çan karşıtı savaş ağası ittifakını desteklediler, ardından İkinci Çin-Japon Savaşı ve Çin İç Savaşı'nda Çan yönetimini desteklediler. Bai, 1946-1948 yılları arasında Çin Cumhuriyeti'nin ilk savunma bakanı olarak görev yaptı. 1949'da Çin İç Savaşı'nı komünistlerin kazanmasından sonra Tayvan'a kaçtı.

<span class="mw-page-title-main">Beiyang hükûmeti</span>

Beiyang hükûmeti veya resmî adıyla Çin Cumhuriyeti, 1912-1928 yılları arasında başkenti Pekin'de bulunan Çin Cumhuriyeti hükûmetini ifade eder. Uluslararası alanda meşru Çin hükûmeti olarak tanındı.

<span class="mw-page-title-main">Tayvan-Türkiye ilişkileri</span>

Tayvan-Türkiye ilişkileri, Tayvan ile Türkiye arasında sürdürülen uluslararası politikaları içerir. Türkiye, 1971'den beri Tayvan ile hükûmet dışı, çalışma düzeyinde ilişkiler sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">28 Şubat katliamı</span>

28 Şubat katliamı veya 228 katliamı Tayvan'da iktidarı zorla ele geçirerek adada Çin Cumhuriyetini ilan etmiş olan Kuomintang rejimine yönelik gösterilerin 28 Şubat 1947 tarihinden itibaren zorla bastırılmasını ve sonrasında düzenlenen katliamı anlatır. Vali Chen Yi ve Cumhurbaşkanı Çan Kay Şek tarafından örgütlenen katliamda binlerce sivil öldürülmüştür. Olay Tayvan'ın modern tarihindeki en önemli olaylar arasında sayılır ve Tayvan bağımsızlık hareketinin temellerinden birisidir.