Çakura

Çakura (Lazca-Gürcüce: ჩაქურა Çakura), Gürcistan'ın güneybatısında, Guria-Acara'da ve Megrelya'da yaygın olarak giyilen Gürcü-Zan geleneksel erkek kıyafet takımıdır. Bu tip kıyafetin ayırt edici özelliği Çoha-ahaluhi modelinin normalden daha kısa hali olması ve kıyafetin uzunluğunun giyen kişinin yaşına uygun olarak değişmesidir. Hem dokuma hem de fabrika ürünü ipek ve yün kumaşlardan üretilir. Pantolonlar da aynı malzemeden yapılmıştır. İç cep için atlas, saten, pamuklu kumaş kullanılmıştır.^[1]

Tarihsel-etnografik bölgelere göre çoha-ahaluhi belirli farklılıklar gösteriyordu. Özellikle Hevsureti kıyafeti (“talavari”) ve Guria, Acara ve Laz kıyafeti “çakura” farklılık gösteriyordu.^[2]

Çakura Gürcü kıyafetinin gelişmiş versiyonunu temsil ederdi. Bu durumda çoha-ahaluhinin gelişmiş versiyonları ile ve pantolonun önemli derecede yerleşmesinden söz ediyoruz. Çakura bedenin üstüne giyilen, esasen bele kadar gelen çohadır ve bu şekilde bu, belden üste giyilen giysidir. Güneybatı Gürcistan’dan Karadeniz'in güney sahillerine muhacir olarak göç eden Gürcüler, belden üste giyilen çakuraya bugün de çoha, yine kıyafetin alt kısmına “şarvali” – “lazurai” diyorlar. Acaralılarda olduğu gibi eski Klarcetililer de çohanın içine giyileni zubuna (zubuni) ismi ile ifade ediyorlar. Fanela (ფანელა) içine ise elle örülmüş perangi (gömlek) giyiyorlar. Kıyafetin bu türünün (çakura) adının Çakvi ile ilişkili olduğunu (Aşağı Acara’da), çohanın bel kısmından kesilmesinin ve orijinal şarvali (pantolon) ile kombinasyonunun ilk olarak orada gerçekleştiğinin kabul edildiğini işaret ediyorlar [çakura teriminin Çakvi toponimi ile mi yoksa çaki (ჩაქი) ile mi ilişkili olduğunun açığa kavuşturulması gerektiğini düşünüyoruz. Etnolojik sözlükte çaki kelimesinin başka anlamları ile karşılaşıyoruz: Çohanın bir ayrıntısı olan -çaki daha çok erkeklerin çoha-ahaluhisinde karşımıza çıkıyor. Bu küçük yalancı eteklere deniyor, güzellik için yapılıyor, bu yüzden nakışla süsleniyordu. Normal çohada 2-3 çaki (yani 2-3 parçalı-kiloş etek) vardı, karaçoğuli-de altı çaki vardı. Çaki (Farsça Çak-delik, elbisenin yırtık yeri). 1. Üst giysinin yan tarafında etek kısmında dikilmeden bırakılmış yer; 2. Çoha ya da ahaluhinin arka etek kısmında belden aşağı dikişle uzatılmış bölümler. Saba’nın tanımına göre “çaki bir nevi etek kamuflajı”dır. Güneybatı Gürcistan'dan muhacir olarak giden muhacir Gürcülerin konuşmasında çakuranın alt kısmı olan - “şarvali” – “lazurai” terimi ile ifade ediliyor. Ortak Gürcü kıyafeti – çoha – nın bel bölgesinden kesilmesi ve pantolon benzeri giysinin (“lazurai”) giyilmesinin ilk olarak Çaneti’de/Lazeti’de gerçekleştiğini ve daha sonra tüm Güneybatı Gürcistan’da ve Guria-Samegrelo’da yayıldığını, bu terimin bu çevreye işaret ettiğini düşünüyoruz. Bu bir tahmin olup tahminin kesin olmayışının nedeni şudur ki ulusal kıyafet –çakuranın alt kısmının daha yaygın ismi dzigva/dzikva idi].^[2]

Çakurada barutluklar da korunmuştu. Çohanın belden üstüne benzer şekilde çakura da bedeni sıkı şekilde sarardı. Şunu da doğru şekilde ifade ediyorlar ki çohanın bu şablonu “erkeğin heybetini, belinin inceliğini ve geniş omuzlarını görünür kılıyordu.” Çakuranın altı (şarvali) arkadan keskin şekilde katlanmış halde, üst kısmı çok geniş ve bacakları dardı. Çakuranın içine zubuni giyiyorlardı ve çoha içinde ahaluhide olduğu gibi zubuninin boyun ve göğüs kısmının bir bölümü çakuranın içinde görülürdü. Benzer bir kıyafet Samtshe’de de yaygınmış:

“	(Ude Köyü) – “bizim kıyafetimiz önceleri kısa çoha idi, ona migva diyorduk. Şimdi de Kvabliani Tatarlarının giydiği gibi böyle çoha - migva giyiyoruz. Acaralılar ve Gurialılar gibi. Migva çoha ile birlikte dar ve honcriani şarvaliyi (önden iliklenen pantolon) biliyorduk.” … “Yaşlı adamlar Cavahiler gibi daha fazla dizkapaklarına karar uzun, kırışık çoha giyerlerdi elage ile [elegi/eleği erkeğe ait isimsiz “yelek” benzeri kıyafet idi – R. T.].” … “başlarındaki kırmızı fese iki-üç arşın uzunluğunda “saroği” dediğimiz mavi kuşak sarılıydı. Saroğiyi (sarık) komşularımız Tatarlar da (Müslüman Gürcüler kastediliyor – R. T.) sarıyordu fakat başka renklerde, biz Hristiyanlar ise Tatarlardan ayırdedilmek için mavi renk kullanıyorduk.^[2]	„

Samtshe’de benzer kıyafet Sergo Makalatia tarafından onaylanmıştır.

“Erkekler, evde örülmüş yün kumaştan dikilmiş Guria “çakurası” benzeri kıyafet giyiyor. Üstte kısa ve yanlarından açık (yırtmaçlı) “çoha” giyiyorlar. Çohanın göğüs ve boyun kısmı açık ve katlanmıştır. Göğüs bölgesinde iki tarafta cep ve barutluk yuvası dikilmiş”.

“Altta katlanmış “ağ kısmı bol” şarvali (pantolon) giyiyorlar.”

“Önceleri ise Meshiler meğer diğer Gürcülerin giydiği kıyafeti giyiyorlarmış. Erkekler uzun ve arkası katlı kurtmaciani çoha giyiyor (kurtmaci-ყურთმაჯი -eski Gürcü elbisesi kol modeli. Bu modelde kol iç kısımda koltuk altından bileğe kadar açık ve serbesttir. E.Ş.) … Çohayı mavi renkte kalın, yün kumaştan dikilmiş zebuni (zubuni) üzerine giyiyorlardı. Çoha uzun ve arka kısmı katlı (parçalı) idi.^[2]

Tao-Klarceti’de yaptığı geziden sonra Ekvtime Takaişvili şöyle yazıyordu:

Erkeklerin kıyafeti Gurialıların, Acaralıların ve Lazlarınki gibidir yani çakura^[2]

Solomon Bavreli-Aslanişvili de Güneybatı Gürcistan’da çakurayı onaylıyor ve kendisi ona “dzikva-çoha” diyor, yaygınlığına değiniyor ve bu giysinin Artvinli ve Ardanuçlu Ermeniler tarafından kullanımının altını çiziyor:

“	Artvinli ve Ardanuçlu Ermenilerde farklılık var; onlar ne Erzurumlu ne de Karabağlı Ermenilere benzemiyorlar. Hem fiziksel olarak hem de kıyafetleri ile onlar diğer Ermenilerden farklılık gösteriyor. Buralı Ermeniler kısa boylu, güzel, kara gözleri-kaşları ve beyaz-kırmızı yüzleri onları süslüyor. Kırmızı fes, dar örülmüş yün Megrel pantolonu, kısa dzikva-çoha, çarık ve kendilerinin ördüğü manusi sielegi (მანუსი სიელეგი) denen giysi erkeklerin kıyafetini oluşturuyor.^[2]	„

1893 yılında Türk yazar İsmetzade Mehmed Arif Samsun tarafına muhacir olarak gitmiş Gürcüler hakkında şunu yazıyordu:

“	Erkeklerin kıyafeti sizi şaşırtır. Başlarına başlık denen kaba yün kumaş sargı takıyorlar ve dzigva dedikleri dar pantolonlar giyiyorlar. Genel olarak onların giysisi kaba çohadır. Kaba yünü kendileri örüyor. Elbiseyi de kendileri dikiyor. Bunların haricinde başlıkları şaşırtıcı ve görülmeye değerdir, Gürcülerin bedenleri orantılı ve çok zarifler. O çevrede yaşayan yerli halkın büyük kısmı da Gürcü kıyafeti giyiyor. Gençler iple üzerine desen verilerek süslenmiş (მოსირმულ) başlıklar takıyor, bellerinde kama ve revolver tabanca taşıyorlar, bu nedenle insan bu güçlü gençleri izlemekten bıkmaz.^[2]	„

Çakura Samegrelo’da da kısmen yaygınmış. Orada bu kıyafete Güneybatı Gürcistan’da olduğu gibi “dzikva” deniyordu.^[2]

Yani çakura Güneybatı Gürcistan’da ortaya çıkan ve yayılan, Gürcü erkek kıyafetinin nispeten yeni versiyonu idi; pantolon benzeri giysinin gelişinden sonra uzun çoha ile pantolon benzeri alt giysi birbiri ile uyumsuz (abes) olduğundan erkek elbisesi (çoha) bel kısmından kesildi. Bu aslında Gürcü Müslümanlar arasında (Acara, Lazeti, Samtshe, Şavşat-İmerhev) yayılmıştı. Bununla birlikte o Guria’da ve kısmen Samegrelo’da da popülerdi. Bu nedenle çoha ve çakura arasındaki etnografik sınırın Hristiyan ve Müslümanlaşmış halkın dinsel sınırı ve erken feodal dönem yönetimlerinin sınırları ile tam olarak örtüştüğüne dair bilimsel literatür görüşü kabul edilir değildir.^[2]