İçeriğe atla

Çaa-Suur (sum)

Çaa-Suur sumu
Чаа-Суур сумузу (Tıva Türkçesi)
Чаа-Суурский сумон (Rusça)
Üst idare Övür kojuunu
Üst idare Övür kojuunu
Ülke Tuva
KojuunÖvür kojuunu
sumÇaa-Suur sumu
İdare
 • yöneticiBadır-San MONGUŞ
Yüzölçümü
 • Toplam278,77 km²
Nüfus
 • Toplam579
Zaman dilimiUTC+07.00 (DAZD)

Çaa-Suur sumu (Tuva Türkçesi:Чаа-Суур сумузу) — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Sınır bölgesinde yer almaktadır.[1]

Tek nüfuslu yerleşim ve yönetim merkezi — Çaa-Suur.

Yazar S.O. Taspay'ın yazdığı «Çaa-Suurum» (Чаа-Суурум) diye şarkısı ile tanınmıştır.

Sözkökü ve Söz tanımı

Çaa-Suur sözündeki çaa sözü yeni, suur ise köy yerleşimi anlamında kullanılır.[2] Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır. Tıva'da köy ve kasaba türü yerleşimler için ködee suur denilmektedir. İlçe, belediye, belde türüne karşılık olarak ise sum, rayon adlandırmaları kullanılır. Tıva'da eski dönemlerden kalma idari birim adları halen kullanılmaktadır. Eskiden bu adlandırmalar şöyle idi.

  • 10 ailelik yer — arban,
  • 150 kişi üzeri — sumon(sum,sumu),
  • 2 ve daha fazla sum — hoşun (kojuun).

Şimdi Tıva Cumhuriyeti'nde idari bölge birimleri ve belediyeleri (kırsal yerleşim statüsünde) sumu, sumon olarak adlandırılıyor.

Tarih

Çaa-Suur sumu 1974 yılında tekrar kuruldu. Mеzil-ооl Tülüş, Sеvеñ-ооl Tülüş, Mаgаjık Şаrаp оglu Tülüş, Kızıl-ооl Sеndijik оglu Tülüş, Аrаgаçı Dоzunçuk оglu Kırgıs, Biçеjik Tülüş оglu Biçеjik, Kеçil-ооl Tülüş оglu Kеçil-ооl, Sunduy Dоrbuy оglu Tülüş ilk evleri köyde kuran kişilerdir. Bunların başkanı da Dоñgаk Hоrаgаy idi.

Sumuya 1949 yılında «Sovyet Tıva'nın 5 yıl Oyu» kolektif çiftliği kuruldu. Bu beldenin ilk kolhozudur. Bu kolhozun başkanı Stepan Şogjap oglu Konçuk (bazı belgelerde Stepan Badı-Tömür oglu Konçuk geçer) idi. 1967 yılında «Sovyet Tıva'nın 5 yıl oyu» adlı kolhoz «Torgalıg» kolhoz ile birleşmiştir.

1972-1974 yıllarında köy yanı ovaya küçük bir havalimanı kuruldu.

1990 yılı Nisan ayında «Ertinelig» sovhoz kuruldu. İlk müdürü Dalay-ool Kırgıs oglu Aragaçı oldu. 1995 yılı 1 Haziran'dan başlayıp 6 kooperatif kuruldu: Çaylag-Hem, Kadıy-Bajı, Ezirlig, Dörgün, İrbitey-1, Salgal.

1941 yılında 4 yıllık ilkokul Dus-Dag sumunda açıldı. Bu okulun müdürü bilinen Tıva yazarı Begzi Oday-Sürün oglu Dongak olmuştur.

1974 yılında Çaa-Suur sumu yeniden kurulmuştur. İlk başkanı Dambajık Dospan oglu Tumat olmuş yazı işlerinde ise Sengiijal (Sengii) Sevek oglu Serembil çalışmıştır.

Halkın isteği ile 2008 yılında Vasiliy Avıt-ool oglu Tülüş bir suburgan kurmuştur.

Coğrafya

Tıva'nın güney yönünde Moğol yurdu ile sınırlanan Övür kojuununun doğu tarafında Sarıg-Höl ve Dus-Dag sumularının ortasında durur. Çaa-Suurdan Handagaytı'ya kadar uzaklık 100 km, Kızıl'a ise 365 km.

Sokakları

Gagarin, Stepan Konçuk, Lenin, Mezil ool. .

Nüfusa sahip olmayan yer adları: Ak-Haya, Bayza, Bert-Şaaraş, Büüze, Dalay-Bajı, Dorgun, Dus-Dag, İrbitey, İrbitey-Uju, İştii-Bel, İştii-Bel-1, İştii Bel-2, Kadıy-Bajı, Kara-Kojagar, Kattag-Kara-Sug, Kök-Sayır-Bajı, Kuy-Ödek, Kurjaangı, Kuu-Dag-Uju, Kızıl-Haya, Ovaalıg-Şat, Orgu, Orgu-Şol, Sarıg-Uya, Sug-Bajı, Sug-Şadı, Hadın-Çarık, Hün-Körbes, Çangıs-Dıt, Çangıs-Terek, Çinge-Dorgun, Çinge-Sayır, Şoluk-Hovu.

Nüfus

Toplam Nüfusu 2002[3] yılında 643 iken 2020 yılı — 579 kişi.[4]

Yıllara göre kişi sayısı:

200220102011201220132014201520162017201820192020
643620619605606588589567578582581579

Altyapı

Övür kojuun Çaa Suur beldesi Vladimir Şarıy-ool Çaktar-ool Orta Öğretim Okulu

«Ayas» Anaokulu[5]

Çaa-Suur Kültür Evi[6][7]

Çaa-Suur postane

Hastane

Kütüphane

Stadyum

Çaa-Suur köy idaresi

Çaa-Suur belde idaresi.

Beldede temel geçim kaynağı hayvancılıktır.

Ulaşım

Yerel otoyol vardır

Kaynakça

  1. ^ "Sınır geçişleri hakkında". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Dorug-ool Monguş.Tuvaca-Türkçe Sözlük, ilgili maddeler
  3. ^ "Nüfus verileri". 13 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "2020 yılı Nüfus sayımı". 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Не допустить беды | "Тувинская правда"". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022. 
  6. ^ "Победители без… призов | "Тувинская правда"". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022. 
  7. ^ "В Туве объявляются торги на строительство и капитальный ремонт 10 домов культуры | "Тувинская правда"". 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022. 

Dış bağlantılar

  • Çaa-Suur 28 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wikimapia
  • Gazete «Şın»: 2014 yılı. Ağustos 12, №99 (18526); рубрика «Töreen çurtun töögüp berem - Төрээн чуртуң төөгүп берем»: «Irda kirgen Çaa-Suurum- Ырда кирген Чаа-Суурум», авт.: Lüdmila Tülüş - Людмила Тюлюш, s. 6.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çöön-Hemçik (il)</span>

Çöön-Hemçik İli Rusya Federasyonu özerk Tuva Cumhuriyetinin 17 idari yönetiminden bir il belediyesidir. Çöön-Hemçik ilinin yönetim merkezi Çadaana yerleşim merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Övür (il)</span>

Övür İli — Tıva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biri olup ülkenin güneyinde yer alır. Bölgenin idari merkezi — Handagaytı.

<span class="mw-page-title-main">Ulug-Hem (il)</span>

Uluğ-Hem İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Şagaan-Arıg. Bir öteki büyük yerleşim yeri de Arıg-Bajı'dır

<span class="mw-page-title-main">Salçak Toka</span> Tuvalı siyasetçi (1901-1973)

Salçak Toka, Tuva yazar ve devlet idarecisi. General. Sosyalist İşçi kahramanı. Tuva Halk Cumhuriyeti'nin cumhuriyet ödülünü aldı. Bağımsız Tuva Halk Cumhuriyeti'ni Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ile birleştirdi.

Kızıl-ool SANÇI Dongakoğlu — Tıva ÖSSC'nin kültürünün önemli işçisi. Övür'ün höömey-sıgıt okulundan, sıgıtçı-höömeyci, şair,besteci, halkın arasında “Аrtist” unvanlı - Kızıl-ool Dongakoğlu Sançı tüm yönleriyle mütekamil, zeki-akıllı, yetenekli kişi.

Bora Tayga sumuzu, Tuva Cumhuriyeti'nde Sütgöl kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belde idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmakta olup sumu idari merkezi de Bora Tayga köyüdür. 2020 yılı nüfusu 750 kişidir. İdari merkez ve sumuzun tek yerleşim yeri Bora-Tayga köyüdür.

Kızıldag sumu, Tuva Cumhuriyeti'nde Baytayga kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmakta olup sumu idari merkezi de Kızıldağdır. 2020 yılı nüfusu 771 kişidir. Kızıl-Dag belediyesinin idari merkezi ve tek nüfuslu yerleşimi de Kızıldağdır.

Şuy sumu, Tuva Cumhuriyeti'nde Baytayga kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmakta olup sumu idari merkezi de Şuydur. 2020 yılı nüfusu 1800 kişidir. Şuy kırsal belediyesinin idari merkezi ve tek nüfuslu yerleşimi de Şuydur.

<span class="mw-page-title-main">Kara-Höl sumu</span>

Kara-Höl sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Baytayga kojuununa bağlı kırsal yerleşim durumunda bir belediye idari birimidir. Belde, belediye anlamında sum sözü kullanılmakta olup sumun idari merkezi de Kara-Höl köyüdür. 2020 yılı nüfusu 1348 kişidir. İdari merkez ve beldenin tek yerleşim yeri Kara-Höl'dür.

Hemçik sumu, Tuva Cumhuriyeti'nde Baytayga kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Handagaytı(sum)</span>

Handagaytı sumu, Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Dus-Dag (sum)</span>

Dus Dag sumu, Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Saglı (sum)</span>

Dus Dag sumu ,Kızıl Tey (Кызыл-Тей) — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Sınır bölgesinde yer almaktadır.

Kara-ool Tumat ; 15 Ekim 1935'te Tıva'da Övür'e bağlı Dus-Dag'da doğmuştur – Tıva Cumhuriyeti'nin halk höömeycisidir.

Gennadiy Tülüşoğlu Çaş ; 23 Şubat 1960'ta Tıva 'da Övür'e bağlı Dus-Dag – Tıva Cumhuriyeti'nin halk höömeycisidir.

<span class="mw-page-title-main">Solçur (sum)</span>

Solçur sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Sınır bölgesinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sarıg-Höl(sum)</span>

Sarıg-Höl sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Çazılar (sum)</span>

Çazılar sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Toju kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Balıktıg (sum)</span>

Balıktıg sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.

Şançı, — Tıvada Çaa-Höl kojuununda köy yerleşimi. Şançı belgesinin yönetim merkezi ve tek yerleşim yeri. Halk nüfusu 380, 341 kişi idi. Nüfusun azaldığı görülmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.