Zofia Kielan-Jaworowska

Zofia Emilia Kielan-Jaworowska (25 Nisan 1925 - 13 Mart 2015), Polonyalı paleobiyologdur. 1960'ların ortalarında, Gobi Çölü'ne yapılan bir dizi Polonya-Moğol paleontolojik keşif gezisine liderlik etti. Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliği'nin yönetim kurulunda görev yapan ilk kadındır.^[1][2][3]

Zofia Kielan-Jaworowska, 25 Nisan 1925'te Polonya'nın Sokołów Podlaski şehrinde doğmuştur. 1928'de babası Franciszek Kielan'a, ailesinin beş yıllığına taşındığı Varşova'daki Tarım ve Ticaret Kooperatifleri Birliği'nde bir iş teklif edildi. Zofia ve ailesi 1934'te Varşova'ya döndüler ve Varşova'nın bir ilçesi olan Żoliborz'da yaşadılar. Çalışmalarına, Nazilerin şehri tamamen yok etmeye çalıştığı savaştan sonra yıkımın ardından Varşova'da başladı ve harebeye dönmüş Jeoloji Bölümü'ne katıldı. Bunun yerine Polonyalı paleontolog Roman Kozłowski tarafından kendi evinde verilen derslere katıldı.^[4] Burası onun tutkusunun başladığı yerdir. Daha sonra, profesör olduğu Varşova Üniversitesi'nde zooloji alanında yüksek lisans derecesi ve paleontoloji doktorası yaptı. 15 yıl sonra, Gobi Çölü'ne ilk Polonya-Moğol paleontolojik araştırmasını organize etti ve yedi kez bölgeye gitti. Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliği komitesinde görev yapan ilk kadın oldu. Bulguları, yaşayan herhangi bir uzman tarafından tartışmasız bir şekilde eşsiz kabul edilmektedir.^[4][5]

Polonya Bilimler Akademisi Paleobiyoloji Enstitüsü'nde çalıştı. Polonya ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki profesyonel kuruluşlarda bir dizi görevde bulundu.^[1]

Çalışmaları, Orta Avrupa'dan (Polonya ve Çekya) devoniyen ve ordovisiyen trilobitlerin incelenmesini, Gobi Çölü'ne birkaç Polonya-Moğol paleontolojik keşif gezisini ve yeni timsah, kertenkele, kaplumbağa, dinozor (özellikle Deinocheirus), kuşlar ve çokyumrulular türlerinin keşfini içeriyordu. Dinozor Avı kitabının yazarı ve Dinozorlar Çağından Memeliler kitabının ortak yazarıdır.

Çalışmaları hakemli bilimsel dergilerde, kitaplarda ve monografilerde geniş çapta yayımlandı.

Varşova Üniversitesi'ndeyken yüksek lisans araştırmasına başladı. Bu, diğer paleontologlarla keşif gezilerine katılmasına ve çeşitli katkılarda bulunmasına izin verdi. Kielan-Jaworowska, 1947'de Dünya Müzesi ve Ulusal Jeoloji Enstitüsü'nden bir grup araştırmacıyla birlikte ilk paleontolojik kazısına katıldı. Jeolog Jan Czarnocki liderliğindeki kazılar, Polonya'nın Świętokrzyskie Dağları'nda Orta Devoniyen tabakalarının açığa çıkarılmasında gerçekleştirildi. Grubun işi, yumuşak kaya için kazmayı ve mevcut fosilleri toplamak için bir elek kullanırken sarı marndan oluşan tortuyu akan suda durulamayı içeriyordu. Kielan-Jaworowska grupla iki ay geçirdi ve özellikle yüksek lisans tezinin odak noktası haline gelen trilobit fosillerini aradı. Önümüzdeki üç yaz boyunca Świętokrzyskie Dağları'ndaki belirli bölgelere döndü ve yüzden fazla trilobit örneğine ulaşan koleksiyonunu geliştirmeye devam etti.^[5]

Kielan-Jaworowska, 1949'da yüksek lisans derecesini aldı. 1948 sonbaharından beri Varşova Üniversitesi Paleontoloji Bölümü'nde asistan olarak çalışıyordu. 1952 yılına kadar orada çalıştı, biyoloji ve jeoloji öğrencilerine paleontoloji dersleri verdi.^[5]

1963'ten 1971'e kadar Gobi Çölü'ne yaptığı keşif gezileri sırasında, Kretase ve erken Tersiyer'den birçok dinozor ve memeliyi gün yüzüne çıkardı. Bulguları o kadar kapsamlıydı ki, 1965'te ekibi Polonya'ya 20 tondan fazla fosil gönderdi. En dikkate değer buluntularından biri, 1971'de bir Protoceratops ve bir mücadeleye karışmış genç bir Velociraptor keşfettiği zamandı. Bu ikisinin bu pozisyonda nasıl bozulmadan kaldıklarının fosilleşme süreci hala tartışılmaktadır. Bulguları çoğunlukla dinozorlar olsa da, tüm araştırmasını onlara odaklamadı. 1949'dan 1963'e kadar Paleozoik omurgasızlar, özellikle trilobitler üzerinde yoğunlaştı. Yaygın olarak bulunan en eski fosiller arasındaydılar. Bu, 1963'te Mezozoyik memelileri araştırmaya odaklanmasını sağladı ^[4][5]

Kielan-Jaworowska, fosil bulgularını detaylandıran monografilere büyük katkı sağladı ve Gobi Çölü'ndeki paleontolojik çabalarının kısa açıklamalarını veren Dinozor Avcılığı adlı kendi kitabını yazdı. Kitap Lehçe yazılmış ve İngilizceye çevrilmiş ve 1969'da yayınlanmıştır. Kitap, Moğol halkıyla olan alışverişinin yanı sıra hayatının işinde başarıya ulaşmak için karşılaştığı zorlukları da not ediyor. Araştırmasında, dinozorların kitlesel yok oluşuyla ilgili asteroit teorisini araştırdı. Kielan-Jaworowska kitabı, kitlesel yok oluşlar üzerine yapılan araştırmaların gelecek yıllarda farkındalığı nasıl artırabileceğine dikkat çekerek bitirdi. Kielan-Jaworowska ve kitabı uluslararası ilgi ve ün kazandı.^[6]

1960'tan 1982'ye kadar Paleobiyoloji Enstitüsü'nün direktörlüğünü yaptı. 1982'de Paris'teki Musée National d'Histoire Naturelle'de iki yıl süren misafir profesörlük görevini üstlenmek için görevinden ayrıldı. Varşova'ya döndükten kısa bir süre sonra, 1986'dan 1995'e kadar Paleobiyoloji Enstitüsü'nde Fahri Profesör olarak atandığı Oslo Üniversitesi'ne Paleontoloji Profesörü olarak atandı.^[7]

1988'de Walter Granger Anma Ödülü'ne layık görüldü.^[8]

1999'da Kielan-Jaworowska, Uluslararası Dürüstler Madalyası aldı.^[9]

1996 yılında Romer-Simpson Madalyası ile ödüllendirildi ve omurgalı paleontolojisi disiplininde sürdürülen ve olağanüstü akademik mükemmelliği onurlandıran Omurgalı Paleontoloji Derneği ödülünün 8. sahibi oldu.^[7] 2002'de Star of the Polonia Restituta Nişanı ile Komutan Haçı ödülünün de sahibi oldu.^[8] Dinozorlar Çağından Memeliler adlı kitabı ona 2005 yılında Polonya Bilim Vakfı'nın prestijli Ödülü'nü kazandırdı. Çalışmaları, "memelilerin Mezozoyik evrimi üzerine yaratıcı bir araştırma sentezi için" kabul edildi.

Kielan-Jaworowska'nın ortak yazarı Zhe-Xi Lou, onun paleontolojiye katkısını yaşayan herhangi bir uzman tarafından eşsiz olarak tanımlıyor ve "son 100 yıldır Mezozoik memeli araştırmalarının tamamında, yalnızca merhum Amerikalı paleontolog George Gaylord Simpson olurdu. ona eşit". Nadir bulunanlar arasında en nadide olanıdır - önemli bilimsel katkılarda lider ve aynı zamanda girişken ve karizmatik bir figür olmuştur, her ikisi de paleontolojiyi daha iyi bir bilim ve dünya çapındaki paleontologları daha iyi bir topluluk haline getirmiştir.^[4]

Polonya Jeoloji Topluluğu, Avrupa Akademisi, Paleontoloji Derneği, Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi,^[10] Norveç Paleontoloji Derneği, Polonya Bilimler Akademisi üyesi ve ayrıca Londra Linne Derneği, Polonya Kopernik Derneği onursal üyesiydi. Natüralistler ve Omurgalı Paleontoloji Derneği.^[8] Harvard Üniversitesi'nde (1973–74), Paris Diderot Üniversitesi'nde (1982–84), Oslo Üniversitesi'nde (1987–95) ve Polonya Bilimler Akademisi'nde çalıştı.^[8]

Kielanodon, Zofiabaatar, Kielantherium, Zofiagale^[11] ve Indobaatar zofiae dahil olmak üzere soyu tükenmiş bir dizi hayvan onun onuruna adlandırılmıştır.

Radyobiyoloji profesörü Zbigniew Jaworowski ile evlenmiştir.^[1]

Kitapları

• Kielan-Jaworowska, Z. (1974). Hunting for dinosaurs. Cambridge: MIT Press. ISBN 978-0-262-61007-0. 
• Lillegraven, Jason A.; Kielan-Jaworowska, Zofia; Clemens, William A., (Ed.) (1979). Mesozoic mammals : the first two-thirds of mammalian history. University of California Press. ISBN 978-0-520-03951-3. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia; Cifelli, Richard L.; Luo, Zhe-Xi (2004). Mammals from the age of dinosaurs : origins, evolution, and structure. Columbia University Press. ISBN 0-231-11918-6. 
• Kielan-Jaworowska, Z. (2013). In pursuit of early mammals. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-00817-6. 

Makaleleri

• Kielan, Zofia (1954). "Les trilobites Mésodévoniens des Monts de Sainte-Croix" (PDF). Palaeontologia Polonica (Fransızca). Cilt 6. 15 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Şubat 2023. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia (January 1968). "Scolecodonts versus jaw apparatuses". Lethaia. 1 (1). ss. 39-49. doi:10.1111/j.1502-3931.1968.tb01726.x. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia (14 Haziran 1969). "Discovery of a multituberculate marsupial bone". Nature. 222 (5198). ss. 1091-2. Bibcode:1969Natur.222.1091K. doi:10.1038/2221091a0. PMID 5815073. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia; Sochava, Andrey V. (1969). "The first multituberculate from the Uppermost Cretaceous of the Gobi Desert (Mongolia)" (PDF). Acta Palaeontologica Polonica. 14 (3). ss. 355-367. 17 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Şubat 2023. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia (6 Haziran 1970). "Unknown structures in multituberculate skull". Nature. 226 (5249). ss. 974-6. Bibcode:1970Natur.226..974K. doi:10.1038/226974a0. PMID 5445884. 
• Butler, P. M.; Kielan-Jaworowska, Z. (14 Eylül 1973). "Is Deltatheridium a marsupial?". Nature. 245 (5420). ss. 105-106. Bibcode:1973Natur.245..105B. doi:10.1038/245105a0. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia; Benthe, H.F.; Haberland, G. (26 Haziran 1975). "Possible occurrence of marsupial bones in Cretaceous eutherian mammals". Nature. 255 (5511). ss. 698-699. Bibcode:1975Natur.255..698K. doi:10.1038/255698a0. 
• Crompton, A. W. and Kielan-Jaworowska, Z. 1978. Molar structure and occlusion in Cretaceous therian mammals. In Butler, P. M. and Joysey, K. A. (eds.), Studies in the Development, Function and Evolution of Teeth: 249—289. Academic Press, London and New York.
• Kielan-Jaworowska, Zofia (1 Şubat 1979). "Pelvic structure and nature of reproduction in Multituberculata". Nature. 277 (5695). ss. 402-3. Bibcode:1979Natur.277..402K. doi:10.1038/277402a0. PMID 399323. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia (April 1980). "Absence of ptilodontoidean multituberculates from Asia and its palaeogeographic implications". Lethaia. 13 (2). ss. 169-173. doi:10.1111/j.1502-3931.1980.tb01047.x. 
• Fosse, G.; Kielan-Jaworowska, Z.; Skaale, S.G. (August 1985). "The microstructure of tooth enamel in multituberculate mammals". Palaeontology. 28 (3). ss. 435-449. ^[]
• Kielan-Jaworowska, Zofia; Presley, R.; Poplin, Cecile (27 Ekim 1986). "The cranial vascular system in taeniolabidoid multituberculate mammals". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 313 (1164). ss. 525-602. Bibcode:1986RSPTB.313..525K. doi:10.1098/rstb.1986.0055. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia; Dashzeveg, Demberlyin; Trofimov, Boris A. (1987). "Early Cretaceous multituberculates from Mongolia and a comparison with Late Jurassic forms" (PDF). Acta Palaeontologica Polonica. 32 (1–2). ss. 3-347. 20 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Şubat 2023. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia; Crompton, A. W.; Jenkins, Farish A. (30 Nisan 1987). "The origin of egg-laying mammals". Nature. 326 (6116). ss. 871-873. Bibcode:1987Natur.326..871K. doi:10.1038/326871a0. 
• Hopson, James A.; Kielan-Jaworowska, Zofia; Allin, Edgar F. (30 Haziran 1989). "The cryptic jugal of multituberculates". Journal of Vertebrate Paleontology. 9 (2). ss. 201-209. doi:10.1080/02724634.1989.10011754. JSTOR 4523255. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia; Nessov, Lev A. (January 1990). "On the metatherian nature of the Deltatheroida, a sister group of the Marsupialia". Lethaia. 23 (1). ss. 1-10. doi:10.1111/j.1502-3931.1990.tb01776.x. 
• Kielan-Jaworowska, Z.; Ensom, P.C. (January 1992). "Multituberculate mammals from the Upper Jurassic Purbeck Limestone Formation of southern England". Palaeontology. 35 (1). ss. 95-126. ^[]
• Krause, David W.; Kielan-Jaworowska, Zofia; Bonaparte, José F. (3 Eylül 1992). "Ferugliotherium Bonaparte, the first known multituberculate from South America". Journal of Vertebrate Paleontology. 12 (3). ss. 351-376. doi:10.1080/02724634.1992.10011465. JSTOR 4523458. 
• Kielan-Jaworowska, Z.; Ensom, P.C. (April 1994). "Tiny plagiaulacoid multituberculate mammals from the Purbeck Limestone Formation of Dorset, England". Palaeontology. 37 (1). ss. 17-31. ^[]
• Kielan-Jaworowska, Zofia (September 1996). "Characters of multituberculates neglected in phylogenetic analyses of early mammals" (PDF). Lethaia. 29 (3). ss. 249-266. doi:10.1111/j.1502-3931.1996.tb01658.x. 20 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Şubat 2023. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia; Cifelli, Richard L.; Luo, Zhexi (29 Mart 2007). "Alleged Cretaceous placental from down under". Lethaia. 31 (3). ss. 267-268. doi:10.1111/j.1502-3931.1998.tb00516.x. 
• Luo, Zhe-Xi; Cifelli, Richard L.; Kielan-Jaworowska, Zofia (4 Ocak 2001). "Dual origin of tribosphenic mammals". Nature. 409 (6816). ss. 53-57. Bibcode:2001Natur.409...53L. doi:10.1038/35051023. PMID 11343108. 
• Kielan-Jaworowska, Zofia; Hurum, Jorn H. (May 2001). "Phylogeny and systematics of multituberculate mammals" (PDF). Palaeontology. 44 (3). ss. 389-429. doi:10.1111/1475-4983.00185. 20 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Şubat 2023. 

• Professor Kielan-Jaworowska's Web-page on PAN Server 27 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.