Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu

Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu (1901, Erzurum - 16 Kasım 1974, İstanbul), Türk sosyolog, akademisyen ve fikir adamı.

1901 yılında Tortum yakınlarındaki Öşkvank, yeni ismiyle Çamlı Yamaç,^[1] (bugün Uzundere'ye bağlı) doğmuştur. Asıl adı Ahmed Halil’dir. Fındıkoğulları ailesine mensup Halil Fahri Bey’in oğludur. Halil Fahri Bey de 1860 yılında Öşkvank’ta doğmuş ve çeşitli bölgelerde kadılık yapmış ve 1916 yılında ölmüştür. Annesi Fatma Zehra Hanım 1865 yılında Tortum’un Dikyarlı ilçesinde doğmuştur. İkinci Dünya Savaşı sırasında hac vazifesini yapmak için gittiği Hicaz’da ölmüştür.

Babasının memuriyeti ve Doğu Anadolu’da o yıllarda savaş ve göç olayları sebebiyle Ziyaeddin Fahri’nin çocukluğu sürekli yer değiştirmeler içinde geçmiştir. Fındıkoğlu, babasının memuriyeti sebebiyle ilk öğrenimini Erzincan ve Hakkâri'de yapmıştır. Orta öğretimini ise Malatya İdadisi (lise), Kayseri Sultanisi (lise) ve İstanbul Gelenbevi Sultanisinde (lise) tamamlamıştır.^[2] Gelenbevi Sultanisinde, 10. sınıfta okumakta iken daha büyük yaştaki sınıf arkadaşlarının askere alınması sonucu sınıfta kendisi ile birlikte iki arkadaşı kalmıştır. Okul idaresi üç çocuk için eğitim faaliyetine devam edemeyeceği gerekçesiyle sınıfı kapatır. O sıralarda Ziyaeddin Fahri, Posta-Telgraf Mektebinin sınavla öğrenci aldığını öğrenir. Vilayetler için posta müdürü yetiştiren bu okulun sınavlarına girer ve kazanır. 1922 yılında Posta –Telgraf Mektebini bitiren Ziyaeddin Fahri, aynı yıl "Galatasaray Postahanesi"’nde görev alır. Ayrıca Ziyaeddin Fahri Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Felsefe öğrenimine başlar. Geceleri posta hanede çalışıp gündüzleri fakülteye devamederek buradan 1924 yılında mezun olur.Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Edebiyat Fakültesini bitirdikten sonra postahanedeki görevinden ayrılarak Erzurum Lisesi Felsefe Öğretmenliğine atanır(8 Aralık 1924). Bir süre aynı okulda Fransızca Öğretmenliği de yapan Fındıkoğlu 1925 yılı Ekim ayında Sivas Lisesi Felsefe ve Sosyoloji Öğretmenliğine atanır. Fındıkoğlu bir yazısında tarihçi Memduh Turgut’tan bahsederek “Erzurum Lisesi’nde o ders senesinin sonuna doğru vukua gelen bir hareket dolayısıyla Erzurum’dan uzaklaştırıldığımız zaman ben Sivas’a o da Bursa’ya gittik” diyor. Bu konuyla ilgili dipnotta ise şu kaydı düşmüş: “Bu hadise hakkında müşahede ve vesikalara dayalı notların yayımı yararlı olur. Bu nevi yayım eski Erzurum Lisesinin talebe hareketlerine bakmak lazımdır.Ziyaeddin Fahri 1926 eylül’ünden sonra da Ankara Erkek Lisesi ve Ankara Kız Lisesi’nde felsefe, sosyoloji ve edebiyat öğretmenliği yapar. Bu görevini 1929 yılı sonuna kadar sürdürür.1930 yılı başında doktora yaptırmak üzere yurt dışına gönderilecek bir öğrencinin seçimi için yapılan sınavda başarılı olarak Strasbourg Üniversitesi’ne gönderilir.

Türkiye’deki lisans öğrenimi geçersiz sayıldığı için Strasbourg Üniversitesinde ikinci felsefe lisansına başlar ve 1933 yılında bu bölümden mezun olur. Fındıkoğlu, daha sonra 23 Ekim 1933 tarihinde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde İçtimaiyât ve Ahlak Doçentliğine atanır.Bu göreve kısa bir süre devam ettikten sonra Strasbourg’a dönerek hazırlamakta olduğu doktora tezi üzerine çalışmaya koyulur. Ziya Gökalp üzerine olan doktora tezini 1935 yılında tamamlayan Ziyaeddin Fahri, 1936 yılında doktor unvanı ile İstanbul Üniversitesi doçentlik görevine döner. 1937 yılında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Sosyoloji ve Komün Bilgisi Doçentliğine atanan Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, bu görevini sürdürürken bir taraftan da Prof. Dr. Gerhard Kessler’in tercüme işleriyle uğraşır. 1941 yılında profesör olan Fındıkoğlu, 1944’te İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Sosyoloji ve sosyal siyaset kürsüsüne geçer. Ayrıca Fındıkoğlu 1947-1949 yılları arasında İktisat Fakültesi Dekanlığı görevinde bulunur. Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu 1958 yılında da ordinaryüslüğe yükseltilir. 6 Haziran 1973 tarihinde emekli oluncaya kadar bulunduğu fakültede kürsü başkanlığını sürdürür.

Fındıkoğlu ilk ciddi rahatsızlığını 16 Aralık 1971 günü yaşar. Aşırı yorgunluk nedeniyle geçirdiği kriz sonucu bilimsel çalışmalarına ara vermek zorunda kalır. Fındıkoğlu, 1974 yılının 15 Kasım’ı 16 Kasım’a bağlayan gece ölmüştür. 18 Kasım Pazartesi günü kalabalık bir topluluğun katılımıyla gerçekleşen cenaze töreninden sonra Edirne Kapı Şehitliğinde toprağa verilmiştir.

Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun eşi Efser Hanım 1913 yılında İzmir’de doğmuştur.İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi mezunudur. Efser Hanım, Ziyaeddin Fahri Bey’e daima yardımcı olmuş, ona rahat bir çalışma ortamı hazırlamıştır. Fındıkoğlu’nun Emin (1940) ve Ali Halil (1949) adında iki oğlu; Pınar (1942) adında bir kızı vardır.

2000'i aşkın eserlerinden bazıları şunlardır:

• Erzurum Şairleri(1927)
• Tortum Seyahatnamesi
• Ziya Gökalp (1935)
• Ahlâk tarihi (3 Cilt, 1936-1946),
• İbn-i Haldun’un Hukuka Ait Fikirleri ve Tesiri (1939)
• İçtimaiyyat(1958)
• Hukuk Sosyolojisi(1958)
• Le Play Mektebi ve Prens Sabahattin(1962)
• İktisat Sosyolojisi Açısından Sosyalizm(1965)
• İçtimaiyata Giriş (1944)
• İçtimaiyyat Dersleri(1971)
• Karl Marx (1818 - 1883): Hayatı ve Şahsiyeti, Eserleri ve Tahlilleri, İktisadi Nazariyeleri
• Türkiye’de Kooperatifçilik:Tatbiki Sosyoloji Denemesi (1953)
• Kooperasyon Sosyolojisi (1967)
• Yunus Emre -Anadolu Edebiyatı Notları- (2014)

Hakkında yazılanlar

• Bilgiseven, Âmiran Kurtkan. Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987. ISBN 975-17-0023-X

Özel

Genel

• Prof. Dr. Nevin GÜNGÖR ERGAN, Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Türk Kültürü, C.XXVII, S. 312, Nisan 1989, ss. 202-211.
• [1] 27 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.