Zihniyet tarihi

Zihniyet tarihi Fransızca histoire des mentalités kavramına bir öyküntüdür ve bu terim "davranışlar tarihi", "zihniyet" veya "dünya görüşü" olarak çevrilebilir. Terim tarihin, sonraki nesil Annales Okulu'nun (özellikle kitap ve okur-yazarlık tarihçisi Roger Chartier'nin) "kritik dönüş" (tournant critique) ile ilişkili belirli bir icra yöntemini tanımlar.

Zihniyet tarihi geçmiş toplumsal ve kültürel grupların geniş kafa yapıları üzerine odaklanır. Annales'in longue durée'ye (uzun dönem) olan ilgisi ışığında kısa dönemli olaylardansa aşamalı ilerlemelere yoğunlaşma eğilimindedir. Kavram ayrıca kültür tarihi veya tarihsel antropoloji'nin dengi veya bir çeşidi olarak da görülebilir.

Zihniyet tarihi ya da histoire des mentalités, belirli bir zamandaki insanların hakkında düşündükleri, iç içe geçtikleri ve sınıflandırdıkları kendilerini çevreleyen dünyalarını betimleme ve inceleme yollarını amaçlayan tarihsel çalışmaları tasvir etmede kullanılan bir ifadedir. Zihniyet tarihi çeşitli tarih ekollerinden pek çok tarihçi ve akademisyen tarafından tarihsel bir araç olarak kullanılmıştır. Özellikle, Annales Okulu tarihçileri zihniyet tarihini geliştirmede ve işleyecek bir metodoloji inşa etmede yardımcı oldular. Bu metodolojiyi kurarken kendilerini belirli bir zaman ve mekanla sınırlandırdılar.^[1] Bu yaklaşım, zihniyet tarihini tarihsel tahlilde bir araç olarak kullanan başka bir alan olan mikrotarih ile özdeşleşmiş yoğun çalışmaya matuftur.

Zihniyet tarihi teriminin kaynağı Annales tarihçileri Georges Duby ve Roger Chartier'nin yazılarındadır. Total tarihin çalışmaları içinde Annales tarihçileri geçmiş nesillerin basitçe olay ve siyaset odaklı tarihlerine dayanmamayı hedef seçtiler.^[2] Michael Harsgor Annales tarihçilerinin mücadelesinin o zamanlarda yazılan Marksist tarih biçemleri gibi teleolojik sonuçlara dayanan belirlenimci bir tarih yazmak olmadığını belirtir. Daha ziyade Annales tarihçileri kendilerini tolumsal yapıların, "yani temel iktisadi analizin iskeletinin üzerini kaplayan demografik, kültürel, mental ve olayın psikoanalitik verisi"nin yaratılışına kendilerini vermiştiler.^[2] Ayrıca Annales tarihçilerinin total tarihi oluştururken zihniyet tarihinin bu tarihin oluşumunun yalnızca bir tarafı olduğunu da dikkate aldıkları söylenmiştir.^[3] Basitçe belirtmek gerekirse onlar, hangi dönemi çalışıyor olurlarsa olsunlar o dünyayı yeniden inşa etmeye çabalıyorlardı. Duby kendi çalışması, The Three Orders: Feudal Society Imagined gibi ve kendi çalışması üzerine William Marshal, bireyin hayatının çeşitli yönlerini süzen yapıların içinde düşüncelerin gelişimine odaklanmışlardır.^[1]

Metodoloji içindeki bu gelişme zihniyet tarihiyle bireylerin dünya görüşlerini yeniden inşa etmeye çalışan ve bu bulgularını mikrotarih biçiminde bütün toplum hakkında anlam çıkartmada kullanan diğer tarihçiler için büyük önem arz etmektedir. Bu tarihçiler genellikle, Annales tarihçileri için çok önemli hale gelen geniş iktisadi dizilemelerle değil zihniyet tarihini şekillendirmek için toplumsal ve kültürel tarih ile ilgilenerek çalışma alanlarını daraltmışlardır.^[2] Carlo Ginzburg'un kitabı Peynir ve Kurtlar, zihniyet tarihini akılda tutarak yapılan mikrotarih çalışmalarının öncüsüdür. Ginzburg on altıncı yüzyıl İtalya'sının köylü zihniyetini yalnız bir değirmenci, Menocchio olarak da bilinen Domenico Scandella'nın dava kayıtlarını inceleyerek ve parça halinde ve belgisiz delillerde benzerlikler veya akımlar bulmaya çalışarak yeniden inşa etmeye çalışmıştır.^[4]

Benzer teknikler Robert Darnton'ın Fransız toplumunun farklı sosyal katmanlarındaki grupların zihniyetlerini kurmada mikrotarihi kullandığı Büyük Kedi Katliamı kitabında da görülebilir. Darnton insanların etraflarında gördükleri dünyayı görme yordamlarıyla ilgilenir. Matbaa kalfalarının semt kedilerini katledişlerinin sembolik önemini gelişen burjuvaziye duyulan bastırılmış duyguların bir dışa vurumu olarak yorumlar.^[5] Benzer biçimde ve zihniyet tarihi geleneğiyle de uyumlu olarak Darnton böyle bir toplumsal konumdaki kişinin etrafındaki dünya hakkındaki çıkarımlarını ve yorumlayışını belirlemek amacıyla burjuvazinin kendi şehrini tasvirini incelemeye bir bölüm ayırır. Darnton olayların yansıtıldığı yöntemlerin aynı olayların zamanın insanları tarafından yorumlandığı biçiminden farklı olabileceğini göstermek için bu tasviri kullanır.^[5]

Bütün gelişme aşamalarında zihniyet tarihine eleştiriler yöneltilmiştir. Özellikle Marksist tarihçiler Annales tarihçilerini "yalnızca aklın yerilmesine binaen ve ona eşlik eden basit inanışa dayanan makaleler yayınlamaya yol açabilecek zihniyet çalışmalarına genel bir sentez içinde yer verme çabalarını" eleştirmede çabuk davranmışlardır.^[2] Carlo Ginzburg şahsen zihniyet çalışmalarının yöntemlerini "bariz sınıfsız karakteri" nedeniyle eleştirmiştir.^[4]

• Büyük Kedi Katliamı (1984)
• Peynir ve Kurtlar (1976)
• Öznellik
• Tarihyazımı

• Burguiere, A. "The Fate of the History of Mentalities in the Annales," Comparative Studies in Society and History (1982) 24#3, pp 424–437.
• Burke, Peter (1997). "'Strengths and Weaknesses in the History of Mentalities'". Burke, Peter (Ed.). Varieties of Cultural History (Digital bas.). Cambridge: Polity Press. ss. 162-82. ISBN 978-0745616995. ; revised from original publication in History of European Ideas, 7 (1986), 439-51.
• Chartier, Roger (1988). Cultural History: Between Practices and Representations (1.1dil=İngilizce bas.). Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. ISBN 9780801422232. 
• Hutton, Patrick. "Mentalities" in Kelly Boyd, ed. (1999). Encyclopedia of Historians and Historical Writing vol 2. Taylor & Francis. ss. 800-3. 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2017. KB1 bakım: Fazladan yazı: yazar listesi (link)
• Poirrier, Philippe (2004). Les enjeux de l'histoire culturelle (New bas.). Paris: Éd. du Seuil. ISBN 978-2020492454.