İçeriğe atla

Zeytuni babun

Zeytuni babun
Korunma durumu

Asgari endişe altında (IUCN 3.1)[1]
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Mammalia
Takım:Primates
Alt takım:Haplorhini
İnfra takım:Simiiformes
Familya:Cercopithecidae
Oymak:Papionini
Cins:Papio
Tür: P. anubis
İkili adlandırma
Papio anubis
(Lesson, 1827)
Coğrafik dağılımı

Zeytuni babun (Papio anubis), Köpeksi maymunlar (Cercopithecidae) ailesinden bir maymun türüdür. Tür, tüm babunların en yaygın çeşididir,[2] dağılımı Afrika'daki 25 ülkede Mali'den, Etiyopya'ya[3] ve Tanzanya'ya kadar uzanır. Sahra'nın bazı dağlık bölgelerinde yalıtılmış topluluklar da mevcuttur. Savanlarda, bozkırlarda ve ormanlarda yaşar. Yaygın adı, uzaktan yeşil-gri bir ton olan kürk renginden türemiştir. Türdeki sesli ve sesli olmayan çeşitli iletişimler, karmaşık bir toplumsal yapıyı kolaylaştırır.

Fiziksel özellikler

Erkek (solda) ve dişi (sağda) kafatası

Yelenin yanı sıra, erkek zeytuni babun, ağırlık, vücut ve köpek dişi boyutu açısından dişilerden farklıdır. Erkeklerin ortalama yüksekliği ayakta dururken 70 cm iken dişilerde ortalama 60 cm dir.[2][4] Zeytuni babun, en büyük maymun türlerinden biridir; sadece chacma babun ve mandril benzer boyutlara ulaşır.[5] Vücut uzunluğu 50 ile 114 cm arasında değişir. Ortalama vücut uzunluğu türde 85 santimetre civarındadır. Dört ayak üzerinde omuz yükseklikleri, kadınlarda ortalama 55 santimetre (22 in) iken erkeklerde ortalama 70 santimetre (28 in)dir. Her iki cinsiyet için tipik ağırlık aralığı ortalama 10–37 kg arasındadır. Erkekler ortalama 24 kg iken, dişiler ortalama 14,7 kg dır. Bazı erkeklerin ağırlığı 50 kilograma kadar ulaşabilir.[6][7][8][9]

Diğer babunlar gibi, zeytuni babunun da uzun, köpeğe benzer bir ağzı vardır.[2] Zeytuni babunun,dişleri, kuyruğu ve dört ayaklı yürüyüşü, daha çok köpek gibi görünmesine neden olur.[10] Kuyruk, ilk çeyrekte dik olduğu için neredeyse kırılmış gibi görünür, ardından keskin bir şekilde aşağı iner.[11] Çizgi filmlerde ve filmlerde ünlü bir babun kıçının çıplak yaması, zeytin babununda oldukça küçüktür. Çoğu Cercopithecine gibi zeytin babununun da yiyecek depolamak için yanak kesesi vardır.[12]

Davranış ve ekoloji

Ağaçlar, avcıları tespit etmek isteyen bir gözcü için kullanışlı olabilir.
Tanzanya, Ngorongoro Koruma Alanı'nda gençleri tımar eden bir yetişkin babun.

Sosyal yapı

Kenya'da bir babun klanı.

Zeytuni babunlar, az erkek, çok sayıda kadın ve yavrularından oluşan 15 ila 150 kişilik gruplar halinde yaşar.[13] Her babunun, egemenliğine bağlı olarak grup için de bir sosyal hiyerarşi vardır. Kadın egemenliği kalıtsaldır, kızları anneleriyle hemen hemen aynı rütbeye sahiptir [14] ve yetişkin dişiler sosyal sistemin çekirdeğini oluşturur. Kadın akrabalar, birlik içinde kendi alt gruplarını oluşturur. Akraba dişiler büyük ölçüde birbirlerine dosttur. Birbirlerine yakın olma ve birbirlerini Tımar etme eğilimindedirler.Birlik içindeinde agresif karşılaşmalarda takım oluştururlar. Dişi akrabalar, doğum gruplarından göç etmedikleri için bu güçlü bağları oluştururlar.[15]

Üreme ve ebeveynlik

Yavrusunu emziren dişi Zeytuni babun, Uganda
Bebeğini taşıyan bir babun, Manyara Gölü Milli Parkı, Tanzanya

Dişiler 7 ila 8 yaşlarında, erkekler ise 7 ila 10 yaşlarında cinsel olarak olgunlaşır.[2] Bir dişinin yumurtlamasının başlangıcı, erkeklere çiftleşmeye hazır olduğunun bir işaretidir. Yumurtlama sırasında dişinin anogenital bölgesinin derisi şişer ve parlak kırmızı / pembeye döner.[16] Şişlik hareket etmeyi zorlaştırır ve dişinin mikrobiyal veya parazitik enfeksiyon olasılığını artırır. Daha şişmiş anogenital bölgeleri olan dişiler gençken çoğalırlar, her yıl daha fazla yavru üretirler ve bu yavruların hayatta kalma şansı daha yüksektir. Bu dişiler ayrıca daha fazla erkek çeker ve aralarında agresif kavgalara neden olma olasılıkları daha yüksektir.[13] Zeytuni babunlar rastgele çiftleşme eğilimindedir. Bir erkek, öfkeli bir dişiyle bir ilişki kurar, ona yakın durur ve onunla çiftleşir.[17] Erkekler, partnerlerini onunla çiftleşmeye çalışan diğer herhangi bir erkeğe karşı korurlar. Bir kadın çok günlü bir birliktelikte olmadığı sürece, genellikle her gün birden fazla erkekle çiftleşir.[18] Üremeleri için birden fazla çiftleşme gerekli değildir, ancak dişinin yavrularının gerçek babalığını belirsiz hale getirme işlevi görebilir. Bu babalık eksikliği, çocuk öldürme olayını azaltmaya yardımcı olabilir. Nadiren, erkek zeytuni babunlar, olası gebe kalma döneminin tamamı boyunca bir dişiyi tekelleştirir. Erkek, dişisini, birliktelik sırasında diğer erkekler tarafından çiftleşmekten korur.[19]

Korunma durumu

Zeytuni babun, IUCN tarafından en Asgari endişe altındaki türler'de listelenmiştir çünkü: "Bu tür çok yaygın ve bol miktarda bulunur ve bir ekin akıncısı ve hayvan katili olarak zulüm görmesine rağmen, geniş bir nüfus düşüşüne neden olduğuna inanılan büyük bir tehdit yoktur". Katledilmesine rağmen, Zeytuni babun hala yaygın ve çok sayıdadır. Rekabet ve hastalığın kapalı ormanlarda babun sayısının azalmasına neden olmuş olabileceği düşünülüyor.

Kaynakça

  1. ^ Wallis, J. (2020). "Papio anubis". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2020: e.T40647A17953200. 
  2. ^ a b c d "Papio anubis". Animal Diversity Web. 2004. 12 Eylül 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  3. ^ Forest and woodland vegetation in the highlands of Dogu'a Tembien. In: Nyssen J., Jacob, M., Frankl, A. (Eds.). Geo-trekking in Ethiopia's Tropical Mountains - The Dogu'a Tembien District. SpringerNature. 2019. ISBN 978-3-030-04954-6. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2019. 
  4. ^ Primate Adaptation and Evolution. 2nd. San Diego: Academic Press. 1999. ss. 195-197. ISBN 0-12-260341-9. 
  5. ^ Dechow (1983). "Estimation of body weights from craniometric variables in baboons" (PDF). American Journal of Physical Anthropology. 60 (1): 113-23. doi:10.1002/ajpa.1330600116. PMID 6869499. 21 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021. 
  6. ^ Burnie D and Wilson DE (Eds.
  7. ^ Wildlife: Mammals: Olive baboon. kenyalogy.com
  8. ^ Primate Factsheets: Olive baboon (Papio anubis) Taxonomy, Morphology, & Ecology 1 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  9. ^ Kingdon, Jonathan Kingdon Guide to African Mammals (1993) 978-0-85112-235-9
  10. ^ Nagel (1973). "A Comparison of Anubis Baboons, Hamadryas Baboons and Their Hybrids at a Species Border in Ethiopia". Folia Primatol. 19 (2–3): 104-65. doi:10.1159/000155536. PMID 4201907. 
  11. ^ "Primate Factsheets: Olive baboon (Papio anubis) Taxonomy, Morphology, & Ecology". 18 Nisan 2006. 1 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  12. ^ Primate Taxonomy. Washington DC: Smithsonian Inst Pr. 2001. ISBN 1-56098-872-X. 
  13. ^ a b "Primate Factsheets: Olive baboon (Papio anubis) Behavior". 18 Nisan 2006. 28 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007. 
  14. ^ Sex and Friendship in Baboons. New York: Aldine Publications. 1985. ISBN 978-0-202-02027-3. 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2010. 
  15. ^ Primate Behavioral Ecology. 4th. Upper Saddle River: Prentice Hall. 2011. ISBN 978-0-205-79017-3. 
  16. ^ Motluk, Alison (2001). "Big Bottom". New Scientist. 19 (7). 23 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021. 
  17. ^ Packer (1979). "Inter-troop transfer and inbreeding avoidance in Papio anubis". Anim Behav. 27 (1): 1-36. doi:10.1016/0003-3472(79)90126-X. 
  18. ^ Reproduction and Fitness in Baboons: Behavioral, Ecological, and Life History Perspective. New York: Springer Science+Business Media, LLC. 2006. s. 28. ISBN 0-387-30688-9. 
  19. ^ Bercovitch (1991). "Mate selection, consortship formation, and reproductive tactics in adult female savanna baboons". Primates. 32 (4): 437-452. doi:10.1007/BF02381935. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Örümcek</span>

Örümcek, eklembacaklılar (Arthropoda) şubesinin örümceğimsiler (Arachnida) sınıfından Araneae takımının üyelerine verilen genel ad. Hemen hemen dünyanın her tarafında yaşar. 2012 rakamlarına göre 112 familyada ve 3879 cinste toplanan 43.244 türü bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Keme</span> Bazı kemirgen türlerinin ortak adı

Keme veya Rattus, Muridae familyasının Rattus cinsini oluşturan fare türlerinin ortak adı.

<i>Zebra ispinozu</i>

Zebra ispinozu ya da Hint bülbülü, Estrildidae familyasından Avustralya'daki çalılık ve ağaçlarda doğal olarak bulunan ve son yüzyıl içerisinde tüm dünyada sevilen bir ev hayvanı olarak yayılmış olan kuş türü. Türkiye'de daha çok Hint bülbülü adı ile tanılır, ama aslında Hindistan'dan gelmez ve bülbüllerle de muhabbet kuşlarıyla da akrabalığı yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Liger</span> Aslan-kaplan melezi canlı

Liger, erkek aslanla dişi kaplanın çiftleşmesinden ortaya çıkan melez canlıya verilen isim. Bu isim İngilizcedeki aslan (lion) ve kaplan (tiger) kelimeleri birleştirilerek türetilmiştir.

<i>Lepus europaeus</i>

Lepus europaeus, Lepus cinsine bağlı Avrupa'ya özgü bir hayvan türüdür. Avrupa ve Asya'nın bir bölümünde görülür. Bayağı tavşan, yabani tavşan veya tavşan olarak da adlandırılabilir. Takımındaki iri türlerden biridir ve ılıman açık araziye uyum sağlamıştır. Genellikle gececil ve otçuldur. Otların yanı sıra özellikle kışları olmak üzere ağaç kabukları, taze dallar ve tomurcuklarla beslenir. Doğada yırtıcı kuşlar, Canidae ve Felidae türleri tarafından avlanır. Uzun ve kuvvetli bacakları ve büyük burun delikleri sayesinde avlanmaktan kaçmak için yüksek hızlı uzun süreli koşulara dayanıklıdır.

<span class="mw-page-title-main">Denizaslanıgiller</span>

Denizaslanıgiller, Kulaklıfokgiller, İrikulaklıgiller (Otariidae), etçiller (Carnivora) takımının Pinnipedia (yüzgeçayaklılar) kladından bir familya.

<span class="mw-page-title-main">Kavgacı siyam balığı</span>

Kavgacı siyam balığı Betta cinsine ait bir balık türü. Yaygın olarak akvaryumlarda yetiştirilir. İki erkek aynı akvaryumda tutulursa ölümüne kavga ederler, adının kökeni de buna dayanır. Halk ağzında kısaca Beta olarak da anılır.

<span class="mw-page-title-main">Yeleli denizaslanı</span>

Yeleli denizaslanı ya da Güney Amerika denizaslanı, denizaslanıgiller (Otariidae) familyasının monotipik Otaria cinsinde sınıflandırılan, Güney Amerika'ya özgü bir türü.

<span class="mw-page-title-main">Babun</span> genellikle yerde yaşayan, köpeksi maymun

Babun veya habeş maymunu (Papio), iriyarı, yerde yaşayan bir köpeksi maymun cinsi. Köpek gibi uzun bir burnu, iri ve sivri dişleri vardır. Babun, yakın akrabaları olan dril ve mandrilden sonra büyük insansı maymunlar ailesine dahil olmayan en iri primattır. Babunlar, insan dışında ağaçları terk ederek yerdeki hayata uyum sağlamış sayılı primatlardanlardır.

<span class="mw-page-title-main">Alligator</span> büyük sürüngen cinsi

Aligator, Alligatoridae familyasına ait bir timsah türü. Aligator, sıcak bölgelerdeki akarsularda yaşayan, timsahlar takımından iri yapılı, kalın ve kabuksu derili sürüngen türü. Gündüzleri dinlenir, çoğunlukla gece avlanırlar. Gözbebekleri dikey olduğundan gece de iyi görürler. Aligatorlar renk körüdür.

<span class="mw-page-title-main">Makaroni pengueni</span> Güney Amerika, Güney Afrika ve Antarktika Yarımadası arasında kalan bölgede yaşayan bir penguen türü

Makaroni pengueni, penguengiller (Spheniscidae) familyasından Güney Amerika, Güney Afrika ve Antarktika Yarımadası arasında kalan bölgede yaşayan bir penguen türüdür. Sorguçlu penguenler (Eudyptes) olarak adlandırılan penguen cinsinin altı türünden birisidir. Kraliyet pengueni ile akrabalığı vardır ve bazı kesimler bu ikisini tek tür olarak ele alırlar. Sarı bir sorgucu olup, yüzü ile üst kısmı siyahtır ve beyaz olan alt kısımdan keskin bir şekilde ayrılır. Yetişkinler ortalama 5,5 kg (12 lb) ağırlığında ve 70 cm uzunluğundadır. Erkek bireyleri, dişi bireylerinden daha büyük boyuttadır ve gagaları daha uzundur. Makaroni penguenleri göçmendir, istisnai durumlarda yuvalama mevsimi dışında karada görülürler. Yaşam süreleri 8 ila 15 yıl arasında değişir.

<span class="mw-page-title-main">Üç parmaklı tembel hayvanlar</span>

Üç parmaklı tembel hayvanlar, dişsiz memeliler (Pilosa) takımından bir familya ve cins. İki parmaklı tembel hayvanlar (Megalonychidae) ile birlikte tembel hayvanlar (Folivora) alt takımını oluştururlar.

<span class="mw-page-title-main">Köpeksi maymunlar</span> primat familyası

Köpeksi maymunlar veya uzun kuyruklu maymungiller (Cercopithecidae), Eski Dünya maymunları grubundan bir maymun familyasıdır. Kuyruklu Eski Dünya maymunlarının (Cercopithecoidea) tek yaşayan familyası ve 135 türü ile en kalabalık maymun familyasıdır. Üyeleri Afrika ve Asya'da yaşamaktadır. En tanınmış cinsleri uzun kuyruklu maymun, babun, şebek, mandril, langur ve uzun burunlu maymunlardır.

<span class="mw-page-title-main">Cinsel seçilim</span>

Cinsel seçilim veya eşeysel seçilim, Charles Darwin'in 1859 tarihli kitabı Türlerin Kökeni'nde açıkladığı kavramdır. Doğal seçilimin temel dayanaklarından biri olarak kabul edilen cinsel seçilim yaşam erkek bireyler arasında yaşanan dişiye sahip olma savaşından ileri gelmektedir. Charles Darwin'e göre cinsel seçilim: ...hayatta kalma çabasına bağlı değil, fakat erkekler arasında dişilerini baştan çıkarma çabasına bağlıdır, sonuç da başarısız olan rakibin ölümü değildir; ancak daha az veya hiç yavru olmamasıdır. ...herhangi hayvanın dişi ve erkeği ortak genel alışkanlıklara sahipse.. ancak yapı, renk veya desenleri açısından farklılıklar gösteriyorsa, bu tip farklılıklara genel anlamda cinsel seçilim neden olmuş olur.

<span class="mw-page-title-main">Misk sığırı</span> Boynuzlugillerden Arktik bölgede yaşayan memeli türü

Misk sığırı veya misk öküzü boynuzlugiller familyasından Arktik bölgede yaşayan bir memeli türüdür. Kalın derisi ve adının geldiği, erkeklerin yaydığı güçlü kokusu ile tanınır. Bu misk kokusu üreme döneminde dişileri çekmek için kullanılır. Misk öküzleri asıl olarak Kuzey Amerika'nın Arktik bölgelerinde ve Grönland'da yaşar. İsveç, Sibirya ve Norveç'e de küçük popülasyonlar yerleştirilmiştir.

<i>Desmodus rotundus</i>

Desmodus rotundus, küçük, yaprak burunlu bir Amerikalı yerlisidir. Hâlâ geçerliliğini koruyan üç vampir yarasa türünden biridir, diğer iki türü kıllı bacaklı ve beyaz kanatlı vampir yarasadır. Bu türler parazit memelilerdir. Vampir yarasanın başlıca besin kaynağı çiftlik hayvanlarının kanıdır, avına geceleri onlar uyuduğunda yaklaşır. Konakçısının derisini keserek açmak ve uzun dilleriyle kanlarını yalamak için keskin dişlerini kullanırlar. Türler büyük ölçüde çok eşlidirler ve baskın yetişkin erkekler dişilerin haremini korurlar. Ailesellik, sosyal bakım ve yiyecek paylaşımı gibi kooperatif davranışlar bakımından en sosyal yarasa türlerinden biridir. Çünkü çiftlik hayvanlarının kanıyla beslendiğinden ve kuduz taşıyıcısı olduğundan, vampir yarasalar bir haşere olarak kabul edilirler. Onun koruma statüsü, Dünya Korunma Birliği tarafından en az endişe verici olarak kategorize edilir.

<i>Aspidoscelis uniparens</i> Üremek için eril bireylere ihtiyaç duymayan, lezbiyen ilişki neticesinde üreyen bir çöl kertenkele türü

Aspidoscelis uniparens, yaygın adıyla kamçı kuyruklu kertenkele Kuzey Amerika'da yaşayan ve tamamen dişilerden oluşan bir sürüngen türüdür. Daha önceden Cnemidophorus cinsine dahil edilmiştir. Kamçı kuyruklu kertenkelenin yaygın bir avcısı, A. uniparens türünü pusu ve av taktikleri kullanarak avlayan leopar kertenkelesidir. Bu sürüngen türü partenogenez ile üreme gerçekleştirir. Bu üreme sürecinde, yumurtalar mayozdan sonra kromozomun iki katına çıkmasıyla döllenme olayı olmadan kertenkeleye dönüşür. Bununla birlikte ovülasyon, cinsel olarak üreyebilen yakın akraba türlerin davranışlarına benzer bir dişi-dişi kur yapma ve çiftleşme ile artırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Cercopithecinae</span> primat alt familyası

Cercopithecinae, babunlar, makaklar ve vervet maymunları dahil olmak üzere yaklaşık 71 türden oluşan, bir Köpeksi maymun alt familyasıdır. Çoğu cercopithecine maymunu türü, Sahra altı Afrika ile sınırlıdır, ancak makaklar Asya'nın uzak doğu bölgelerinden kuzey Afrika'ya ve Cebelitarık'a kadar uzanır.

<span class="mw-page-title-main">Yeşil maymun</span> Afrikalı primat

Yeşil maymun, altın yeşili kürklü, solgun elleri ve ayakları olan bir köpeksi maymun türü. Kuyruğun ucu, uylukların ve yanak bıyıklarının arkası gibi altın sarısıdır. Diğer Chlorocebus türleri gibi alnında ayırt edici bir kürk çizgisi yoktur ve erkeklerde soluk mavi bir skrotum vardır. Bazı yetkililer bunu ve Chlorocebus cinsinin tüm üyelerini, tek bir yaygın tür, Chlorocebus aethiops olarak kabul eder.

<i>Anguis colchica</i>

Anguis colchica, bacaksız kertenkeleler familyasından Doğu Avrupa ve Batı Asya'ya endemik bir kertenkele türüdür. İlk kez Gürcistan'ın Megrelya bölgesinde tanımlanan tür, adını Antik Kolhis Krallığı'ndan almıştır.