Zeynep Biişeva

Zeynep Abdullah kızı Biişeva (Başkurtça: Биишева Зәйнәб Абдулла ҡыҙы; 2 Ocak 1908 - 24 Ağustos 1996, Ufa), Sovyet Başkurt şair, romancı, oyun yazarı.^[1]

Başkurt Türkleri tarafından "Zeynep Apay (abla)" olarak anılır.^[2] Farklı edebi türlerde altmıştan fazla kitabı yayımlanmıştır. Yaqtığa (Aydınlığa) isimli roman üçlemesi, çok uluslu Sovyet döneminin ortak bir ruh kazanıp şekillenmesinde rolü olmuş bir eser olarak değerlendirilir.^[2] 1993 tarihli iki ciltlik Başkurt Dilinin İzahlı Sözlüğü'nde, cümleleri en çok örnek verilmiş iki isim Biişeva ile Hediye Devletşina'dır.^[2] İsmi, Sterlitamak’ta bir Pedagoji Akademisi'ne verilmiştir.

Biişeva Başkurdistan'da, Kügersin'e bağlı Töyömbet köyünde doğdu. Üç yaşındayken annesi, on bir yaşında babasını kaybetti. On iki yaşında okula başladı. Ütkän Yuldar, Uȥğan Yıldar ("Geçmiş Yollar, Geçmiş Yıllar") başlıklı otobiyografisinde çocukluk yıllarını hatırlamayı sevmediğini belirtmiş ve o dönemi karanlık yıllar olarak nitelemişti.^[2] 1924 yılında, iki aylık bir kurstan sonra eğitimine devam etmek için Orenburg şehrindeki Orenburg Kervansarayı'nda bulunan ve Başkurt çocukları için açılan özel okullardan ilki olan Millî Pedagoji Enstitüsü'ne gönderildi. Bu okuldan mezun olduktan sonra 1929-1931 yılları arasında Temyasovo Baymakskogo (Times) bölgesinde ilkokul öğretmeni olarak çalıştı. Burada Gaziz Aminev ile evlendi.^[1]

1931 yılında hem Tatar, hem de Başkurt dillerinde Ufa’da çıkan Pioner isimli bir eğitim dergisinde editör olarak işe başladı ve zamanla dergide baş editörlüğe kadar yükseldi. 1934 yılına kadar Başkurt Kitap Neşriyatı’nda editör olarak çalıştıktan sonra Ufa'dan ayrıldı; Makine Traktör İstasyonu'nda ve bölge gazetelerinde çalıştı. 1938 yılında Ufa'ya döndü. Önce Radyo Komitesi'nde editör, sonra Başkurt Kitap Neşriyatı’nın çocuk edebiyatı bölümünde müdür olarak çalıştı.

1939-1951 yılları arasında editörlüğünü yaptığı Qızıl Başqortostan (Kızıl Başkurdistan) isimli gazetede çeşitli yazılar yayımladı. Savaş yıllarında Rus klasik yazarlarının eserlerini Başkurt diline çevirdi.^[1]

1996 yılında Ufa'da öldü.

İlk hikâyesi Pioner dergisinde 1930'da çıktı. Önceleri çocuk edebiyatı türlerinde eserler veren bir yazar olarak tanınan Biişeva yazın hayatına kısa öyküler, uzun öyküler, şiirler ve ibretli masallar yazarak devam etti. Altmıştan fazla kitabı yayımlandı. Folklor malzemelerinden yararlanılarak dramatik eserler verdi. İlk kitabı, 1942'de basılan Malʹchik Partizan ("Partizan Delikanlı") 'dır.

Yazar, Başkurt halkının 1917 ihtilâli sırasındaki ve ihtilâlden sonra çıkan iç savaş yıllarındaki hayatlarını anlatan üçleme romanı Trilogiya (Üçleme) ile 1968'de Salavat Yulayev Ödülü kazandı.^[2] Bu üçlemenin ilk kitabı Kämhįtįlgändär (Aşağılananlar) isimli epik romandır. Üçlemenin diğer iki kitabı Ŭlŭ Įyįk Buyında(Ulu İyik Boyunda) ve Yįmįş (Yemiş) romanlarıdır. Bu romanda karakterleri çok yönlü ve gerçek hayattaki gibi karmaşık bir yapıda tasarlamış, devrimi anlatan daha önceki tarihi kurgusal eserlerde olduğu gibi ak-kara olarak sunmamıştır.

Eserlerinin hepsinde ülkesinin dünü ile bugünü aktif bir ilişki içindedir. Yazar eserlerinde, içinde bulunduğu zamanın sosyal problemlerini, ülke tarihinin geçmişine giderek açıklamaya çalışmış ve ülkenin vatandaşlarına iyi vatandaş olmalarını telkine etmiştir.^[2] eserlerini resmî Sovyet ideolojisine hizmet için kaleme almış olan yazar, Başkurt toplumunun yaşadığı sıkıntıları, Başkurt halk kültürüne ait folklorik unsurlarla birlikte kullanarak yansıtmıştır.

• Musa Siraji