İçeriğe atla

Zeyneddin Karaca Bey

Karaca Bey
Melik üz-Zahir[1]
(Zahir Hükümdar)
Melik ül-Kahir[2]
(Muzaffer Hükümdar)
Dulkadir Beyi
Hüküm süresi1337–1353
Taç giymesi1337
Önce gelenHanedan kurucusu
Sonra gelenGarseddin Halil Bey
Doğumy. 1279
Ölüm11 Aralık 1353
Kahire
Çocuk(lar)ıGarseddin Halil Bey
Sarimüddin İbrahim
İsa
Şaban Süli Bey
Osman
Davud
Tam adı
Ḏulkadiroglu Zayn-al-Dīn Qarāja at-Turkmānī[3]
HanedanDulkadir
BabasıDulkadir
Diniİslam

Zeyneddin Karaca Bey (y. 1279 – 11 Aralık 1353, Kahire), 1337 ile 1353 yılları arasında, Anadolu ve kuzey Suriye'de hüküm süren Dulkadiroğulları beyliğini kuran bir Türkmen beyidir. Yükselişinden önce, Karaca, Mısır'ın kuzey sınırının yönetimi üzerinde başka bir yerel Türkmen beyi olan Taraklı Halil ile rekabet etti. Memlük Sultanı I. Muhammed tarafından tanınmasıyla, Memlüklerin Anadolu sınırındaki bir vasal devletin hükümranı oldu. Hükümdarlığı sırasında, daha da hırslı hale gelen Karaca, genişleyen etkisine karşı olan bazı Memlük valileriyle çatıştı. Karaca, Memlükler içindeki siyasi karışıklıklardan faydalanarak 1348'de bağımsızlığını ilan etti. Ancak bu, onun hapse atılmasına ve ardından 1353'te idam edilmesine yol açtı.

İlk yılları

13. yüzyıl boyunca, güney Anadolu'daki Maraş bölgesi, Kilikya Ermeni Krallığı tarafından yönetildi. Bölge, 1298'de Mısır Memlûk Devleti'nin hâkimiyetine girdi. Karaca, Memlükler tarafından bölgenin bir kısmını yönetme hakkı verilen ve orada yaşayan Türkmen beylerinden biriydi. Karaca, İlhanlılar'dan ayrılan ve Türk-Moğol subayı Alâeddin Eretna tarafından yönetilen Orta ve Doğu Anadolu'daki Eretna Beyliği'nin ortaya çıkmasıyla aynı dönemde Dulkadiroğulları beyliğini kurdu.[4]

Dulkadiroğulları öncesi güney Anadolu ve kuzey Suriye

Karaca'nın Bayat boyuna mensup olduğu düşünülmektedir.[5] Babasının 1310 veya 1311'de ölmesiyle birlikte, Suriye'nin kuzeyindeki Bozok boylarının başına geçti.[5] Kaynaklarda adının ilk geçtiği zamanın, Mısır Memlük Sultanı I. Muhammed'in, Birga'da[a] ikamet eden bir Türkmen reisine emir unvanı verdiği 1317 yılı olduğu düşünülmektedir.[6] Karaca'nın aynı zamanda Alevi olduğu iddia edilmiştir.[7]

İktidara yükselişi

Bir başka Türkmen beyi olan, Taraklı Halil, daha önce Eretnalılar'dan Elbistan'ı ele geçirmişti. Bölgedeki otoritesini genişletmek için Memlüklere biat etmek üzere, Taraklı, Halep emiri Altunboğa'ya 100 at hediye gönderdi ve Kahire'deki sultanı ziyaret etti. Karaca bunu bir tehdit olarak yorumlayarak oğlu Halil'i Taraklı'ya karşı bir taarruza liderlik etmesi için yolladı.[8] Elbistan, Dulkadirliler tarafından 1335[9] veya 1337'de[10] ele geçirildi. Taraklı'nın müttefiki Altunboğa, Karaca'yı tehdit ederek Halep'e gelmesini istedi. Bunun yerine, Karaca, Altunboğa'nın rakibi ve Şam valisi olan Tengiz ile ittifak kurdu. Bu arada, Karaca başka bir tehditle karşı karşıya kaldı; Altunboğa tarafından desteklenen başka bir Türkmen beyi olan Taşgun, Dulkadirli oymaklarını baskınlarla rahatsız etmeye başladı. Tengiz'in müdahalesiyle, Taşgun yakalandı.[11]

Sultan, nihayetinde Taraklı'yı, Karaca'yı ve valilerini huzuruna çağırdı. Tengiz, Karaca'yı savundu ve Ṭaraklı'nın bin atlısından fazlası olmadığını iddia ederek Karaca'nın bölgede Mısır hakimiyetini daha iyi koruyabileceğini sultana tavsiye etti.[4] I. Muhammed, böylece 1337 yılında Karaca'yı Türkmenlerin Emiri[10] ve Maraş'tan Elbistan'a uzanan toprakların naibi olarak tanıdı.[12][13] Bir sonraki yıl, Karaca, Eretnalılar'dan Harput, Darende, Gemerek ve Gürün'ü ele geçirdi.[14][9]

Düşüşü ve idamı

I. Muhammed'in 1341'deki ölümü sonrasında Mısır'da yaşanan karışıklıklar, Karaca'nın bağımsız bir yönetici olma yönünde adım atmasına vesile oldu. Halep'i ele geçirmek için ortak bir sefer düzenlemek amacıyla Eretna'nın güvenini kazanmaya çalıştı. Halep emiri Taştimur, Mısır'dan yardım talep etti, ancak Kahire iç karışıklıklarla boğuştuğu için bu mümkün olmadı.

Önde gelen bir Memlük emiri olan Kosun, Memlük tahtındaki Seyfeddin Ebû Bekir'i devirdi ve Ebû Bekir'in yedi yaşındaki kardeşi Alâaddin Küçük'ü Memlük tahtına çıkardı. Bu, Taştimur'un ayaklanmasına neden oldu; fakat, Taştimur, nihayetinde Memlükler'den kaçmak zorunda kalarak Karaca'nın koruması altında kuzeydeki Eretna'ya gitti. Siyasi boşluğun ortasında kısa süreliğine Memlük tahtına oturan I. Ahmet, Taştimur'u Kahire'ye yeni bir görev için davet etti ve onu destekleyen Karaca da ona eşlik etti. Ancak Taştimur, bilinmeyen nedenlerden dolayı hapsedilerek idam edildi; Karaca ise hızla kuzeye döndü.[15]

Karaca'nın Memlüklerle ilişkileri 1343'te daha da kötüleşti, çünkü Dulkadir Türkmenleri, Eretna'nın Memlük emiri Yelboğa'ya gönderdiği hediyeleri taşıyan bir kervanı soydular; ancak Karaca, sultan tarafından Türkmenlerin affedilmesini başarabildi. 1345'te, Kilikya Ermeni Krallığı'na birkaç akın düzenledi, bölgeyi yağmalayıp Andırın ve Geben'i fethetti.

1348 yılında, zaferlerinden güç alarak[16] Melik ül-Kahir olarak bağımsızlığını ilan etti.[17] Karaca, emir Baybuğa'nın Mısır hükûmetine karşı başlattığı isyana katıldı[18] ve Yelboğa'yı yenilgiye uğrattı.[17] Buna karşılık, Suriye'deki Mısır valileri ve rakip Türkmen obaları güçlerini birleştirerek, iddia edildiğine göre 10 ila 25 bin asker topladılar. Bu kuvvetler, Elbistan ve yakındaki köyleri yağmaladılar ve Karaca bu yüzden Düldül Dağı'na kaçmak zorunda kaldı. Onun halefi olan Halil de dahil iki oğlu, Mısır kuvvetlerine karşı direnmeye çalıştılarsa da yenilgiye uğrayıp esir düştüler.[2]

Düldül Dağı, Maraş'ın güneybatısında yer almaktadır.

1353 yılında, Karaca, Eretna hükümdarı Gıyaseddin Mehmet Bey'in sarayına sığındı, ancak Memlüklerin isteği üzerine 22 Eylül 1353'te zincirlenerek Halep'e gönderildi ve bunun karşılığında Mehmet Bey'e 500 bin dinar ödendi. Karaca'nın oğullarından biri, babasını kurtarmak için Bedevi lideri Jabbar bin Muhanna ile anlaşarak Halep'e saldırmayı planladı. Ancak bu girişim başarısız oldu. Bu hadiseye öfkelenen Memlük Sultanı I. Selâhaddin, Karaca'nın Kahire'ye nakil edilmesini istedi. I. Selâhaddin onu kişisel olarak azarlayarak Kahire Kalesi'nde tutsak etti. 48 gün hapis yatan Karaca, 11 Aralık 1353'te işkence edilerek öldürüldü. Cesedi 3 gün boyunca Zuveyla Kapısı'nda asılı kaldı.

Orta Çağ Arap tarihçileri tarafından çürütülmüş olsa da, Halil Ethem Eldem ve Ahmed Arifi Paşa gibi geç Osmanlı kaynakları, Karaca'nın Memlüklere karşı direnmeye devam ederek yaklaşık 100 yaşında 1378 veya 1379 yılında yaşlılık nedeniyle öldüğüne yaygın bir şekilde inanmışlardır.[19]

Ailesi

Karaca'nın 6 oğlu vardı: Halil, İbrahim, İsa, Süli, Osman ve Davud.[4] Halil, Dulkadiroğulları'nın ikinci hükümdarı olarak Karaca'nın yerine geçti. Süli ise, Dulkadiroğulları'nın üçüncü hükümdarı oldu.

Karaca'nın oğlu İbrahim ise Harput emiri oldu[4][20] ve Mısır Memlükleri tarafından, babası Karaca'yı bir müttefik olarak tutmak için bir iyi niyet jesti olarak Şam'ın tablhana emiri olarak atandı.[4]

Karaca'nın bir kardeşi ve bir kuzeni olduğu bilinmektedir; ikisine de Mısır Memlük sultanı tarafından 1344 veya 1345 yılında toprak verilmiştir.[21]

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Tarihsel olarak Bile, Birtha ve Birah olarak da bilinen, günümüzde ise Birecik olarak adlandırılan.

Kaynakça

  1. ^ Bosworth 1996, ss. 238.
  2. ^ a b Alıç 2020, ss. 85.
  3. ^ Kaya 2014, ss. 83.
  4. ^ a b c d e Venzke 2017.
  5. ^ a b Alıç 2020, ss. 84.
  6. ^ Yinanç 1988, ss. 9.
  7. ^ Uçan, Muharrem (2010). Alevi devletleri. Can (Adil Ali Atalay) Yayınları. ISBN 9786054039432. 
  8. ^ Kaya 2014, ss. 86–88.
  9. ^ a b Sinclair 1987, ss. 518.
  10. ^ a b Kaya 2014, ss. 88. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "FOOTNOTEKaya201488" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  11. ^ Yinanç 1988, ss. 11–12.
  12. ^ Oberling 1996, ss. 573-574.
  13. ^ Har-El 1995, s. 40.
  14. ^ Kaya 2014, s. 87.
  15. ^ Yinanç 1988, ss. 12–13.
  16. ^ Merçil 1991, ss. 291.
  17. ^ a b Alıç 2020, ss. 85–86.
  18. ^ Merçil 1991, ss. 313.
  19. ^ Alıç 2020, ss. 86.
  20. ^ von Zambaur 1927, ss. 159.
  21. ^ Venzke 2000, ss. 412.

Biblografya

Resmî unvanlar
Önce gelen:
' 		Dulkadiroğulları Beyi
1339-1353 		Sonra gelen:
Garseddin Halil Bey

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mercidâbık Muharebesi</span> I. Selim komutasındaki Osmanlı ordusu ile Kansu Gavri komutasındaki Memlük ordusu arasında gerçekleşen muharebe

Mercidâbık Muharebesi 24 Ağustos 1516 tarihinde I. Selim komutasındaki Osmanlı Devleti ordusu ile Kansu Gavri komutasındaki Memlûk Devleti ordusu arasında gerçekleşen muharebedir. Suriye'nin Halep şehrinin kuzeyinde gerçekleşen muharebe, Osmanlı ordusunun mutlak zaferiyle sonuçlanmıştır. Muharebenin sonucunda Memlûk Sultanı Kansu Gavri ölmüş, Memlûk kuvvetleri bozulmuş ve Suriye toprakları Osmanlı Devleti egemenliğine açılmıştır. Jane Hathaway'ın yazdığına göre Kansu Gavri'nin cesedi hiç bulunamadı ve çok geçmeden, onun cinler tarafından alınıp kaçırıldığına dair rivayetler yayıldı. Memlük İmparatorluğu, kuruluşundan beri, tarihi boyunca böyle bir meydan muharebesi kaybetmemiş ve hiçbir hükümdarını muharebe meydanında bırakmamıştır. Moğollar, İlhanlılar, Timur bile Memlükler'i böylesine bir mağlubiyete uğratamamışlardır. Bu bozgundan sonra Mısır'ı değilse bile, Suriye, Lübnan, Filistin, hatta Hicaz'ı Osmanlılar'ın eline düşmekten koruyabilecek hiçbir kuvvet kalmamıştır.

Kayıtbay ya da tam adıyla El-Eşref Seyfeddin Kayıtbay, Memluk sultanlarından Çerkes kökenli Burci hanedanının on sekizinci hükümdarı. 1468 ile 1496 yılları arasında Memluk sultanlığı yapmıştır.

Şah Budak Bey, Dulkadiroğulları Beyliği'nin sekizinci hükümdarı. 1465-1467 ve 1472-1473 yılları arası iki kez bey oldu.

Muizzuddin El-Mansur Aybeg, Mısır Memlûk Sultanlığı'nın kurucusu ve ilk sultanı olan Türkmen kökenli hükümdar. 1250 ve 1257 yılları arasında hüküm sürdü.

<span class="mw-page-title-main">Ramazanoğulları Beyliği</span> Türk beyliği

Ramazanoğulları Beyliği, XIV. yüzyılda Misis ve Adana yöresinde kurulmuş bir Anadolu beyliğidir.

Timurtaş ya da Demirtaş Noyan, İlhanlı Anadolu valisi.

Berkuk, tam adı Melikü'z-zahir Seyfeddin El-Osmani El-Yelboğavî Berkuk, Çerkes kökenli Burcî Memlûkler hanedanının ilk Memlük hükümdarı. İç çekişmelerle yıpranan Memlûk Devleti'ni merkezi bir devlet durumuna getirmeye çalışmıştır. "Berkuk" ismi Çerkesçedir ve onun doğuştan ismidir.

<span class="mw-page-title-main">Dulkadiroğulları Beyliği</span> Türk beyliği

Dulkadiroğulları Devleti (Beyliği), II. Dönem Anadolu beyliklerinden biridir. 1339-1522 yılları arasında Anadolu'nun güneyinde, Elbistan merkez olmak üzere kurulmuş bir Türkmen devletidir. Dulkadiroğulları Oğuzlar'ın Bozok kolundan, Yıldız Han soyundan, Avşar, Beydilli, Kargın boyundandır. İlk reisi Zeyneddin Karaca Bey'dir. Osmanlı İmparatorluğu ve Memlükler arasında mücadelelere neden olan devlet, 1515 yılı Turnadağ Muharebesi sonucunda yıkılarak Osmanlı İmparatorluğu'na bağlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">I. Muhammed (Memlûk sultanı)</span> Memlûk Sultanı

I. Muhammed ya da Muhammed bin Kalavun, Mısır ve Suriye'de üç dönem saltanat sürmüş olan Türk asıllı Bahri hanedanından dokuzuncu Memluklu sultanı.

Hoşkadem tam ismiyle Melik Zahir Seyfeddin Hoşkadem Nasirí el-Muayyadí Bazı kaynaklar ismini Kuşkadam olarak verirler. 1461de bir komplo ile tahtan indirilen Memluk Sultanı Muavyed Ahmed'in yerine geçirilen ve 1461-1467'de saltanat süren, Anadolu Türkü kökenli, ama Çerkes Burci Hanedanı'ndan Memlûk Devleti hükümdarı.

<span class="mw-page-title-main">Alâeddin Eretna</span>

Eretna Bey veya tam adıyla Alâeddin Eretna, Eretna Beyliği'nin kurucusu ve ilk sultanıdır.

Garseddin Halil Bey,, Türkmen kökenli Dulkadir beyliklerinin ikinci hükümdarı olarak, 1353'ten 1386 yılına dek saltanatını sürdürmüştür. Kendisi, babası Zeyneddin Karaca Bey döneminde askerî harekâtlara aktif olarak iştirak ederek, Dulkadirlerin nüfuz alanını genişletmiş ve Memlük egemenliği ile çatışmalara girişmiştir. Bu durum, Memlük ile Dulkadiriler arasındaki mevcut gerilimin tırmanmasına önemli ölçüde sebep olmuştur. Özellikle, Halil Bey'in Memluklerle olan kuzey sınırında düzenlediği baskınlar, Memluk Sultanı'nı Dulkadir hanedanında iç çekişmeler yaratmaya sevk etmiştir. Sultan, Halil Bey'in kardeşi ve Harput civarındaki topraklarda Memluklerin tanımasını arzulayan Sarım al-Din İbrahim'i, egemen Halil Bey'e suikast düzenlemeye yönlendirmiştir. Garseddin Halil, bir pusu sonucunda ölmüş ve ardılı olarak tahtı kardeşi Şaban Süli Bey devralmıştır.

Melik Arslan Bey, Dulkadiroğulları Beyliği'nin 1454-1466 yılları arasında hüküm süren beyidir. Süleyman Bey'in oğludur. Taht mücadelesi verdiği kardeşi Şah Budak Bey tarafından öldürtüldü.

<span class="mw-page-title-main">II. İbrahim (Karamanoğulları beyi)</span> Karamanoğullarının 17. Hükümdarı

Karamanoğlu II. İbrahim Bey, Karamanoğulları Beyliği'nin 17. beyi. 1423 ve 1464 yılları arasında beylik yapan İbrahim Bey'in dönemi Osmanlı Devleti ile Karamanoğulları Beyliği ilişkilerinin en gergin olduğu dönemdir. Alimleri ve edipleri himaye eden İbrahim Bey, kendisiyle görüşen Fransız seyyahı Bertrandon de la Broquiere tarafından otuz iki yaşında yakışıklı bir hükümdar olarak kaydedilir.

Eşref Musa veya Melik Eşref Musa çocuk yaşında Emir Aybeg tarafından ismen son Eyyubiler Mısır Sultanı olarak 1250-1254 döneminde Mısır Sultanı olarak tahta geçirilmiş ve tahttan indirilmiş hükümdar.

Nâsıreddin Muhammed Bey Dulkadiroğulları Beyliği'nin beşinci hükümdarı ve altıncı Osmanlı padişahı II. Murad'ın dedesidir.

Melik Muzaffer Şehsüvar Bey Dulkadiroğulları Beyliği'nin dokuzuncu hükümdarı. 1467-1472 yılları arası hüküm sürdü. Dulkadiroğlu Süleyman Bey'in oğullarından biridir.

Elbistan Muharebesi ya da Elbistan Savaşı 15 Nisan 1277'de Sultan Baybars komutasındaki Memlük ordusuyla Tatavun Noyan komutasındaki Ermeni, Gürcü ve Selçuklu destekli Moğol ordusunun karşılaştığı muharebedir. Savaş, Elbistan Ovası'nın Kalfa çayırında cereyan etmiştir.

Ramazanoğlu Sarımuddin İbrahim Bey, 1354'ten 1383'e kadar Ramazanoğulları'nın beyi idi.

<span class="mw-page-title-main">Kavsun</span>

Seyfeddin Kavsun en-Nâsırî es-Sâki, Nasır Muhammed, Mansur Ebu Bekir ve Eşref Küçük'ün hükümdarlıkları sırasında görev yapan önde gelen bir Memluk emiriydi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.