Zeplin Harekâtı

Zeplin Harekâtı (Almanca: Unternehmen Zeppelin) II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası tarafından yürütülen çok gizli bir casusluk ve sabotaj faaliyet programıydı. 1942 yılında başlatılan harekât kapsamında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği topraklarına ve cephe gerisine ajanlar gönderilmiştir. Ajanlar çoğunlukla esir edilen eski Kızıl Ordu askerleri arasından seçilmiştir. Ancak plan hem eski Sovyet askerlerinin bu görevi genel olarak reddetmeleri ve genel olarak savaşta hızla çöküşe doğru ilerleyen Nazi ekonomisinin bu harekâta kaynak ayıramaması nedeniyle başarılı olamamıştır. Özellikle 1943 Ağustos ayında SS Drujina Tugayının tüm mevcuduyla Sovyet partizanlarının saflarına katılmasıyla harekât askıya alınmıştır.

Nazi Almanyası tarafından Sovyetler Birliğine karşı başlatılan Barbarossa Harekâtının ilk dönemlerinde çok sayıda Sovyet askeri esir edilmişti. Bu esirler arasında sayıları çok olmasa da bazıları düşmanla işbirliğini kabul etmişti. Bolşeviklerin iktidarı aldığı Ekim Devrimi sürecine karşı çıkan, Rus İç Savaşı sırasında Beyaz Ordu taraftarı olmuş veya Kolektivizasyon gibi siyasete veya Sovyet tarzı yaşama sınıfsal, dini veya etnik gerekçelerle karşı çıkan kişiler bu oluşuma dahil olabilmiştir.^[1]

Bu kişilerin eğitilerek askerî istihbarat edinilmesi için cephe gerisine sürülmesi fikri Reinhard Heydrich ve Heinrch Himmler'e sunuldu. Yapılan değerlendirmelerin ardından 1942 bahar aylarıyla beraber harekâtın Abwehr bünyesinde gerçekleştirilmesine karar verildi. Böylece hem cephe gerisine dair istihbarat alınacak hem de Nazilere büyük zarar veren Sovyet partizanlarına karşı önemli bir adım atılacaktı.

Naziler esir Sovyet askerlerine kasıtlı olarak kötü davranıyordu. Nazi ideolojisine göre Aryan ulusları için doğal genişleme alanı (Lebensraum) olarak görülen Rus topraklarının boşaltılması gerekiyordu. Açlık Planı kapsamında milyonlarca Sovyet yurttaşının ölmesi planlanıyordu. Öte yandan nasyonal sosyalist ideoloji gereğince Bolşevikler ölümcül düşmandı, bu kapsamda Sovyet siyasi komiserlerinin görüldükleri yerde yargısız infazla öldürülmesi Komiser Emri ile karar altına alınmıştı. Bütün bu ölümcül koşullar altında hayatta kalma mücadelesi veren esirlerden bazılar hayatta kalabilmek adına Nazi karşı-istihbarat birliklerine girmeyi kabul etmiştir. Ancak Nazi ideolojisi gereğince untermenschen, yani insan olmayan varlık kabul edilen Sovyet esirler, hele Nazilerin vatanlarında yaptıkları katliamları gördükten sonra sadece görüntüde bu birliklere katılıyor ve ilk fırsatta kaçmaya çalışıyorlardı. Özellikle Almanların Stalingrad Muharebesinde yenilmesinden sonra birliğe katılım daha da azalmıştır. Bu gelişmeler üzerine Almanlar, şantaj yapabilecekleri, ağır suç işlemiş ve dolayısıyla Sovyet yetkililerine teslim olamayacak kişileri arayıp onları bu harekâta katmaya çalışmıştır.

Harekât, Heinrich Himmler'e bağlı Reich Güvenlik Baş Dairesine (Reichssicherheitshauptamt) bağlı Amt VI Yabancı İstihbarat kapsamındaydı. Harekât 1943 ortalarına doğru özerk bir yapıya kavuştu. İstihbarat faaliyeti olarak Zeplin Harekâtı aslında Abwehr ve Oberkommando des Heeres faaliyetlerini tekrarlamakta olsa da Abwehr ile Sicherheitsdienst arasındaki ilişkilerin gerginliği, bu ilişkiye de etki etmiş haldeydi. Öte yandan Reichssicherheitshauptamt içinde Gestapo ile Zeplin Harekâtı arasında rekabet yaşanıyordu. Savaşın son dönemlerinde Zeplin Harekâtının Rus Kurtuluş Ordusu ile ortak faaliyeti öngörülse de somut adımlar atılamamıştır.

1941 yılı kış aylarına gelindiğinde Nazilerin ilerleyişi durmuş durumdadır. Özellikle 1939 Kış Savaşı döneminde Sovyet Kızıl Ordusunun gücü hakkında önyargılı ve temelsiz yargıların yanlışlandığı görülmüştür. Dolayısıyla Naziler Sovyetler Birliğiyle ilgili gerçek istihbarata muhtaç durumdadır. Dr. Heinz Gräfe tarafından Sovyet esirlerle yapılan Sovyet savaş ekonomisine dair yapılan sorgularda Sovyetler Birliği ekonomisinin uzun soluklu bir savaş dönemiyle başa çıkabileceğini göstermiştir. Dolayısıyla Sovyetler Birliğine yapılan cephe saldırılarının dışında moralini bozacak saldırılar planlanır. Zeplin Harekâtı bu ihtiyacı yerine getirecektir.

Savaş esirleri istihbarat ajanları olarak yetiştirilecek ve Sovyet topraklarına gönderilecektir. Bunun dışında halen Nazi işgali altındaki topraklarda özellikle etnik azınlıklar ve rejim muhalifleri arasında Sovyet karşıtları bulunacağı düşünülmüştür. Harekât kapsamında istihbarat toplanması, sabotaj, suikast, Sovyet ajanlarının deşifre edilmesi, cephe gerisinde rejim karşıtı propaganda ve yerel ayaklanmalar planlanmıştır. Heinz Gräfe'nin önerileri Heydrich, Himmler ve son olarak Hitler'in onayını alır. Proje önerisi ilginç bir şekilde üst düzey Nazi komutanlardan değil istihbarat örgütünün içinden gelmiştir.

1942 yılında Nazi ilerleyişinin duraklaması, harekâta hız verilmesine yol açar. Harekât kapsamında önerilenler yepyen şeyler değildir ve daha önce benzerleri yapılmıştır. Ancak farklı kurumlar tarafından yürütülen bu türlü askerî faaliyetler harekât sayesinde tek elde toplanmış, edinilen bilgilerin merkezileşmesini sağlamıştır. İşbirliği yapılan ve Sovyetler Birliğine ihanet içinde olan toplama bakıldığında ezici çoğunluğunun Rus İç Savaşı, 1920'li ve 1930'lu yıllardaki tasfiyeler ve kıtlık dönemlerinde çekirdek ailelerinden yakınlarını kaybettikleri, veya yeni kurulan işçi iktidarına dayalı rejimle ideolojik, etnik veya dinsel sorunları bulunduğu görülür.^[a]

Harekâtı örgütleyen Almanlar Sovyet rejimine karşıtlıktan faydalanmakta başarılı olsalar da bu enerjiyi kendilerini insan olarak görmeyen Nazi ideolojisi lehine kullanmakta ilerleme kaydedemez. Dolayısıyla kullanılan temel argüman Yahudi karşıtlığı ve Bolşevizm karşıtlığı olur. Zeplin Harekâtına katılım çoğu örnekte gönüllü olmaz. Naziler tarafından savaş suçu işlenerek kamplarda açlıktan ölüme terk edilen Sovyet savaş esirleri hayatta kalma umuduyla teklifi kabul eder. Kaydedilen esirler başta ideolojik olmak üzere pek çok eğitimden geçirilir. Harekât 1942 yılı Haziran ayında başlatılır, "aktivistler" cephe gerisine paraşütlü atılırlar veya gizli şekilde cephe hattını geçerler. Genellikle birisi radyo operatörü olan 4-5 kişiden oluşan gruplar halinde faaliyet gösteriyorlardı. Eğer grubun görevi propagandaysa yanlarında oldukça hacimli propaganda malzemesi de taşırlardı.

1942-1944 arası başta Kafkasya bölgesi olmak üzere 500 ila 800 ajan sınırın öte yanına gönderilmiştir. Harekât merkezi konumundaki Office VI sahadan gelen istihbaratı teyit etme şansına sahip değildi. Zeplin Harekâtı kapsamında yapılan belki de en önemli faaliyet kuşatma altındaki Leningrad kentindeki bazı metro istasyonlarına yapılan sabotajlardır. Bunun dışında Ukrayna, Kafkasya ve Urallarda planlanan sabotajlar başarısız olmuştur. Mart 1943'e gelindiğinde alınan başarısız sonuçlar, Sovyet karşı-istihbaratı tarafından kolayca ortaya çıkarılan ajanlar ve yenilmeye yüz tutan Nazi Almanyasının projeye kaynak aktaramaması nedeniyle harekât durma noktasına gelir. Gräfe, 1943 başında yaptığı değerlendirmede özellikle Stalin liderliğinin propaganda kabiliyetinin başarısızlığın en önemli etkeni olduğunu savunmuş, harekâtta sabotaj yerine istihbarat edinmek öncelikli hedef haline gelmiştir. Sovyet partizanlarının artan etkisi harekâtın başarısızlığında etkili olmuştur.^[2]

• Sturmbannführer Johannes Kleinert (1942 yılı bahar ayından ayı yılın yaz aylarına kadar)
• Obersturmbannführer Rudolf Oebsger-Röder (1942 yazından 1943 baharına kadar)
• Standartenführer Heinz Gräfe (1943 yılı bahar ayından aynı yılın yaz aylarına kadar)
• Sturmbannführer Erich Hengelhaupt (1943 yılı yazından Eylül 1944'e kadar)
• Standartenführer Karl Tschierschky (1944 yılı Eylül-Kasım ayları arası)
• Standartenführer Walter H. Rapp (1944 Kasım ayından 1945 Nisanına kadar)

• Paehler, Katrin (2017) The Third Reich's Intelligence Services: The Career of Walter Schellenberg, Cambridge University Press ISBN 978-1-107-15719-4