Zenannâme
Zenannâme (Osmanlıca: زناننامه), Enderûnlu Fâzıl tarafından 1793 tarihinde yazılan mesnevi türündeki edebi eser. Mesnevide Osmanlı'nın çeşitli coğrafyalarına ve dünya üzerindeki farklı milletlere mensup kadınların olumlu ve olumsuz özellikleri betimlenir. Aynı yazarın 1792-93 tarihli ve güzel oğlanları konu alan Hubanname isimli eserinin devamı niteliğindedir. İki eser de şehrengiz türündedir.[1]
Enderûnlu Fâzıl bu Zenannâme'de bazı milletlerden kadınların özellikleri ile hamam kavgaları gibi çeşitli konulara değinmiştir.[2][3]
Tepkiler
Murat Bardakçı'ya göre 1837'de basılmasına müteakiben evlilik karşıtı olması sebebiyle yasaklanıp toplatılmıştır.[4] Osmanlı İmparatorluğu'nda toplatılan ilk kitap olma özelliğini taşımaktadır.[2]
Eserin ilk yabancı dil çevirisi olan 1879 tarihli Fransızca çevirisini yapan Jean-Adolphe Decourdemanche, bu baskının önsözünde Zenannâme'yi Fâzıl'ın başyapıtı ve en ünlü eseri olarak nitelendirir. Fransızcaya çevirmek için Fâzıl'ın diğer eserlerinden ziyade Zenannâme'nin seçilmesine sebep olarak, Osmanlı kadınlarına ve haremine duyulan şarkiyatçı ilgiden ve Osmanlıların farklı milletlere olan garbiyatçı bakış açısını anlama isteğinden söz eder.[5]
Osmanlı edebiyatının İngilizceye ilk kapsamlı çevirilerinden birini yazan E. J. W. Gibb, Osmanlı Şiiri Tarihi isimli altı ciltlik eserinde Zenannâme'nin "şehrengiz türünün nihai ürünü" olduğunu belirtmiştir.[6] Fâzıl'ın "gerçek bir şair olmadığını" iddia etse de, bu eserin diğer tüm şehrengizlere kıyasla sahip olduğu hususiyet ve özgünlüğünü takdir etmiştir.[7]
Önemli bir Osmanlı tarihçisi olan Alman Joseph von Hammer-Purgstall, Osmanlı Şiiri Tarihi adlı eserinde Zenannâme'yi Antik Roma döneminin üç kanonik şairinden biri olan Ovidius'un Ars Amatoria eserine benzetir.[8]
Analiz
İrvin Cemil Schick, şehrengiz türünde verilen ve çoğu genç erkeği konu alan eserin aksine Zenannâme'nin kadın güzelliklerini betimleyen nadir şehrengizlerden biri olduğunu vurgular. Osmanlı edebiyatında erkeklere olan bu ilgiyi kısmen Osmanlı toplumundaki cinsiyet ayrımına dayandırsa da Fâzıl, eserinin önsözünde eseri komisyon üzerine ve isteksizce yazdığını, hatta "kadınlara karşı meyli olmadığını" belirtir.[1][9][10] Bu doğrultuda, Michael Erdman Zenannâme'nin belirli bölümlerinin "son derece kadın düşmanı" olduğunu vurgular.[11]
Edebi özellikleri
Aruz ölçüsünün feilatun feilatun feilun kalıbıyla yazılmıştır. Toplam 1101 beyitten oluşur.[9]
Kaynakça
Özel
- ^ a b Havlıoğlu, sf. 109
- ^ a b Bardakçı, Murat (30 Kasım 2014). "Kadınları fıtratlarına ve özelliklerine göre anlatan Fazıl Bey'in kadın tasnif". Habertürk. 14 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2017.
- ^ "Zenanname: Kadınları anlatan kitap". NTV. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2017.
- ^ Bardakçı (1992), sf. 122; Schick, sf. 94
- ^ Decourdemanche, Jean-Adolphe (1879). Livre des Femmes (Zenan-Nameh) de Fazil-Bey (Fransızca). 28 Rue Bonaparte, Paris, Fransa: Librarie de la Société asiatique de Paris. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023.
- ^ Gibb, sf. 227-28
- ^ Gibb, sf. 222-232
- ^ von Hammer-Purgstall, Joseph (1838). Geschichte der osmanischen Dichtkunst [Osmanlı Şiiri Tarihi] (Almanca). 4. Hartleben. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023.
- ^ a b Küçük, Sabahattin. "Enderunlu Fâzıl". TDV İslâm Ansiklopedisi. 6 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023.
- ^ Schick, sf. 89
- ^ Erdman, Michael. "Boys, Boys, Boys: Enderunlu Fazıl Bey's Hubanname" [Oğlanlar, Oğlanlar, Oğlanlar: Enderunlu Fâzıl Bey'in Hubannâmesi]. British Library. 16 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023.
Genel
- Bardakçı, Murat (1992). Osmanlı'da Seks. İnkılap Yayınları.
- Gibb, Elias John Wilkinson (1905). A History of Ottoman Poetry [Bir Osmanlı Şiiri Tarihi]. Cilt. 4. Londra: Luzac & Co.
- Havlıoğlu, Didem (2017). Troubling Love: Performativity in Ottoman Poetry [Belalı Aşk: Osmanlı Şiirinde Edimlilik]. Mihrî Hatun: Performance, Gender-Bending, and Subversion in Ottoman Intellectual History (pp. 101–114). Syracuse Üniversitesi Yayınları.
- Öztürk, Nebiye (2002). Zenannâme: Enderûnlu Fâzıl. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı anabilim dalı, yüksek lisans tezi.
- Schick, İrvin Cemil (2004). Representation of Gender and Sexuality in Ottoman and Turkish Erotic Literature [Toplumsal Cinsiyet ve Cinselliğin Osmanlı ve Türk Erotik Edebiyatındaki Temsili]. The Turkish Studies Association Journal, 28 (1/2), 81–103.
