Zemo Nikozi İlah Kilisesi
ზემო ნიქოზის მთავარანგელოზის ეკლესია | |
 Zemo Nikozi İlah Katedrali | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Zemo Nikozi, Gori Belediyesi, Şida Kartli, Gürcistan |
| Koordinatlar | 42°11′46″K 43°57′29″D / 42.19611°K 43.95806°D |
| Yükseklik | |
| Zirve | Yunan haçı planlı kilise Çan kulesi Piskoposluk Sarayı Savunma Duvarı |
Zemo Nikozi İlah Kilisesi (Gürcüce: ზემო ნიქოზის ღვთაების ეკლესია), ayrıca bilinen adıyla Ghvtaeba (ღვთაება), Doğu Gürcistan'ın Şida Kartli bölgesindeki Gori Belediyesinde konumlanmış bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks katedralidir. Ayrıca çan kulesi, piskoposluk sarayı ve savunma duvarını da içeren bir kompleksin parçasıdır. Kompleks, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.[1]
Kompleks, tarihi Nikozi bölgesinin "üst" kısmı olan ve günümüzde "Zemo Nikozi" olarak bilinen köyde yer almaktadır. Büyük Liahvi Nehri'nin sağ kıyısında, Güney Osetya çatışma bölgesinin hemen yakınında, tartışmalı bölgenin başkenti Tshinvali'nin 2 km güneyinde konumlanmıştır.[2] Piskoposluk sarayı, Ağustos 2008'deki Rus-Gürcü Savaşı sırasında ağır hasar görmüş ve ardından acil durum stabilizasyon programına alınmıştır.[3]
Zemo Nikozi kilisesi, Güney Osetya topraklarından sorumlu olan Nikozi ve Tshinvali Gürcü Ortodoks piskoposunun konutudur.[3] Yaklaşık 100 metre güneyde, küçük bir 10. yüzyıl kubbeli yapısı olan Başmelek Kilisesi yer almaktadır.[3]
Tarihi
Nikozi'den ilk kez yaklaşık 800 yılında Juanşer'in kayıtlarında bahsedilmiştir. Juanşer, kilisenin kuruluşundan ve bir piskoposun 5. yüzyıl kralı Vahtang Gorgasali tarafından atanmasından bahseder: "O, bir ateş ocağında (tapınak) Nik'ozi kilisesini inşa etti ve Vaxt'ang ile yapılan savaşta Persler tarafından şehit edilen Aziz Ražden'in cesedinin gömüldüğü yere bir piskoposluk kurdu."[4] Bu iddialar, yaşadığı dönemde Nikozi'de hala bir piskoposun yaşadığını ekleyen tarihçi Prens Vahuşti tarafından 1745'te yinelenmiştir. Piskopos, "Kuzey Kafkasyalıların, Dvalların ve günümüzde Osetya olarak bilinen bölgede yaşayanların yanı sıra, Glola-Hebililerin da papazlığını yapmıştır.[5] Aziz Ražden'in şehitliğinden, 13. yüzyıldan kalma bir Gürcü kroniği olan Egemenlerin Tarihi ve Zenginlikleri eserinde bahsedilmiştir. Eserde, Kraliçe Tamar'ın (r. 1184-1213) yönetimine ihanet eden Osetli kralın oğullarından birinin Nikozi'de öldüğü ve Aziz Ražden kilisesine gömüldüğü yazar.[6]
Nikozi Katedrali ve kompleksi birkaç asırlık bir sürede inşa edilmiştir. Mevcut kilise binası büyük ölçüde 14-16. yüzyıldan, çan kulesi ise 16-17. yüzyıldan kalma bir yapıdır. Piskoposluk sarayı da 9 ve 11. yüzyıllar arasında inşa edilmiştir. Piskopos'un ikametgâhı, hücreler, yemekhane ve çeşitli ek yapılar 19 ve 20. yüzyıllarda inşa edilmiştir.[3]
Zemo Nikozi, Ağustos 2008'deki Rus-Gürcü Savaşı sırasında Gürcistan ve Rus kuvvetleri arasındaki şiddetli çatışmalardan etkilendi. 10 Ağustos 2008'de Rus hava saldırıları Nikozi kompleksine, özellikle yakın zamanda tamir edilen saraylara zarar verdi. Yenilenmiş çatısı, zemini ve balkonları yakılmış, orijinal güney tabanındaki taşlar yangın nedeniyle çatlamıştır. Manastır hücreleri, bir piskoposun evi ve yemekhane tamamen tahrip olmuştur.[3][7]
Savaştan sonra, Avrupa Konseyi tarafından başlatılan bir kampanyayı takiben, ön saha içi çalışmalar, yeni bir çatı, yapının ve arkeolojik eserlerin sağlamlaştırılması ve stabilizasyonu da dahil olmak üzere Nikozi kompleksinin acil durum stabilizasyonu için bir proje uygulanmıştır.[8][9]
Mimarisi
Nikozi'de sistematik arkeolojik çalışmalar yapılmadığından ve tarih boyunca kilise defalarca yeniden yapılandırıldığı için, yangın tapınağı ya da kroniklerde bahsedilen Aziz Ražden'in 5. yüzyıldan kalma tapınağı tanımlanmamıştır.[2]
Mevcut katedral 16.7 × 11.5 m ölçülerinde ve Yunan haçı planında inşa edilmiştir.[2] Güney cephesinde Orta Çağ Gürcü alfabesi asomtavruli alfabesiyle yazılmış üç satırlı bir yazıt, Piskopos Michael'i kilisenin kurucusu olarak tanımlamaktadır. Kilise, paleografik olarak 10. yüzyılda tarihlenmektedir.[2][10] Kilise, 14 ve 16. yüzyıllarda büyük ölçüde yeniden inşa edilmiş, 17 ve 19. yüzyıllarda ise yenilenmiştir. Kilisenin hem dış, hem de iç duvarları kesme taş levhalarla kaplanmıştır. Kilisenin içi daha sonra sıvanmıştır. Kilisenin girişleri batı, güney ve kuzeydedir. Güney girişi kapanmıştır. Kilisedeki yarı dairesel apsis, her iki tarafta da dikdörtgen bir pastoforyum ile çevrilidir. "Haç"ın doğu ve batı kolları biraz uzundur. Dört kolun her birinde bir pencere vardır. Kubbe, doğu duvarlarının köşelerine ve batı duvarının dikmelerine dayanmaktadır. Kubbenin tamburunda sekiz pencere bulunmaktadır. Bina, harpuşta ile kaplanmıştır. Taş tokmak başları dört alınlığın hepsinin mahyasına yerleştirilmiştir.[2] Kilise ağır hasarlı birkaç duvar yazıtı taşımaktadır;[2] bunlardan biri, doğu duvarındaki pencerenin üstündeki taş levhanın üzerine yazılmıştır. Yazıt, piskopos Zachary'nin adını taşıyacak şekilde yeniden yapılandırılmış ve erken Hristiyanlık dönemine tarihlenmiştir. Çevredalızın kalıntıları zemin seviyesinde görülebilmektedir.[3][10]
Kompleksin kuzeybatı köşesinde, 16-17. yüzyıldan kalma iki katlı bir çan kulesi bulunmaktadır. Kulenin cepheleri gri kesme taş levhalarla kaplanmıştır. Kule, 5.45 × 5.35 m boyutlarındadır. Zemin kat, üç taşıyıcı köprü gözüne sahip kubbeli bir sundurma olarak görev yapar; en üst kat ise çanlar içeren piramit şeklinde bir yapıdır. Cepheler, artık pek okunabilir olmayan asomtavruli alfabesiyle yazılmış yazıtlar içermektedir. Açıklıklar arasındaki taban, başlıklarla süslenmiş yuvarlak bir sütundur. Çan kulesindeki dört cephenin her biri, tepesi koç başı heykeliyle süslenmiş üçgen bir çatıya sahiptir. Çan kulesi, her iki taraftan da sonradan eklenmiş bir taş duvarla çevrelenmiştir.[3][10]
Piskoposluk sarayı, güneydoğudaki duvarın dışında kalmaktadır ve harabe durumundadır. Saray, moloz, kül ve tuğladan inşa edilmiş iki katlı bir yapıdır. 9-11. yüzyıla tarihlenen dikdörtgen planlı saray, 11.2 × 21 metre ölçülerindedir. Zemin katta büyük kemerli bir sundurma ve şömine; üst katta ise ahşap balkona açılan dört kemerli bir açıklık vardır.[3][10]
Kaynakça
- ^ "List of Immovable Cultural Monuments" (PDF) (Gürcüce). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2019.
- ^ a b c d e f Gamkrelidze, Gela; Mindorashvili, Davit; Bragvadze, Zurab; Kvatsadze, Marine, (Ed.) (2013). "ნიქოზი [Nikozi]". ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი [Topoarchaeological dictionary of Kartlis tskhovreba (The history of Georgia)] (PDF) (Gürcüce). Tiflis: Georgian National Museum. ss. 385-386. ISBN 978-9941-15-896-4. 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Ağustos 2019.
- ^ a b c d e f g h "Post-Conflict Immediate Actions for the Social and Economic Revitalisation of the Communities and Cultural Environment in the Municipality of Gori (Georgia). Preliminary Technical Assessment: Nikozi Monastery". Council of Europe. 2009. 12 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019.
- ^ Thomson, Robert W. (1996). Rewriting Caucasian history: the medieval Armenian adaptation of the Georgian chronicles; the original Georgian texts and the Armenian adaptation. Oxford: Clarendon Press. s. 217. ISBN 0198263732.
- ^ Wakhoucht, Tsarévitch (1842). Brosset, Marie-Félicité (Ed.). ღეოღრაჶიული აღწერა საქართველოჲსა. Description géographique de la Géorgie [Description of the Kingdom of Georgia] (Gürcüce ve Fransızca). S.-Pétersbourg: A la typographie de l'Academie Impériale des Sciences. ss. 252-253. 14 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2019.
- ^ Jones, Stephen, (Ed.) (2014). Kartlis Tskhovreba: A History of Georgia. Tiflis: Artanuji. s. 243. ISBN 978-9941-445-52-1.
- ^ Kaylan, Melik (24 Eylül 2008). "What the Russians Left In Their Wake in Georgia". The Wall Street Journal. 5 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019.
- ^ "Emergency stabilisation of the Ephiscopal Palace of Nikozi monsatery complex". Georgian Arts & Culture Center. 2009. 18 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019.
- ^ Bold, John; Pickard, Robert (2018). An integrated approach to cultural heritage: The Council of Europe’s Technical Co-operation and Consultancy Programme. Council of Europe. s. 37. ISBN 9789287185839.
- ^ a b c d Fähnrich, Heinz (2013). Die ältesten georgischen Inschriften [Oldest Georgian inscriptions] (Almanca). Brill. ss. 30-31, 132-134. ISBN 978-90-04-25108-3.
