Zeleia
 Zeleia Antik Kenti | |
| Konum |  Balıkesir, Gönen |
|---|---|
| Bölge | Pamfilya |
| Tarihçe | |
| Kurucu | Karkabos |
| Kuruluş | MÖ c. 1400 |
| Devir(ler) | Geç Tunç Çağı |
| Kültür(ler) | Helenistik Dönem, Roma Dönemi |
| Olay(lar) | Truva Savaşı |
Zeleia Balıkesir'in Gönen İlçesinin bir beldesi olan şimdiki Sarıköy yerleşim birimininde bulunmaktadır. Ancak kentten günümüze pek bir şey kalmamıştır. Truva'ya, Troya Savaşı'na asker göndermiş bir memlekettir. İskender'in savaş öncesi burada askerleriyle birlikte konakladığı söylenir. Homeros'un İlyada destanında Zeleia kentinin, Gönen Çayı Aisepos'un adı geçer.[1]
Zeleia'nın kuruluşu
Makedonya bölgesinde hüküm süren ve zalim bir hükümdar olan Triopas'ı kendi oğlu Karkabos öldürür. Karkabos daha sonrasında suçundan arınmak için Kral Tros'un[2] yanına, Truva bölgesine sığınmıştır. Karkabos, Troya kralının kendisine yerleşmesi için toprak vermesiyle Zeleia adında bir şehir kurmuştur. Karkabos, Troya Savaşında Troyalılardan yana savaşan Kral Pandaros'un atasıdır.[3]
Tarihçe
Sarıköy'de bulunan Zeleia şehrinin tarihi Gönen'den çok daha eskilere dayanır. Zeleya adının Zelys veya Zelius'tan geldiği rivayet edilir. Zelys, Yunan mitolojisinde Argonaut destanında yer alan bir kahramandır.[4]
Strabon, Aisepos nehri kıyısında yaşayanları ve dolayısıyla Zeleialılar'ı Aphenler olarak adlandırmıştır. Zeleia bölgesine "Küçük Likya" da denirdi. Bu bölge Truva medeniyetine bağlı en uzak şehir durumundaydı.
Miken (Akhalılar) – Truva savaşında (MÖ. 1200), Zeleia halkı, Lycian oğlu Kral Pandaros önderliğinde Truva'ya yardım göndermiştir. Kral Pandaros bu savaşta ölmüştür.
Homeros, İlyada adlı destanında Zeleia'dan şöyle bahseder: "...Sonra Zeleia'da oturanlar gelir İda'nın ta dibinde Aisepos'un kara sularını içen zengin Troyalılar. Başlarında Lykaon'un ünlü oğlu Pandaros var. Apollon kendisi vermiştir Pandaros'a yayını..."[5]
Zeleia halkı Apollon'a tapıyorlardı. Ve Apollon adına bir tapınak yapmışlardı.[6] İlyada destanında anlatılanlar da bu bilgiyi doğrular; "...Yurduna kutsal Zeleiaya kentine dönüşünde değerli kurbanlar kesmeyi adadı ilk kuzulardan ün salmış Likyalı Apollon'a..."[7]
4. yüzyılda ise halkın adına yemin ettiği tanrı Artemis olarak bilinmektedir. Bastırdıkları paralarda Artemis'in resmi açıkça görülür.[8]
Zeleia, kısa bir süre sonra Pers hakimiyetine girmiştir. Kasaba, Perslerin satraplıklarından biri olarak yönetilmiş ve halk, savaşlarda Perslerin yanında yer almıştır. Bu dönemde (MÖ. 350) Nikaporas kasabanın yerli bir Tiranı ve önemli bir kraldır.
MÖ. 334'te İskender ve Persler arasında yapılan Granikos Savaşında Zeleia halkı Perslerin yanında yer almışlardır. Granikos Savaşı'ı kaybedilince bölgede İskender hakimiyeti başlamış, Zeleia şehri Kyzikos'a (Kizikos) bağlı bir uç karakol vazifesi görmüştür. Kyzikos topraklarını gösteren bir sınır taşının Gönen'in batısındaki tepelerde bulunduğu şeklindeki bilgiler Dr. Wiegand tarafından yayınlanmıştır.[9]
Bundan sonra Zeleia, birkaç yüzyıl daha önemini devam ettirmiş, fakat daha sonra önemini yitirmeye başlamıştır. Milattan sonra Zeleia önem kaybederken aynı dönemde Gönen Çayı kenarında Artemea köyü önem kazanmıştır. İskender'in ölümünden sonra bu bölgeler önce Selevkosların sonra Bhitinya ve Bergama krallıklarının hakimiyetine girmiştir.[10]
Sarıköy'de Üyücek (Üvecik) adı verilen tepede taş ve horosandan yapılmış temeller, tunç ve bakırdan yapılmış paralar bulunmuştur.[11][12]
Kuruluş tarihi ile ilgili çelişkiler
Zeleia kentinin kuruluş tarihi, bazı kaynaklarda MÖ 1200 olarak geçmektedir. Ama Truva Savaşı da MÖ 1200 tarihinde yaşanmıştır. Kentin kuruluşu ile savaşın aynı dönemde yaşanması olanaksızdır. Zeleia'nın MÖ. 1200'de kurulmadığına kanıt, kurucu Karkabos'un bu toprakları Troya'nın kurucusu Kral Tros'tan aldığı bilinir. Oysa Troya Savaşı sırasında Truva Kralı Priamos'tur. Ve savaş döneminde Zeleia'nın kralı Pandaros'tur, Karkabos'un soyundan gelir. Bu sebeple kentin kuruluşu ile savaşın arasında en az iki asırlık bir zaman olması gerekir. Bu yüzden Zeleia'nın yaklaşık MÖ. 1400 yıllarında kurulduğunu söylemek yanlış olmaz.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Homeros, İlyada, Çev. Azra Erhat - A. Kadir.
- ^ Tros: Troya (Truva) kral soyunun atalarından biridir. Troya'ya adını veren soylu kahraman.
- ^ Azra Erhat (1933). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul. s. 168.
- ^ F.W. Hasluck (1910). Cyzicus (İngilizce). Cambridge. ss. 101.
- ^ Homeros. İlyada.
- ^ Hasluck. Cyzicus. s. 102.
- ^ Homeros. İlyada. ss. IV/119-121.
- ^ Hasluck. Cyzicus. s. 102.
- ^ F. W. Hasluck. Cyzicus. s. 103.
- ^ Tacettin Akkuş (2001). Gönen ve Köyleri Tarihçesi. İstanbul: Ekin Yayıncılık.
- ^ Kemal Özer (1962). Turistik Gönen ve Ömer Seyfettin. Bandırma.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2023.
