İçeriğe atla

Zeki Baştımar

Zeki Baştımar
Türkiye Komünist Partisi Merkez Komitesi 1. Sekreteri
Görev süresi
1962 - 24 Mayıs 1973
Yerine geldiğiŞefik Hüsnü (Merkez Komitesi Genel Sekreteri)
Yerine gelenİsmail Bilen (Merkez Komitesi Genel Sekreteri)
Kişisel bilgiler
Doğum 1905
Sürmene, Trabzon, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 18 Kasım 1974 (69 yaşında)
Berlin, Doğu Almanya
Vatandaşlığı Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye, Sovyetler Birliği
Milliyeti Türk
Partisi Türkiye Komünist Partisi
Evlilik(ler) Gertrude
Bitirdiği okul Trabzon Öğretmen Okulu, Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi
Mesleği Siyasetçi · çevirmen · yazar
Takma adı Yakub Demir, Aydın, Petrov

Zeki Baştımar (1905, Sürmene – 1974, Doğu Berlin), tarihsel Türkiye Komünist Partisinin (TKP) 1959-1973 yılları arasında liderliğini üstlenen komünist siyasetçi, çevirmen, yazar.

İlk yılları

Hafız Mehmet Bey'in de yeğeni olan Zeki Baştımar 1905'te Trabzon'un Sürmene ilçesinin Baştımar köyünde doğdu. Babası Hacı Yakupoğullarından Muhammed, annesi Huriye Hanım'dır. Altı yaşındayken babası ölüp annesi yeni bir evlilik yapınca amcası İbrahim Baştımar'ın yanına verildi. 1922'de Trabzon Öğretmen Okulunu bitirdi.

1926 yılında TKP Trabzon örgütü aracılığıyla öğrenim görmek üzere Sovyetler Birliği’ne gitti. 1926-1929 yılları arasında Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesinde (KUTV) Aydın takma adıyla eğitim gördü. 1929'da Sovyet komünist partisine üye kabul edildi.

1929’da İstanbul’a dönerek TKP faaliyetlerinde aktif yer aldı. 1929 yazında parti içinde Nâzım Hikmet liderliğindeki muhalefet hareketinin Pavli Adası Konferansına katıldı. Fakat bir süre sonra bu gruptan ayrılıp Şefik Hüsnü liderliğinde yeniden örgütlenen merkez saflarında yer aldı. 1932’deki TKP 2. Konferansına (Defterdar Konferansı) katılarak Merkez Komitesi üyesi oldu. 1932 tutuklamasında 1 yıla yakın tutuklu kaldı, 1933’te Politbüro üyesi oldu.

Şubat 1934'te tekrar Moskova’ya giderek hem KUTV’da özel eğitim aldı, hem de eğitmenlik yaptı. 1935’teki Komintern 7. Kongresinde Şefik Hüsnü ile birlikte TKP’yi temsil etti. 1937’de Komintern’in TKP ile ilgili aldığı desantralizasyon kararı ardından TKP MK üyesi olarak tekrar Türkiye’ye dönerek Ankara'ya yerleşti. İngilizce, Fransızca ve Rusça bilen Zeki Baştımar, burada Başvekalet Kütüphanesinde çevirmen olarak çalışıp kitap çevirileri yaptı. Tolstoy’un Harp ve Sulh (Nâzım Hikmet'le), Hacı Murat, Çehov'un Mujikler, Maske, Köylüler, Pahalı Dersler, Yazlıkçılar, Sayfiyede, Puşkin’in Erzurum Yolculuğu adlı eserlerini Türkçeye çevirdi. Ayrıca Ses, Yeni Edebiyat, Adımlar, Söz dergilerinde incelemeleri yayımlandı.

1947’de TKP MK Teşkilat Sekreterliği görevini üstlenince İstanbul’a taşınarak burada partinin örgütlenme çalışmalarını yönetti. Bu dönemde yasal Nuh’un Gemisi ve Barış dergileri yayınlandı.

Genel Sekreter

1951 Tevkifatı adıyla anılan Türkiye Komünist Partisi davalarında en büyük ceza olan, on sene ağır hapis ve sekiz sene dört ay Amasya'da nezaret cezası aldı. İstanbul, Adana, Dalaman, Ankara cezaevlerinde 7,5 yıl kaldıktan sonra Mayıs 1959’da tahliye olarak İstanbul’a döndü. Trabzon’dan arkadaşı Cemal Reşit Eyüboğlu ile Yedi Gün Yayınevini kurdu. 1961'de L. Tolstoy: Hayatı, Eserleri, Fikirleri (1961) ve Çehov: Hayatı ve Sanat Hikâyesi (1961) adlı incelemeleri yayımlandı.

Ağustos 1961’de yurt dışına çıktı. Sofya üzerinden Moskova’ya giderek aynı yılın sonlarında yapılan SBKP 22. Kongresinde Yakub Demir adıyla TKP’yi temsilen konuşma yaptı. 1962 yılında TKP MK Dış Büro Birinci Sekreteri olarak Nisan 1962’de Leipzig’de TKP'nin yurt dışı aktifleriyle bir toplantı düzenledi. Leipzig Konferansı da denilen bu toplantıda isim vermeksizin bir yandan önceki TKP Genel Sekreteri Şefik Hüsnü'ye yönelik olarak partiyi 1946'da legal faaliyete geçirerek polis sızmasına yol açmak ve Sovyetler'deki Stalin kültünün TKP'ye de parti liderinin emirlerine körü körüne itaat şeklinde yansıması eleştirilerinde bulunurken, bir yandan ülke içindeki TKP yöneticilerinden Reşat Fuat Baraner ve Mihri Belli'yi "likidatörlük" ve "provokatörlük" ile suçladı. 1965’te Dış Büro içinde yaşanan tartışma ve ayrılıkların ardından Yakub Demir (Zeki Baştımar), Marat Bostancı (İsmail Bilen) ve Ahmet Saydan (Aram Pehlivanyan) yeni Dış Büroyu oluşturdular.

Yakub Demir’in Merkez Komitesi Birinci Sekreterliği döneminde, 1958’de İsmail Bilen yönetiminde kurulmuş Bizim Radyo yayınlarının yanı sıra 1960’ların ilk yarısında Yurdun Sesi ve Yeni Çağ dergileri, 1967’den itibaren TKP’nin Sesi radyosu, 1970’ten itibaren Durum bülteni yayınlanmaya başladı. 1965’ten itibaren kadro yetiştirmek üzere Moskova’ya ve Bulgaristan'daki parti okuluna öğrenci grupları gönderilmeye yeniden başlandı. 1967’den itibaren Batı Avrupa ülkelerindeki Türk göçmenler ve öğrenciler arasında örgütlenme çalışmaları başlatıldı, legal örgütler kurulması ve yayınlar çıkarılmasına gidildi.

Kasım 1971'de ilk kez beyin kanaması ve kısmi felç geçiren Zeki Baştımar’ın rahatsızlığı bir yıl sonra tekrarladı. Mart 1973'te Doğu Almanya'da doktorlar iş göremez raporu verdikten sonra, Mayıs 1973’te görevinden alındı.

Ölümü

18 Kasım 1974’te ölen Zeki Baştımar, iktidardaki Almanya Sosyalist Birlik Partisi MK yayın organı Neues Deutschland gazetesinde çalışan Gertrude ile evli ve bir çocuk babasıydı.

Mezarı Leipzig Güney Mezarlığında Faşizm Vahşeti Kurbanlarına ayrılmış anıtsal bölümdedir.

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İsmail Bilen (1902 doğumlu siyasetçi)</span> Türk politikacı

İsmail Bilen, tarihsel Türkiye Komünist Partisinin 1973-1983 yılları arasında liderliğini üstlenen komünist siyasetçi.

Rıza Yürükoğlu veya bilinen adıyla İsmail Nihat Akseymen, Türkiye Komünist Partisi içinde 1979 yılında yaşanan bölünmede İşçinin Sesi tarafının lideridir. Parti içinde Veli Dursun adı ile de bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Georgi Dimitrov</span> Bulgar siyasetçi (1882-1949)

Georgi Dimitrov Mihaylov veya bilinen adıyla Georgi Mihayloviç Dimitrov, Bulgaristan'da sosyalist yönetimin kurucusu ve ilk başbakanı olan Bulgar siyasetçidir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Komünist Partisi (1920)</span> Türkiyede bir siyasi parti (1920–1987)

Türkiye Komünist Partisi, 1920 yılında kurulan, Türkiye'de faaliyet göstermiş komünist siyasi parti.

<span class="mw-page-title-main">Şefik Hüsnü Deymer</span> Türk siyasetçi ve yazar

Mehmet Şefik Deymer, tarihsel Türkiye Komünist Partisinin ilk kuruluş yıllarından 1959 yılına dek liderliğini üstlenen komünist siyasetçi, tıp doktoru, gazeteci, yazar ve çevirmen.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Komünist Partisi/Marksist-Leninist</span> 1972de İbrahim Kaypakkaya ve arkadaşları tarafından kurulan yasa dışı Maocu komünist parti

Türkiye Komünist Partisi/Marksist-Leninist (TKP/ML), 24 Nisan 1972'de İbrahim Kaypakkaya ve arkadaşları tarafından kurulan yasa dışı komünist parti. Partinin siyasi düşünceleri doğrultusunda askeri kolu Türkiye İşçi Köylü Kurtuluş Ordusu (TİKKO) ve gençlik örgütü Türkiye Marksist-Leninist Gençlik Birliği'dir (TMLGB).

<span class="mw-page-title-main">Nâzım Hikmet</span> Türk şair ve yazar (1902–1963)

Nâzım Hikmet, Türk şair ve yazardır. Şiirleri elliden fazla dile çevrilmiş ve eserleri birçok ödül almıştır. Türkiye'de serbest nazımın ilk uygulayıcısı ve çağdaş Türk şiirinin en önemli isimlerindendir. Uluslararası bir üne ulaşmıştır ve dünyada 20. yüzyılın en gözde şairleri arasında gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Orak ve çekiç</span> komünizmin simgesi

Orak ve çekiç, komünizmin simgesidir. Bir orağın çekiç üzerine çapraz olarak yatırılması ile oluşur. Bu iki simge çiftçileri ve proletaryayı sembolize eder. Bu iki simge bir araya getirilerek çiftçilerin ve işçilerin birliği sembolize edilir. En bilinen biçimi Sovyetler Birliği’nin bayrağındaki orak ve çekicin kızıl yıldızla birlikte kullanıldığı biçimidir. Bunun dışında birçok bayrak ve amblemde kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hikmet Kıvılcımlı</span> Türk siyasetçi, yayıncı ve yazar

Hikmet Ali Kıvılcımlı, Türk Marksist-Leninist siyasetçi ve kuramcı, yazar, yayıncı ve çevirmen.

<i>Kadro</i> (dergi)

Kadro, Ocak 1932-Ocak 1935 arasında yayınlanan aylık fikir dergisi. Kadrocular olarak da anılan Kadro dergisinin kurucuları Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Şevket Süreyya Aydemir, Vedat Nedim Tör, Burhan Asaf Belge, İsmail Hüsrev Tökin'dir.

Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi, Nail Çakırhan, Nâzım Hikmet, Şevket Süreyya Aydemir, Vala Nurettin gibi çoğu TKP üyesi aydının da öğrenim gördüğü Sovyet eğitim kurumu. Sun Yat-sen Üniversitesi de denir. Sıkça Rusça kısaltması olan KUTV olarak da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de komünizm</span>

Türkiye'de komünizm, 1920 yılında Türkiye Komünist Partisi ile partileşme sürecine giren ve günümüzde devam eden siyasi hareket.

<span class="mw-page-title-main">Salih Hacıoğlu</span> Türk baytar

Salih Hacıoğlu, Türk siyasetçi ve veteriner. "Baytar Salih" olarak da bilinir. TKP'nin 1920'lerdeki yöneticilerinden ve Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (THİF) Merkez Komitesi Genel Sekreteri.

Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası (TİÇSF), Osmanlı Devleti'nde Mütareke döneminde kurulan sol görüşlü siyasi örgüt.

1927 Tevkifatı, Türkiye'de gizli faaliyet gösteren Türkiye Komünist Partisi (TKP) üyelerine karşı 1927 sonbaharında yapılan yaygın tutuklamalardır. Dönemin TKP Merkez Komitesi Genel Sekreteri Vedat Nedim Tör'ün gizli parti belgelerini ve üye listelerini polise teslim etmesi üzerine o sırada Türkiye'de Komintern sorumlusu olarak bulunan Şefik Hüsnü'yü ve TKP Merkez Komitesi üyelerini de içine alan büyük bir tutuklama yapılarak 1928 TKP Davası açılmıştır. Bu tutuklamalarda Merkez Komitesi üyelerinden Şevket Süreyya Aydemir de Vedat Nedim Tör'le birlikte hareket ederek daha sonra Kadro dergisi hareketini başlatmışlardır.

TKP/ML-Hareketi , 1976-1994 arasında faaliyet gösteren yasa dışı devrimci örgüt. 1972’de İbrahim Kaypakkaya tarafından kurulan TKP/ML’nin dışarıda faaliyeti devam ettiren Koordinasyon Komitesi tarafından; eski TKP/ML tezlerinin bir kısmının özeleştirisi yapılarak kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Komünist Parti (Türkiye)</span> Türkiyede bir siyasi parti

Komünist Parti, Türkiye'de 17 Temmuz 2014'te Arif Hikmet Basa tarafından kurulan ve Türkiye'de faaliyet gösteren bir siyasi partidir. Partinin genel merkezi Çankaya, Ankara'da bulunmaktadır. Marksizm-Leninizmi benimsemiş olan ve komünizmi hedefleyen bir komünist partidir.

<span class="mw-page-title-main">Zehra Kosova</span>

Zehra Kosova, Türkiye’de işçi hakları ve sendikal mücadelesinin öncü isimlerinden biri ve ilk kadın sendikacılardandır.

<span class="mw-page-title-main">Kerim Sadi</span>

Kerim Sadi ya da asıl adıyla Ahmet Nevzat Cerrahoğlu, Türkiye'deki sosyalist hareketin tarihine ilişkin eserleriyle tanınan yazardır.

<i>Aydınlık</i> (dergi, 1921)

Aydınlık, Haziran 1921 - 1925 yıllarında Şefik Hüsnü liderliğinde yayınlanan, mesul müdürlüğünü Sadreddin Celâl'in yaptığı aylık Marksist dergi. 1925 yılında 31. ve son sayısı Fevkalade Gençlik Nüshası olarak çıktı. Yazarları arasında Nâzım Hikmet, Şevket Süreyya Aydemir, Vedat Nedim Tör, Kerim Sadi, Leman Sadreddin gibi isimler yer aldı. Şefik Hüsnü tarafından yapılan ilk Komünist Manifesto çevirileri de Aydınlık dergisinde yayınlandı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.