İçeriğe atla

Zaza alfabesi

Zaza alfabesi, Zazacanın yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 32 harften oluşur.[1]

Tarihi

Zaza dilinin yazıya geçirilmesi Osmanlı döneminde, 1700'lü yılların sonunda başlamıştır. Osmanlı döneminde yazılan Zazaca metinler Arap harfleriyle yazılmıştır. Bu dönemdeki eserler dini içeriklidir. Sultan Efendi lakaplı İsa Beg bin Ali tarafından 1798 yılında yazılan ilk Zazaca metin Arap harfleriyle Osmanlıcada da kullanılan Nesih yazı tipinde yazılmıştır.[2] Bu eserin ardından 1891-1892 yıllarında Osmanlı-Zaza din adamı, yazar ve şair Ahmed el-Hassi tarafından yazılan ilk Zazaca Mevlit de Arap harfleriyle yazılıp 1899 yılında basılmıştır.[3][4] Bir diğer Osmanlı-Zaza din adamı Osman Esad Efendi tarafından 1903-1906 yıllarında yazılan bir diğer Zazaca Mevlit de aynı şekilde Arap harfleriyle yazılmıştır.[5] Cumhuriyet sonrası Zazaca eserler ise daha çok Latin harfleriyle yazılmaya başlanmıştır. Günümüzde Zazacanın bütün Zazalar tarafından ortak kullanılan bir alfabesi yoktur.

Alfabe

Zaza alfabesi 31 veya 32 harften oluşmaktadır:[1]

Harf
A

a

B

b

C

c

Ç

ç

D

d

E

e

Ê

ê

F

f

G

g

Ğ

ğ

H

h

I

ı

İ/Î

i/î

J

j

K

k

L

l

M

m

N

n

O

o

P

p

Q

q

R

r

S

s

Ş

ş

T

t

U

u

Û/Ü

û/ü

V

v

W

w

X

x

Y

y

Z

z

Ses
a be ce çe de e ê fe ge ğe he ı î je ke le me ne o pe qe re se şe te u u/ü ve we xe ye ze
/a//b//dz//ts//d//ɛ//e//f//ɡ/γε/ /h//ɪ//i//ʒ//k//l//m//n//o//p//q//r//s//ʃ//t//y//u//v//w//x//j//zε/

Harfler ve Ses Değerleri

  • X: Zazacada, Kürtçede, Tatarcada ve Azericede kullanılır. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı (خ) harfidir. Azericenin resmi harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Baxmax (Bakmak) fiilinin okunuşu Baḥmaḥ şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)… Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha (ح) harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır (Ⱨ, Ḩ).
  • W: Zazacada, Kürtçede, Tatarcada ve Türkmencede kullanılır. Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: Dawul (Davul), Hawlu (Havlu),Yawaş (Yavaş).
  • Ê: Zazacada, Kürtçede, Gagavuzca'da kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir e sesidir. Bu harfe Kürtçe ve Zazaca kelimeler de yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sâdece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: Mêmur, Poêtika, Nêyzen, Têlif...
  • Î: Zazacada, Türkçede ve Kürtçede kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir i sesidir. Kullanımda İ harfindeki noktanın üzerine işâret koyulması çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer. Örneğin: Millî, Dînî, Çîdem, Dîdem, Îzan, Mîde...
  • Û: Zazacada, Türkçede ve Kürtçede kullanılır. Hafif uzatılarak okunan ince bir u sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması gerekir. Örneğin: Sükûnet, Mûris, Mûzip, Sûni…
  • Q: Zazacada, Kürtçede, Tatarcada ve Azericede kullanılır. Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: Qomşu (Komşu)... Bazı Türki dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmi harflerinden birisidir. Arapçadaki Kaf (ق) harfini karşılar. Örneğin: Qadın (Kadın) sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.)

Eklenen Harfler

  • Ķ: Gırtlaktan çıkan ve Q sesine oldukça yakın olan kalın bir K sesi olarak okunur ve söylenir. Örneğin: Ķurt, Ķoyun, Ķardaş (Kardeş). K sesleri gırtlaktan ve kalın olarak çıkarılır. Kazakça Қасқыр (Ⱪasⱪır: Kurt), Қой (Ⱪoy: Koyun) sözcüklerinde olduğu gibi. Bu sözcüklerdeki K sesleri gırtlaktan ve kalın olarak çıkarılır. Başkurtçadaki Ҡалын (Kalın) sözcüğünün çevirisi Ⱪalın olarak yapılır ve okunuşu Qalın (Kalın/Galın) biçimindedir. Baştaki K veya G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. Türkçedeki İnceltme İmi ile yazılan bazı sözcüklerin okunuşunda aslında K harfinin de incelmesi söz konusudur. Örneğin: Ⱪar ve Kâr... Pek çok lehçe ve şivede Q sesine dönüşmüştür. Örneğin: Qayın (Kayın)… Yüzyıllarca Osmanlı Devleti tarafından yönetilmiş olan Tunus ve Cezayir Arapçasında Türkçedeki gırtlaktan söylenen K harfine benzeyen bir sesi karşılamak için noktasız ٯ harfi kullanılır.
  • Ḩ: Arapçadaki Ha (ح) harfidir. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha kalın, boğumlu ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın orta kısmında titreşir. Örneğin: Maⱨrem (Mahrem)... Bu sese en uygun örneklerden birisi de Ⱨacı (Hacı) sözcüğüdür. Anadolu Türkçesinin halk ağzındaki ve Azericedeki kullanımında Arapçadaki Hı (خ) harfi ile olan farkı çoğu zaman ortadan kalkmıştır (X).

Zazacanın bütün Zazalar tarafından ortak kullanılan bir alfabesi henüz yoktur. Kronolojik olarak kullanılan alfabeler şunlardır:

Arap karakterli alfabe

Sultan Efendi lakaplı İsa Beg bin Ali tarafından 18. yüzyılda yazılan ilk Zazaca metin Arap harfleriyle Osmanlıcada da kullanılan Nesih yazı tipinde yazılmıştır.[2] 1899'da Ahmed el-Hasi'nin Mevlidi[3][4] ve Osman Esad Efendi tarafından 1903-1906 yıllarında yazılan bir diğer Zazaca Mevlit de aynı şekilde Arap harfleriyle yazılmıştır.[5] Ahmed el-Hasi'nin Mevlidi'nde klasik Arap harflerine ek olarak Osmanlıca ve Farsçada da kullanılan p (پ), ç (چ) j (ژ), g (گ) harfleri ile Uygurca[6], Kazakça, Kırgızcanın[7] Arap alfabesiyle yazımında da kullanılan v/w (ڤ) harfi bulunmaktadır.

Bedirhan alfabesi

Modern Zazaca edebiyatıyla birlikte Zazaca yazınında Kürt dilbilimci Celadet Bedirhan tarafından geliştirlmiş olan latin karakterli Kürtçe alfabe kullanılmaya başlandı.[8][9] 1996'dan beri Zazaca'nın standartlaştırılması üzerine çalışmalar yapan Vate Çalışma Grubu da yayınlarında Kürt alfabelerinden Bedirhan alfabesi'ni kullanmaktadır. Bu alfabe 31 harften oluşmaktadır:

A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z

Ê-ê E ve İ arasında, Fransızcadaki "é" sesine yakındır: été.
I-i Türkçedeki I harfi olup, küçük yazılınca noktalı, büyük yazılınca noktasızdır.
Î-î Türkçedeki İ harfine denk gelir.
Q-q Arapçadaki "kaf" (ق) sesini verir: kanun, kalem.
U-u Türkçedeki U ve I arasında W+I sesini verir.
Û-û Türkçedeki normal U sesi gibidir.
W-w Azericedeki "w" sesini verir: watan
X-x Arapçadaki kalın H (خ) sesi ile Ğ (غ) sesini verir: xeber

Jacobson alfabesi

Jacabson alfabesi olarak adlandırılan alfabe, Amerikalı dil bilimci C. M Jacobson'un katkıları ile geliştirilmiştir ve Zazacanın standartlaştırılması üzerine çalışmalar yapan Frankfurt Zaza Dil Enstitüsü tarafından kullanılmaktadır. Aynı zamanda Zazaca Vikipedinin yazı sistemidir. Bu alfabe Amerikalı dilbilimci C. M Jacobson'un katkılarından dolayı Jacobson Alfabesi olarak adlandırılmıştır. Alfabedeki 32 harf şunlardır:[10]

A B C Ç D E Ê F G Ğ H I İ J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z

Bedirhan alfebesine göre Ğ/ğ harfi fazla olup, I-ı ve İ-i harfleri Türkçedeki gibi yazılır ve okunur. (î harfi de kullanılır. Örneğin hîni (hîyni gibi okunur) derken Hıni aynı sesi vermez.)

Zülfü Selcan Alfabesi

Zülfü Selcan tarafından hazırlanan ve 2012 itibarıyla Tunceli Üniversitesi'nde de kullanılmaya başlanan Zaza Alfabesi, 8’i sesli ve 24’ü sessiz olan 32 harften oluşur:[11]a, b, c, ç, (ḉ), d, e, ê, f, g, h, (ḥ), ı, i, k, (ḳ), l, m, n, o, p, (ṗ), q, r, (ṙ), s, ş, t, (ṭ), u, ü, v, w, x, ẋ, y, z, ẓ

Bunlardan bazı harfler Kuzey ve Güney lehçelerine göre farklı farklı okunur:

c = Kuzey [dz] / Güney [ʤ]
ç = Kuzey [ts] (kalın seslilerden önce: a, e, ı, o, u), [ʧ] (ince seslilerden önce: ê, i, ü), / Güney [ʧ]
ḳ [kʾ], ṗ [pʾ], ṭ tʾ = yalnızca Kuzey lehçesinde kullanılır (Güney lehçesindeki karşılıkları: k, p, t) ve bunları kh, ph, th şeklinde bileşik harflerle yazmak yanlış ve sakıncalıdır.
r, ṙ = Zaza dilinde her ikisi de ayırdedilir. r’nin uzatılan telaffuzu ṙ’dir.
s, ş = Kuzey lehçesinde kalın (a, e, ı, o, u) seslerden önce kullanılırken, ş ince (ê, i, ü) seslerden önce kullanılır. Güney lehçesinde her iki durumda da ş sesini verir.
z, ẓ = Kuzey lehçesinde z, Güney lehçesinde ẓ. Noktalı z (ẓ) harfi Türkçedeki j sesini verir
ẋ = [ɣ] = ğ

Kaynakça

  1. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :9 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  2. ^ a b "Sultan Efendi'nin Zazaca El Yazması" (PDF). 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020. 
  3. ^ a b Varol, Murat (2012), Zazalarda Mevlid ve Siyer Geleneği, 1 (1), II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu/Bingöl Üniversitesi Yayınları, ss. 93-114, 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 17 Aralık 2023 
  4. ^ a b Keskin, Mesut (2015), Zaza Dili, 1 (1), Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, ss. 93-114, 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 17 Aralık 2023 
  5. ^ a b Özer, Osman (2016). Mevlid Ahmed-i Hasi. İstanbul: Bingöl Üniversitesi Yayınları. ISBN 978-605-65457-0-2. 
  6. ^ Johanson, Éva Ágnes Csató; Johanson, Lars, (Ed.) (2003). The Turkic Languages (İngilizce). Taylor & Francis. s. 387. ISBN 978-0-203-06610-2. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2024 – Google Books vasıtasıyla. 
  7. ^ "Kyrgyz alphabet, language and pronunciation". omniglot.com. 18 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2021. 
  8. ^ Tîrêj Dergisi Sayı: 1, İzmir 1979
  9. ^ Hêvî Dergisi, sayı: 1, Paris 1983, s. 67-198
  10. ^ C. M. Jacobson (1993): Rastnustena Zonê Ma - Handbuch, für die Rechtschreibung der Zaza-Sprache. Verlag für Kultur und Wissenschaft, Bonn.
  11. ^ Dr. Zülfü Selcan, Zazaca Alfabe ve alfabetik sıralama 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Berlin, 05.11.2011

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk alfabesi</span> Türkçenin yazımında kullanılan alfabe

Türk alfabesi, Türkçenin yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Latin harfleri</span> Antik Roma tarafından Latince yazmak için kullanılan yazı sistemi

Latin veya Romen harfleri, kökeni antik Roma tarafından Eski Latinceyi yazmak için kullanılan Latin alfabesine dayanan bir yazı sistemidir. ISO tarafından belirlenmiş standart modern Latin alfabesinde 26 harf bulunur. Latin harfleri şu anda dünyada en yaygın kullanılan yazı sistemidir.

Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

<span class="mw-page-title-main">Başkurtça</span> Kıpçak grubundan, Başkurdistanın resmi dili

Başkurtça veya Başkırca, çağdaş Türk yazı dillerinden biridir ve Kıpçak grubuna bağlıdır. Çoğunluğu Başkurdistan'da yaşayan Başkurtlarca konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzca</span>

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.

Xx Türk alfabesinde kullanılmayan bir Roma harfidir. IPA'daki değeri damağın arkasından gelen bir H sesidir. Türkçedeki ıxlamur (ıhlamur) sözcüğünün bu harfle yazılması doğru ses değerlerine örnek teşkil eder. Bazı dillerde normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. Yunanca, Kürtçe, Lazca ve Azerbaycan Türkçesinde de tıpkı Arapçadaki Hı (خ) gibi bir art damak sesini çıkarmak için kullanılır. Kiril Alfabesindeki Х harfi ile aynı ses değerine sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Ayırıcı im</span>

Ayırıcı im, fonetik işaret veya diyakritik; telaffuz, ton ve diğer ayırıcı unsurları belirtmek için gliflere eklenen imdir. Örneğin Latin harflerine geçiş döneminde Türkçedeki ötümsüz artdişyuvasıl sürtünmeli ünsüz sesini karşılamak için yeni arayışlara gidilmiş ve mevcut S harfine sedil eklenerek Ş harfi elde edilmiştir. O > Ö veya A > Â ya da Y > Ý gibi harflerde ayırıcı imlere örnekler görülebilir.

Elif (ا), Arap alfabesinin birinci harfi. İbranice muadili alef harfidir. Ebced hesabındaki değeri 1'dir. Kamerî harflerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Fars alfabesi</span> Arap alfabesinden uyarlama bir alfabe

Fars alfabesi, Farsçanın İran ve Afganistan'da kullanılan yazı sistemidir. Kökeni Arap alfabesine dayanır, bu alfabeye Arapçada bulunmayıp Farsçada bulunan ژ,چ,پ ve گ harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur. Osmanlı alfabesi büyük ölçüde bu alfabeden uyarlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kürt alfabeleri</span>

Kürt alfabeleri, Kürt dillerinin yazılması için kullanılan yazı sistemleridir. Günümüzde çoğunlukla kullanılan iki sistem vardır. Türkiye'deki Kürtler tarafından kullanılan şekli 1932 yılında, Celadet Ali Bedirhan tarafından Latin alfabesinden uyarlanmıştır. Bu alfabeye Kurmancî, Hawar ya da Bedirxan alfabesi de denir. Türkiye ve Suriye'deki Kürtler tarafından kullanılmaktadır. Arap alfabesinden uyarlanmış olan Soranî alfabesi ise Irak ve İran'da kullanılmaktadır. Eski Sovyet cumhuriyetlerinde ve Orta Asya'da yaşayan Kürtler ise Kiril alfabesini kullanırlar. Bütün alfabelerin bir yazı sisteminde birleştirilmesini amaçlayan bazı Kürt dilbilimciler Yekgirtî adında yeni bir Latin alfabesi hazırladılar.

Ayn , Arap alfabesinin on sekizinci harfi.

Kaf veya Gaf (ق), Arap alfabesinin yirmi birinci harfi. İbranice muadili Kuf harfidir.

Latinizasyon (Romanizasyon) tabiri genel olarak Latin alfabesi dışındaki ses sistemlerinin Latin alfabesine çevrilmesini ifade eder. Arapçanın Latin alfabesine çevirisi yapılırken bu uygulamaların hiçbirinde (fonetik alfabeler hariç) ortak bir uygulama geliştirilememiştir. Çünkü her ülke kendi harflerini esas alan bir çeviri sistemi benimsemiştir. Fakat yine de ana hatlarıyla genel kabul görmüş bazı sesler ve simgeler tercih edilmeye başlanmıştır. Ortak Türkçe alfabesi esas alınarak yapılan bir işaret sistemi büyük oranda geliştirilmiş durumdadır. Fakat yine de çeşitli ülkelerin, sesleri simgelerken kullandıkları harflerin değişik olması nedeniyle farklılıklar ortaya çıkmaktadır.

Əə Kiril alfabesinin bir harfidir. Genellikle Tatarca, Başkurtça, Kazakça, Türkmence, Kalmukça, Azerice, Abhazca, Dunganca, Hantıca, Mansice, Hakasça dillerinde kullanılan Kiril alfabesinde kullanılan bir harftir. Latin alfabesinde karşılığı Ä ve Ə harfidir. Azericedeki karşılığı Əə dir. [æ] diye okunur. Ama Abhazca'daki fonemi [ʷ] şeklindedir, yani kendisinden önce gelen ünsüzün dudakların yuvarlatılarak söylenmesini sağlar. Kalmık dilinde ve Dungan dilinde ise [ә] diye okunur. Kimi latin alfabelerinde "Ǝɘ" biçiminde de kullanılır. Latin harfleri arasında da yer almaya başlamıştır. Bu biçimiyle günümüzde Azeri Latin alfabesinde kullanılır. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Æ). Ses ve harf karşılığı olarak Arapçada ve Almancada da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. Azericede yoğun olarak kullanılır. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: İncə. Türkçede Selçuk ismi Azericede “Səlcuk” olarak yazılır. Kazakçada ise ince harftir ve ince uyumludur. Örneğin: Әріп/Harf, Әке/Baba, Әже/Nine

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Çengel işareti, dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.