İçeriğe atla

Zapatista Ayaklanması

Zapatista Ayaklanması
Chiapas çatışması'nın bir parçası
TarihOcak 1–12, 1994
Bölge
Sonuç

Zapatistalar halkın hayal gücünü yakalar, alternatif gelecek vizyonlarına ilham verir.

  • Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu'nun stratejik olarak geri çekilmesi sonucu ayaklanma
  • Zapatistalar el konulmuş mülkiyeti geri aldı ve özerklik uygulamasını korudu
Taraflar
 Meksika Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN)
Çatışan birlikler
30,000–40,000 (hükümet beyanı)[1]
60,000-70,000 (EZLN beyanı)[2]
3,000[3]


Zapatista Ayaklanması, NAFTA anlaşmasının uygulanmasına tepkili olan köylülerin, Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu tarafından koordine edilerek ayarlanmasıdır.[4] 12 gün süren bir çatışmadan sonra ateşkes yapılarak barış görüşmeleri başlatıldı.

Arka planı

NAFTA anlaşması, Emiliano Zapata'nın 1910-1919 devriminin temel taşı olan Meksika anayasasının 27. maddesinin iptalini içeriyordu. 27. madde, Meksika'da bulunan arazilerin satışı veya özelleştirilmesini engelliyordu. Bu yüzden Meksika 27. maddeyi ortadan kaldırmak için harekete geçti. 27. maddenin kaldırılmasının ardından yerli çiftçiler, kendilerine ait topraklarının ellerinden alınmasından korkuyordu. Bununla birlikte köylüler, Meksika'nın ABD'den ucuz mal almasından korkuyorlardı. Çünkü ucuz ithal gerçekleşirse köylülerin mallarına olan talep az olacak ve bu da köylü ekonomisine zarar verecekti. Köylülerin bu endişesinden faydalananlar Zapatistalar olacaktı. Zapatistalar, NAFTA'yı Meksika'lı köylülerin "ölüm cezası" olarak tanımladı. Ardından EZLN, 1 Ocak 1994'te NAFTA'nın yürürlüğe girdiği gün Meksika'ya savaş açtı.

Ayaklanma

Zapatista isyancıları; San Cristóbal de las Casas, Altamirano, Las Margarita, Ocosingo ve Chanal gibi pek çok şehirdeki şehir merkezlerine saldırdı.[5] İsyancılar, hükûmet binalarını alındıktan sonra, devletin saldırılarından korunmak için binalarda barikat kurdular. Barikatları oluşturmak için mobilyalar ve diğer büro malzemeleri kullanıldı. Daha sonra Zapatista isyancıları, San Cristóbal de las Casas'ı terk ettiler. Böylece Meksika Ordusu burayı geri alabildi. 600 Zapatista isyancısı, Altamirano kasabasında hükûmet güçleri ile çatıştı.[6]

Ayaklanama sonrası

Ayaklanma, dünya medyasının ilgisini çekti. İnsan hakları örgütleri yerli nüfusun marjinalleştirilmesini vurgularken, Riordan Roett (Ocak 2007'de Chase Manhattan Bankasının Gelişmekte Olan Piyasalar Grubunun danışmanı) şunları söyledi:

"Bize göre Chiapas, Meksika'nın siyasi istikrarı için temel bir tehdit oluşturmamakla birlikte, yatırım topluluğunda pek çok kişi tarafından böyle algılanıyor."[7]

Şubat ayına gelindiğinde Zapatistalar ve Meksika anlaşmaya vardı ve San Andre Anlaşması imzalandı.

Zapatista hareketi tamamen ortadan kaldırılmadı. Chiapas'taki toprakları şu an Zapatistalar kontrol ediyor.

Kaynakça

  1. ^ Raúl Benítez Manaut & Rafael Fernández de Castro (2001). México-Centroamérica: desafios a inicios del siglo XXI. Ciudad de México: Instituto Tecnológico Autónomo de México, s. 49. 978-968-6729-02-3.
  2. ^ "Militarización y guerra sucia en Chiapas". www.solidaritat.ub.edu. 2 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2018. 
  3. ^ Alex Khasnabish (5 Mayıs 2005) "Zapatista Uprising (1 Ocak 1994)". Globalization & Autonomy Glossary. Universidad McMaster.
  4. ^ "Zapatista National Liberation Army (EZLN)". Encyclopædia Britannica. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2016. 
  5. ^ Collins, Stephen D. (Aralık 2010). "Indigenous rights and internal wars: The Chiapas conflict at 15 years". The Social Science Journal. 47 (4): 773-788. doi:10.1016/j.soscij.2010.05.006. 
  6. ^ "Caminos". 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2018. 
  7. ^ "Brad Parsons, Mexico: US Bank Orders Hit on Marcos". Hartford-hwp.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2013. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Meksika</span> Kuzey Amerika yer alan bir ülke

Meksika, resmî adıyla Birleşik Meksika Devletleri (İspanyolca: Estados Unidos Mexicanos,

<span class="mw-page-title-main">Subcomandante Marcos</span> Meksikalı aktivist

Rafael Sebastián Guillén Vicente veya yaygın olarak Subcomandante Marcos, devam eden Chiapas çatışmasında Meksikalı bir isyancı, eski askeri lider ve Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN) sözcüsüdür.

<span class="mw-page-title-main">San Antonio</span>

San Antonio, ABD'nin en büyük 7. şehri ve Teksas eyaletinin en büyük 2. şehridir. Etrafındaki varoşlarıyla Metropoliten San Antonio nüfusu ABD'de 24. büyük metropoliten bölgeyi oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Chiapas</span>

Chiapas, Meksika'nın güneydoğusunda yer alan eyalet. Doğu sınırında Guatemala ile komşudur. Eyâletin güneyinde ise Büyük Okyanus bulunmaktadır. Chiapas 73,887 km2 yüzölçümüne ve 2003 yılı tahminlerine göre 4,224,800 kişilik bir nüfusa sahiptir. Chiapas genel olarak nemli ve tropikal bir iklime sahiptir. Kuzeyde Tabasco eyâleti yakınlarında yıllık ortalama yağış düşüşü 3000 mm/yıldır. Bölgenin doğal bitki örtüsü ovalar ve yüksek, uzun ömürlü yağmur ormanlarından oluşmaktaydı ancak bitki yapısı tarım ve çiftlik yapımları nedeniyle büyük ölçüde zarar görmüştür. Yağmur miktarı güneydeki Pasifik kıyılarına gittikçe azalsa da muz ve diğer tropikal ürünlerin yetişmesi için uygun bir iklime sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu</span> aşırı solcu özgürlükçü sosyalist siyasi ve militer devrimci grup

Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu veya Zapatistalar Meksika'nın en yoksul eyaletlerinden Chiapas'ta yerleşik anarşist bir devrimci gruptur.

<span class="mw-page-title-main">Tzotzilce</span>

Tzotzilce ya da Tzotzil dili Meksika'nın Chiapas eyaletinin Zinacantán, San Juan Chamula, San Andrés Larráinzar, Chenalhó, Pantelhó, Huitiupán, Chalchihuitán, El Bosque, Simojovel, Iztapa, Bochil, Soyalhó, Huixtán, San Lucas, Acala, San Cristóbal de las Casas, Venustiano Carranza ve Amatán belediyelerinde yaşayan Tzotziller tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Çol-Tzeltal dilleri adı da verilen Çol dilleri grubunun Tzeltal dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Tzeltalcadır.

<span class="mw-page-title-main">Tzotziller</span> Etnik grup

Tzotziller (Tzotzilce Sotz'leb «yarasa halkı»; İspanyolca los tzotziles/tsotsiles, Meksika'nın Chiapas eyaletinin Zinacantán, San Juan Chamula, San Andrés Larráinzar, Chenalhó, Pantelhó, Huitiupán, Chalchihuitán, El Bosque, Simojovel, Iztapa, Bochil, Soyalhó, Huixtán, San Lucas, Acala, San Cristóbal de las Casas, Venustiano Carranza ve Amatán belediyelerinde yaşayan Maya Kızılderili halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tzeltalca</span>

Tzeltalca ya da Tzeltal dili, Meksika'nın Chiapas eyaletinin Ocosingo, Altamirano, Huixtán, Tenejapa, Yajalón, Chanal, Sitalá, Amatenango del Valle, Socoltenango, Villa las Rosas, Chilón, San Juan Cancun, San Cristóbal de las Casas Oxchuc ve San Bartolome de los Llano/Venustiano Carranza belediyelerinde yaşayan Tzeltallar tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Çol-Tzeltal dilleri adı da verilen Çol dilleri grubunun Tzeltal dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Tzotzilcedir.

<span class="mw-page-title-main">Tzeltallar</span>

Tzeltallar, Meksika'nın Chiapas eyaletinin Ocosingo, Altamirano, Huixtán, Tenejapa, Yajalón, Chanal, Sitalá, Amatenango del Valle, Socoltenango, Villa las Rosas, Chilón, San Juan Cancun, San Cristóbal de las Casas Oxchuc ve San Bartolome de los Llano/Venustiano Carranza belediyelerinde yaşayan Maya Kızılderili halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">San Andre Anlaşması</span>

San Andre Anlaşması, Zapatista Ayaklanması'nı başlatan Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu ile Meksika hükûmeti arasında yapılan barış görüşmelerinin ardından oluşturulmuş anlaşmadır. Ancak daha sonra birçok uyuşmazlık ortaya çıkmış ve bir türlü kanun haline dönüşememiştir.

<span class="mw-page-title-main">Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu'nda kadınlar</span>

EZLN'deki kadınlar, Meksika'da ezilen kadınların Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN), çatısı altında birleşmesini ifade eder. Kadınlar daha çok Meksika'nın Chiapas'taki bölgesinde etkiliydi.

<span class="mw-page-title-main">Comandanta Ramona</span>

Comandanta Ramona, Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu'nun (EZLN) Tzotzil halkına mensup yerli otonom devrimcisi. Gerilla olarak Güney Meksika'daki Chiapas'da faaliyet yürüttü. EZLN'nin en çok bilinen kadın aktörlerindendir. Ramona, üçte biri kadınlardan oluşan silahlı güçlerini yöneten yedi kadın komutanlarından biriydi. Aynı zamanda Zapatista Yürütme Konseyi Üyesi ve yoksul kadınların eşitliği için çalışan birimde çalışmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Meksika ekonomisi</span>

Meksika ekonomisi, Uluslararası Para Fonu'na göre, nominal olarak dünyanın en büyük 15. ve satın alma gücü paritesine göre 11. büyük ekonomisidir. 1994 krizinden bu yana, idareler ülkenin makroekonomik temellerini iyileştirmiştir. Meksika, 2002 Güney Amerika krizinden önemli ölçüde etkilenmemiş ve 2001'de kısa bir süre durgunluktan sonra, büyüme hızının düşük olmasına rağmen pozitifliğini korumuştur. Bununla birlikte, Meksika, 2008 durgunluğundan en çok etkilenen Latin Amerika ülkelerinden biriydi ve gayri safi yurt içi hasıla o yıl %6'dan fazla azalış göstermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Asi Zapatista Özerk Belediyeleri</span> Meksikada de facto özerk bölgeler

Asi Zapatista Özerk Belediyeleri veya kısaca MAREZ, 1994 yılında gerçekleşen ve Chiapas çatışmasının bir parçası olan Zapatista Ayaklanması'nın ardından kurulan Meksika Chiapas eyaletindeki Neozapatizm destek üsleri tarafından kontrol edilen de facto özerk bölgelerdir. 1996'da San André Anlaşmaları'yla sonuçlanan Meksika hükûmeti ile müzakere girişimlerine rağmen, bölgenin özerkliği devlet tarafından tanınmıyor.

<span class="mw-page-title-main">Chiapas çatışması</span> Meksikadaki yerli halklar ve karşıtları arasındaki silahlı çatışmalar

Chiapas çatışması, 1994 Zapatista ayaklanması, 1995 Zapatista krizi ve bunların sonuçları; 1990'lardan günümüze Meksika'nın Chiapas eyaletindeki yerli halklar ve geçimlik çiftçiler arasındaki gerilimlere verilen addır.

Chiapas mutfağı, aynı adı taşıyan Meksika eyaletindeki bir yemek pişirme tarzıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ejido</span>

Ejido, Meksika'da Meksika devletine ait olan, topluluk üyelerinin arazi üzerinde mülkiyet haklarından ziyade intifa haklarına sahip olduğu, tarım için kullanılan bir ortak arazi alanıdır. Modern çağda ejidos kazanan insanlar, onları tek tek parseller halinde eker ve toplu olarak hükûmet gözetiminde ortak mülkleri sürerler. Ejidos sistemi, fetih öncesi Aztek calpulli ve Orta Çağ İspanyol ejido anlayışına dayanmasına rağmen yirminci yüzyılda hükûmet kontrolündedir.

<span class="mw-page-title-main">San Cristóbal de las Casas</span>

San Cristóbal de las Casas veya Tzotzilce de Jovel Meksika'nın Chiapas eyaletindeki Chiapas platosunda bulunan bir şehir ve belediyedir. 1892 yılına kadar eyaletin başkenti olan San Cristóbal de las Casas hâlâ daha Chipas'ın kültürel başkenti olarak kabul ediliyor. Bölge çoğunlukla dağlık araziden oluşuyor ancak şehir tepelerle çevrili küçük bir vadide konumlandırılmıştır. Şehrin merkezi, kırmızı kiremitli çatıları, Arnavut kaldırımlı sokakları ve genellikle çiçekli ferforje balkonlarıyla İspanyol sömürgesi olduğu zamanlarının düzenini ve kültürel mimarisinin çoğunu muhafaza ediyor. Şehir ekonomisinin büyük paylarını turizm, ticaret ve hizmet sektörü oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Comitán</span>

Comitán;, Meksika'nın Chiapas eyaletinin dördüncü büyük şehridir. Aynı adı taşıyan belediyenin yönetim merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Devrimci Halk Ordusu</span>

Devrimci Halk Ordusu veya Ejercito Popular Revolucionario ya da kısaltımı ile EPR, Meksika'daki solcu bir gerilla hareketidir. Esas olarak Guerrero eyaletinde faaliyet göstermesine rağmen, Oaxaca, Chiapas, Guanajuato, Tlaxcala ve Veracruz dahil olmak üzere diğer güney Meksika eyaletlerinde de operasyonlar gerçekleştirmiştir.