İçeriğe atla

Zan dili

Zan
Zan dilleri
Coğrafi dağılımGüney Kafkasya, Anadolu
SınıflandırmaKartveli dilleri
  • Karto-Zan
    • Zan
Alt bölümler
Zan dillerinin coğrafi dağılımı

Zan dili, Güney Kafkas dilleri içinde yer alan Lazca ile Megrelcenin kaynaklandığı kabul edilen bir dildir. Dilbilimciler, eskiden antik Kolhis dili[1][2][3] olarak da bilinen Zan dilinin zaman içinde ikiye ayrıldığını düşünmektedir.[4][5] Gürcüce ve Svanca, Güney Kafkas dillerine dahil olan diğer dillerdir.

Yayılımı

Bu dil, Gürcistan'ın Megrelya bölgesi, Abkhazya'nın Gali Rayon'u ve Acaristan'ın Batum kentleriyle; Laz nüfusun yaşadığı ilçe ve köylerde konuşulur. Toplam konuşan sayısı 800.000 civarındadır.

Tarihçe

Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svanca Kafkas dil grubu içerisinde değerlendirilmektedir. Ancak Kuzey Kafkas dilleri ile bu dört dilin akrabalığı kesin oranda ispat edilemediğinden Güney Kafkas dilleri ya da bilinen diğer adıyla Kartveli dilleri'nin izole bir dil ailesi olduğu söylenmektedir.[6] Nicholas Marr tarafından ilk kez mukayese edilen dil daha sonra George Hewitt, Georges Dumézil, Arnold Chikobava ve Gôichi Kojima tarafından da çalışma konusu yapılmış, bazı kitaplar yayımlanmıştır. Megrelce ve Lazca konuşanlar arasında %70-80 arasında karşılıklı anlaşma söz konusudur. Dilbilimcilere göre Kolhis'in yıkılmasından sonra bu ortak dil ilk ayrışma evresine girmiş oldu.[7] Ancak asıl ayrışmalar, Lazika'nın Rioni Havzası'ndaki güney kesiminin 5. ve 6. yüzyıllardaki Bizans-Pers savaşları nedeniyle Megrel - Laz nüfusunun kayda değer bir kısmının ölmesiyle başladı. Bu bölge nüfustan arınmış bir yer hâline geldi. Bu yüzden Emevi Arap istilâlarından etkilenen Gürcüler, Kartli'den kitlesel olarak göç ederek süreç içinde bu bölgeye yerleştiler. Böylece günümüzde Müslümanları Laz, Hristiyanları ise Megrel olarak adlandırılan Megrel - Lazlar arasında, Gürcüler'den oluşan ve yine günümüzde Guria ve Acara Özerk Cumhuriyeti olarak bilinen tampon bölgeler oluştu. Bundan sonra da Kolhis halkı ikiye bölünmüş oldu ve Osmanlı hâkimiyetiyle dinin de etkisiyle Lazca ve Megrelce arasında kesin dilbilimsel ayrılıklar yaşandı. Ancak bu farklılıklar anlaşmaya engel olup, iki dil arasında diyalog kurulmasına mâni olacak kadar keskin değildir.

Güney Kafkas dilleri

Aşağıdaki tabloda Laz ve Megrel dillerine yani Zan diline ait bazı kelime örnekleri verilmiştir:

TürkçeLazcaMegrelce[8]
HaberAmbariამბე (ambe)
YeniAğaniახალი (ah'ali)
İhtiyarBadiბადიდი (badidi)
SütMjaბჟა (bja)
DutBjoliბჟოლა (bjola)
Erkek KardeşCumaჯიმა (cima)
PazarMjaçxaჟაშხა (jaşh'a)
TavukKotumeქოთომი (kotomi)
GeldikKomoptitქუმოფრთით (kumoprtit)
SaymakǨoroʒxuკოროცხუა (k'orotsh'ua)
AileOcağiოჯახი (ocah'i)
SekizOvroრუო (ruo)
MegrelyaOmargaleსამარგალო (Samargalo)
KarMtfiთინუ (tinu)
GüvercinŤorociტორონჯი (t'oronci)
KalpsizUguroniუგურე (ugure)
ÖnceǮoxleწოხოლე (tzoh'ole)

Notlar

  1. ^ http://www.exploregeorgia.com/en/georgia/georgians.html 27 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kolkhuri Dialects
  2. ^ Amerijibi-Mullen, Rusudan (ed., 2006), K’olxuri (megrul-lazuri) ena: Colchian (Megrelian-Laz) language. ICGL (Universali: Tbilisi, Georgia), www.icgl.org. (see also the review of this book by Andrew Higgins. 1 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2011. 
  4. ^ http://www.turkleronline.com/diger/lazlar/lazlar2/lazlar2_sayfa_60.htm 3 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Laz Dili
  5. ^ http://www.ling.helsinki.fi/sky/tapahtumat/el/endabs.htm 20 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Historical Perspective of Laz
  6. ^ http://www.bianet.org/bianet/yazdir/38968 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Megrelo-Lazlar ve Gürcüler
  7. ^ Bedia Leba, Halkbilimci Wolfgang Feurstein ile söyleşi, Ogni Kültür Dergisi, sayı 5, Temmuz-Ağustos 1994.
  8. ^ "Megrelce Sözlük". 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Gürcüler</span> Gürcistana özgü Kafkas etnik grubu

Gürcüler veya Kartveliler, günümüzde büyük bölümü Gürcistan’da yaşamakta olan Kafkasya halkı. Gürcüler ayrıca Azerbaycan, İran, Rusya, Türkiye, ABD ve Avrupa’nın bazı ülkelerine de dağılmıştır. Tarihsel antropoloji açısından Gürcüler; Svanlar, Lazlar ve Megreller ile aynı kökenden gelen bir Kartveli halkı olarak kabul edilir. Halkın büyük çoğunluğu bir Kartveli dili olan Gürcüce konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Gürcüce</span>

Gürcüce, bir Kafkas halkı olan Gürcülerin konuştuğu dil. Gürcistan'ın resmî ve öğretim dilidir. Modern Gürcüce, Kartli diyalekti temelinde gelişmiş ve 5. yüzyıldan itibaren Gürcü edebiyatının tek dili olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Lazca</span> Laz halkı tarafından kullanılan dil

Lazca Türkiye'nin Doğu Karadeniz kıyı şeridinde Rize ilinin Pazar ilçesinde bulunan Melyat Deresi'nden itibaren ve Gürcistan'ın Türkiye ile paylaştığı Sarp köyüne uzanan bölgede yaşayan Laz halkı tarafından konuşulan ve eski Kolhis dilinin devamı olduğu düşünülen Zanik bir Güney Kafkas dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Megrelya</span>

Megrelya, Gürcistan'ın batısında, tarihsel bölgelerden biridir. Eskiden Odişi olarak adlandırılıyordu. Bölgenin yerli halkı Megreller, Güney Kafkasya halklarından biridir ve Megrelce konuşurlar; ama yazı dili Gürcüce'dir. Yönetim bölgesi olarak Megrelya, kuzeyindeki Svaneti bölgesiyle birlikte Samegrelo-Zemo Svaneti bölgesini oluşturur ve bu bölgenin yönetsel merkezi Zugdidi kentidir.

<span class="mw-page-title-main">Megreller</span> etnik grup

Megreller, Gürcistan'da Karadeniz'e kıyısı olan Megrelya'nın yerli halkı. Önemli bir Megrel nüfusu da başkent Tiflis’te ve Abhazya’da yerleşiktir. 1990’ların başında, Gürcü-Abhaz savaşı sırasında, ayrılıkçı yönetim tarafından Abhazya’dan göç ettirilen halkın yaklaşık 180.000-200.000 kadarı Megrel'di. Göç edenlerden önemli bir kısmı geri dönebilmiştir. En yakın akrabaları Lazlar olup birlikte Zanlar adıyla ele alınır ve Zan dilinin birbirine yakın iki kolunu konuşurlar.

<span class="mw-page-title-main">Megrelce</span>

Megrelce, Güney Kafkas dillerinden biridir. Gürcistan'ın güneybatısındaki antik Kolhis halkıyla ilişkili olduğu sanılan yaklaşık 500.000 Megrel tarafından konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Lazlar</span> Etnik grup

Lazlar (Lazca: Lazepe, Lazi Güney Kafkas dillerinden Lazca konuşan ve Türkiye ve Gürcistan'ın Karadeniz kıyısındaki bölgelerinde yaşayan bir etnik gruptur.

<span class="mw-page-title-main">Güney Kafkas dilleri</span> Kafkas Dağlarının güneyinde konuşulan Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svanca dilleri

Güney Kafkas dilleri, Kafkas dillerine bağlı ve Kafkas Dağları'nın güneyinde konuşulan Gürcüce, Megrelce, Lazca ve Svancadan oluşan dil ailesidir. Dünya çapında yaklaşık 5.2 milyon konuşanı vardır. Diğer hiçbir dil ailesi ile ilişkisi tespit edilemeyen Güney Kafkas dilleri, dünyanın birincil dil ailelerinden biridir. Güney Kafkas dillerinde yazılmış en eski edebi kaynak, Asomtavruli harfleriyle yazılmış Eski Gürcüce Bir el Qutt yazıtlarıdır. MS 430 yılına tarihlenen yazıt, Beytüllahim yakınlarındaki bir Gürcü manastırında bulunmuştur. Gürcücenin yanı sıra, yazı dili gelişmemiş olan diğer Güney Kafkas dilleri de Gürcü alfabesiyle yazılır. Bunun yanında Türkiye ve Avrupa'daki Lazlar için Latin alfabesinden geliştirilmiş Laz alfabesi kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Svanca</span>

Svanca, Gürcistan'ın kuzeybatı bölümünde yaşayan Svanların konuştuğu dildir. Güney Kafkas dillerinden biridir ve aynı zamanda dil ailesinde kendi başına bağımsız bir kol teşkil eder.

<span class="mw-page-title-main">Svaneti</span> Gürcistanda tarihsel bir bölge

Svaneti, Gürcistan’ın tarihsel bölgelerinden biridir ve ülkenin kuzeybatı bölümünde yer alır. Svanlar bölgenin yerli halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Svanlar</span> etnik grup

Svanlar, Gürcistan'nın kuzeybatısındaki dağlık Svaneti bölgesinin yerli halkı olan bir Kartveli halkıdır. Svanların konuştuğu Svanca, Kartveli dillerinden biri olup tehlike altındaki diller arasında yer almaktadır. Svanlar ayrıca diğer bir Kartveli dili olan Gürcüce de konuşmaktadırlar. Svanlar tarafından kullanılan öz tanımlama, muhtemelen klasik dönem yazarlarının Misimian etnonimine yansıyan Muşüan'dır.

Gürcüce, Güney Kafkas dillerinden biridir. Çoğunluğu Gürcistan'da olmak üzere yaklaşık 4.1 milyon kişi tarafından konuşulur. Gürcüce'nin konuşulduğu diğer ülkelerin başında Rusya, Türkiye, İran ve Azerbaycan gelir. Gelişmiş bir dil olan Gürcüce'nin yazılı dil geleneği, 5. yüzyıla değin uzanır. Gürcüce, coğrafi bölgelere dayalı olarak birçok diyalekti içerir. Standart Gürcüce ise Kartli diyalektinden gelişmiştir. Gürcüce'nin diyalektlerinin farklılıkları sesbilgisi, morfoloji, sentaks ve sözcüklere dayalıdır. Güney Kafkas dillerinden Megrelce, Lazca ve Svanca, Gürcüce'ye akraba dillerdir.

Zanlar veya Çanlar Zan dilini konuşan Kartveli grubuna bağlı Güney Kafkas halklarının alt kollarından biridir. Megreller ve Lazlar bu gruba dahildir.

Lazca bir Güney Kafkas dilidir. Bazı durumlarda Zan dilinin güney lehçesi olarak kabul edilir, bu durumda kuzey lehçe de Megrelce olur.

Sanniler Strabon, Gaius Plinius Secundus ve Flavius Arrianus tarafından Trabzon yakınlarında yaşamış insanlar olarak bahsedilmiş bir topluluktur. MS 1. ve 2. yüzyıllarda, Sanniler yaşadığı bölgenin kuzeydoğu sınırlarını Ophis Nehri oluşturmaktaydı. Hem sahile yakın bölgeleri, hem de sahile yakın dağlık yerlerde yaşıyorlardı. Pliny, Trabzon bölgesinde yaşamış Sanniler ve Heniochilerin tek bir millet olduğunu iddia etmiştir. Pliny aynı zamanda, Kolhis'e bağlı sahil şeridindeki Rioni Nehri'nden ileride yaşayan bir Sanni topluluğundan daha bahseder.

Bu sayfada antik Kolhis halklarının listesi bulunmaktadır.

Proto Güney Kafkasya dili veya Proto Kartveli dili, günümüz Güney Kafkasya halklarının ataları tarafından konuşulan Güney Kafkas dillerinin ortak atasının dilsel olarak yeniden yapılandırılmasıdır. Bu dilin varlığı, mevcut Güney Kafkasya dillerini birbirleriyle karşılaştırarak dilin geniş bir taslağını yeniden inşa eden dilbilimciler tarafından yaygın olarak kabul edilmektedir. Dilbilimci Gerhard Deeters ve Georgi Klimov, Proto Güney Kafkasya dili ile Güney Kafkasya dilleri arasında Proto-Karto-Zan veya Proto-Gürcüce-Zan adında bir proto dil olduğunu düşünmektedir.

Karto-Zan dilleri veya ayrıca bilinen adıyla Gürcü-Zan dilleri, Güney Kafkas dillerinin Gürcüce ve Zan dillerini içeren dalıdır. Svan dili, Güney Kafkas dil ailesinin diğer kolunu oluşturur ve Karto-Zan grubundan karakteristik farklılıklar gösterir. Svanca ve Proto Güney Kafkasya dili arasındaki farklılığın MÖ 19. yüzyılda oluştuğu varsayılmıştır. Gürcüce ve Zan dilleri ise MÖ 7. yüzyılda Proto-Gürcüce-Zan dilinden çeşitlenmiştir. Her iki dilde de, Svanca'da bulunmayan metalurji ve tarımla ilgili ortak arkaik kelimeler vardır.

İrine Asatiani, Gürcü dilbilimci. Lazca başta olmak üzere Güney Kafkas dilleri konulu 10 çalışması vardır.

<span class="mw-page-title-main">Kolhi dili</span>

Kolhi dili, Güney Kafkas dilleriden Megrelce ile Lazcanın dayandığı anadildir. Bu terim Gürcü dilbilimci Korneli Danelia tarafından benimsenmiştir. Antik Çağ krallığı olan Kolheti'de konuşulan dili ifade eder. Tarihsel süreç içinde bu dilden, Megrelce ve Lazca olmak üzere iki dil ortaya çıkmıştır. Bu iki dilin ayrıca diyalektleri bulunmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.