İçeriğe atla

Zambak

Zambak
Lilium ciliatum
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Liliopsida
Takım:Liliales
Familya:Liliaceae
Alt familya:Lilioideae
Oymak:Lilieae
Cins:Lilium
L.
Sinonimler
  • Lirium Scop., nom. illeg.
  • Martagon Wolf
  • Martagon (Rchb.) Opiz, nom. illeg.
  • Nomocharis Franch.

Zambak veya gerçek zambak (Lilium), zambakgiller (Liliaceae) familyasının çiçek soğanıyla yetişen, hepsi büyük belirgin çiçekli, otsu çiçekli bitkilerin bir cinsidir. Zambakgiller familyasında bu cinsin 110 civarı bitki türü vardır.

Zambaklar, kültürde ve dünyanın birçok yerinde edebiyatta önemli bir çiçekli bitki grubudur.

Türlerin çoğu ılıman kuzey yarım küreye özgüdür ancak yayılım alanları kuzey alttropiklere kadar uzanır. Diğer birçok bitkinin ortak adında "zambak" (İng.: lily) vardır ancak onlar gerçek zambaklarla akraba değildir.

Genellikle bahçe ve süs bitkisi olarak kullanılır, bazı soğanlı türleri ve zambak çiçekleri kimi ülke mutfaklarında besin olarak tüketilir.

Açıklama

Lilium longiflorum çiçeği – 1. Stigma, 2. Style, 3. Stamens, 4. İnce tel, 5. Tepal

Zambaklar boyları 0.6-1.8 m arasında değişen çok yıllık bitkilerdir.

Uzun ömürlü organları çıplak veya tohum zarfsız, pullu toprak altı soğanları oluşturur. Bazı Kuzey Amerika türlerinde soğanın tabanı, üzerinde çok sayıda küçük soğan olan rizomlara dönüşür. Bazı türler kollar (İngilizce: stolon) geliştirir.

Çiçek soğanlarının çoğu toprağın derinliklerine gömülür ancak birkaç türü toprak yüzeyine yakın soğanlar oluşturur.

Birçok tür gövde kökleri (İngilizce: stem-roots) oluştur. Bunlarla soğan toprakta bir miktar derinlikte doğal olarak büyür ve her yıl yeni gövde, topraktan çıkarken soğanın üzerine tesadüfi kökler verir. Bu kökler, soğanın tabanında gelişen bazal köklere ektir.

Zambak, taç yaprağı

Çiçekleri büyük, genellikle kokulu ve beyazlar, sarılar, portakallar, pembeler, kırmızılar ve morlar dahil olmak üzere geniş bir renk yelpazesine sahiptir. İşaretler, noktalar ve fırça darbesi şekillidir.

Bitkiler ilkbahar sonunda veya yazın çiçeklidir.

Çiçekleri, huni şeklinden "Türk şapkası" na kadar değişen çiçekler vermek için altı tepeller (İngilizce: tepal) yayılır, sapın ucunda çiçek salkımlarında veya şemsiye şeklinde çiçeklerde taşınırlar. Tepaller birbirinden bağımsızdır ve her çiçeğin tabanında bir nektar taşırlar.

Zambak

Tohumluk 'üstte', ercik başlarının (İngilizce:anther) bağlanma noktasının üstündedir.

Meyvesi üç hücreli bir kapsüldür.[1]

Zambağın erciği

Tohumlar yaz sonunda olgunlaşır. Birçoğu soğuk ılıman iklimlere uyum sağlamış, değişken ve bazen karmaşık çimlenme desenleri sergiler.

Çoğu serin ılıman türü yaprak döken’ dir ve kendi doğal ortamlarında kışın uykudadırlar. Ancak yazları sıcak ve kışları ılık geçen bölgelere özgü (Lilium candidum, Lilium catesbaei, Lilium longiflorum) gibi birkaç türü yapraklarını döker ve yaz veya sonbaharda kısa bir uyku dönemine girer, sonbahardan kışa kadar filizlenir, yeterli soğuğu aldıktan sonra gövde, ısınan havalarda uzamaya başlayana kadar yapraklardan oluşan esas bir rozet taşıyan cüce gövdeler oluşturur.

Lilium candidum tohumları

Temel kromozom sayısı on ikidir (n=12).[2]

Tıbbi kullanımları

Geleneksel Çin tıbbında kullanıların listesi şunlardır: 野百合 Lilium brownii, 百合 Lilium brownii var. viridulum, 渥丹 Lilium concolor, 毛百合 Lilium dauricum, 卷丹 Lilium lancifolium, 山丹 Lilium pumilum, 南川百合 Lilium rosthornii, 药百合Lilium speciosum var. gloriosoides, 淡黄花百合 Lilium sulphureum[3][4]

Tayvan'daki zambakla ilgili resmi yayın listesi:

Lilium lancifolium Thunb., Lilium brownii var. viridulum Baker, Lilium pumilum DC.[5]

Kanpō 'da ya da Japonya'da uygulandığı gibi Çin tıbbında resmi Japon devleti pharmacopeia Nihon yakkyokuhō (日本薬局方) tarafından aşağıda listesi olan zambak soğanı türleri kullanılır (bilinen (geleneksel farmakolojik çevrelerde byakugō (ビャクゴウ 百合) olarak bilinen zambak soğanı) : Lilium lancifolium, Lilium brownii, Lilium brownii var. colchesteri, Lilium pumilum[6]

Soğanlardan çıkan kabuklar kullanılır ve genellikle buharda pişirilir.[6]

Güney Kore'de tıbbi kullanım için resmi olarak listelenen zambak türleri şunlardır: 참나리 Lilium lancifolium Thunberg; 당나리 Lilium brownii var. viridulun Baker;[7][8]

Türleri

Tanınmış bazı zambak türleri:

  • Lilium albanicum
  • Lilium amabile
  • Lilium amoenum
  • Lilium anhuiense
  • Lilium arboricola
  • Lilium auratum – Altın ışınlı Japon zambağı
  • Lilium bakerianum
  • Lilium bolanderi
  • Lilium bosniacum - Bosna zambağı
  • Lilium brevistylum
  • Lilium brownii
  • Lilium bulbiferum – Portakal zambağı
  • Lilium callosum
  • Lilium canadense – Kanada zambağı
  • Lilium candidum – Ak zambak
  • Lilium carniolicum
  • Lilium catesbaei
  • Lilium cernuum
  • Lilium chalcedonicum – Sarıklı zambak
  • Lilium ciliatum – Tüylü(Kirpikli) zambak
  • Lilium columbianum
  • Lilium concolor
  • Lilium dauricum
  • Lilium davidii
  • Lilium distichum
  • Lilium duchartrei
  • Lilium fargesii
  • Lilium floridum
  • Lilium formosanum
  • Lilium grayi
  • Lilium habaense
  • Lilium hansonii
  • Lilium heldreichii
  • Lilium henrici
  • Lilium henryi – Henry zambağı
  • Lilium huidongense
  • Lilium humboldtii – Humboldt zambağı
  • Lilium iridollae
  • Lilium jankae
  • Lilium jinfushanense
  • Lilium kelleyanum
  • Lilium kelloggii
  • Lilium lancifolium (L. tigrinum) – Kaplan zambağı
  • Lilium lankongense
  • Lilium ledebourii
  • Lilium leichtlinii
  • Lilium leucanthum
  • Lilium lijiangense
  • Lilium longiflorum – Paskalya zambağı
  • Lilium lophophorum
  • Lilium maritimum
  • Lilium martagon – Türk zambağı
  • Lilium matangense
  • Lilium medeoloides
  • Lilium medogense
  • Lilium michauxii – Carolina zambağı
  • Lilium michiganense – Michigan zambağı
  • Lilium monadelphum
  • Lilium nanum
  • Lilium neilgherrense
  • Lilium nepalense
  • Lilium occidentale
  • Lilium orientale
  • Lilium oxypetalum
  • Lilium papilliferum
  • Lilium paradoxum
  • Lilium pardalinum – Panter zambağı
  • Lilium parryi
  • Lilium parvum
  • Lilium philadelphicum – Odun zambağı
  • Lilium pinifolium
  • Lilium pomponium
  • Lilium primulinum
  • Lilium pumilum – Kore zambağı
  • Lilium pyrenaicum
  • Lilium pyrophilum
  • Lilium regale – Regal zambağı
  • Lilium rhodopaeum
  • Lilium rosthornii
  • Lilium rubescens
  • Lilium saccatum
  • Lilium sargentiae
  • Lilium sempervivoideum
  • Lilium sherriffiae
  • Lilium souliei
  • Lilium speciosum – Japon zambağı
  • Lilium stewartianum
  • Lilium sulphureum
  • Lilium superbum
  • Lilium taliense
  • Lilium tianschanicum
  • Lilium tsingtaı

Galeri

  • Lilium auratum (Doğu zambağı) polenlerinin Elektron mikroskopu altındaki görüntüsü
    Lilium auratum (Doğu zambağı) polenlerinin Elektron mikroskopu altındaki görüntüsü
  • Lilium citronella (Sitronella zambağı)
    Lilium citronella (Sitronella zambağı)
  • Beyaz zambak
    Beyaz zambak
  • Lilium regale
    Lilium regale
  • Lilium 'Matrix'
    Lilium 'Matrix'

Kaynakça

  1. ^ European Garden Flora; Volume 1
  2. ^ Pelkonen, Veli-Pekka; Pirttilä, Anna-Maria (2012). "Taxonomy and Phylogeny of the Genus Lilium" (PDF). Floriculture and Ornamental Biotechnology. 6 (Special Issue 2): 1-8. 8 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016. 
  3. ^ "中国药用植物 (据《中国植物志》全书记载分析而得)". 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  4. ^ "中国药用植物 (据《中国植物志》全书记载分析而得)". 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 
  5. ^ Taiwan Herbal Pharmarcopeia 28 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ministry of Health and Welfare
  6. ^ a b "The Japanese Pharmacopoeia, 17th edition" (PDF). Japanese Ministry of Health. s. 1906. 13 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ocak 2020. ; index 23 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ "백합". 20 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2020. 
  8. ^ "Lilii Bulbus" (PDF) (Korece). 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ocak 2014. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sarımsak</span> Bir bitki

Sarımsak ya da sarmısak, Amaryllidaceae familyasına dahil olan Allium cinsinden, soğanlı bir bitki türüdür. Yakın akrabaları arasında soğan, arpacık soğanı, pırasa, Frenk soğanı ve Çin soğanı bulunur. Orta Asya'ya ve İran'ın kuzeydoğusuna özgüdür ancak birkaç bin yıllık insan tüketimi ve kullanımı geçmişi sebebiyle dünya çapında yaygın bir baharattır. Sarımsak, Antik Mısırlılar tarafından da bilinmekteydi ve hem gıda aroması hem de geleneksel ilaç olarak kullanılmıştı. Günümüzde Çin, tek başına dünyadaki sarımsak ihtiyacının yaklaşık % 80'ini karşılamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ballıbaba</span> bitki cinsi

Ballıbaba, ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasından Lamium cinsini oluşturan bitki türlerine verilen ad.

<span class="mw-page-title-main">Akşamsefası</span>

Akşamsefası, akşamsefasıgiller (Nyctaginaceae) familyasından çok yıllık bir süs bitkisi türü.

<span class="mw-page-title-main">Rezene</span>

Rezene, maydanozgiller (Apiaceae) familyasından; iki metreye kadar boylanan, iki yıllık, kokulu, otsu bitki türüdür. Anavatanı, Akdeniz havzası ve Yakın Doğu'dur.

<span class="mw-page-title-main">Lale</span> soğanlı, çok yıllık otsu bitki türlerinin ortak adı

Lale (Tulipa), zambakgiller (Liliaceae) familyasından Tulipa cinsini oluşturan güzel çiçekleri ile süs bitkisi olarak yetiştirilen, soğanlı, çok yıllık otsu bitki türlerinin ortak adı.

<span class="mw-page-title-main">Kaktüsgiller</span> bitki familyası

Kaktüs, Caryophyllales takımının 1750 kadar bilinen türüne ve yaklaşık 127 cinsine sahip Cactaceae bitki familyasının bir üyesidir. "Kaktüs" kelimesi Latince aracılığıyla, Theofrastos tarafından kimliği kesin olmayan dikenli bir bitki için kullanılan Antik Yunanca kelimesinden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Müge</span> Çiçek türü

Müge, çiçekli bitkilerin Ruscaceae familyasına dahil cinslerden Convallaria içindeki tek türdür. Kuzey yarım kürenin ılıman iklimli tüm bölgelerinde yaygındır.

<span class="mw-page-title-main">Kaynanadili</span>

Kaynanadili (Opuntia), kaktüsgiller (Cactaceae) familyasında sınıflanan bitki cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Üreme</span> Bir veya daha fazla ana organizmadan yeni organizmaların üretildiği biyolojik süreç

Üreme, çoğalma olarak da bilinir, bir canlının neslini devam ettirmesi olayı. Büyüme ve gelişmesini tamamlayan her canlı üreme yeteneğine sahip olur. Üreme yeteneğine sahip canlılar kendilerine benzer bireyler oluştururlar ve bu sayede nesillerini devam ettirmiş olurlar.

<span class="mw-page-title-main">Ortanca</span>

Anayurdu Japonya olan ortanca, 70-75 cinsiyle Asya ve Amerika'nın yerel bitkisi olup, gösterişli çiçekleri nedeniyle Dünyanın birçok yerinde yaygın olarak yetiştirilen, 1-3 metre arası boylanabilen, kışın yapraklarını döken, çalı gövdeli bir süs bitkisidir. En büyük tür çeşitliliği doğu Asya'da özellikle Kore, Çin ve Japonya'dadır.

<span class="mw-page-title-main">Orchidaceae</span> bitki familyası

Orkideler, Asparagales takımına bağlı Orchidaceae familyasına ait bitkilerdir. Orkideler, çiçekleri genellikle renkli ve hoş kokulu olan çeşitli ve yaygın çiçekli bir bitki grubudur. Orkideler, buzullar hariç Dünya'daki hemen hemen her yaşam alanında bulunan kozmopolit bitkilerdir. Dünyanın en zengin orkide cinsleri ve türleri tropiklerdedir.

<span class="mw-page-title-main">Gövde (botanik)</span> damarlı bir bitkinin yapısal ekseni

Gövde, bir vasküler bitkinin iki ana yapısal ekseninden biridir, diğeri ise kök'tür. Yaprakları, çiçekleri ve meyveleri destekler, ksilem ve floemde kökler ve sürgünler arasında su ve çözünmüş maddeleri taşır, besin maddelerini depolar ve yeni canlı doku üretir. Gövde normalde düğümlere ve ara düğümlere ayrılır:

<span class="mw-page-title-main">Lilium ciliatum</span>

Tüylü (Kirpikli) zambak, zambakgiller (Liliaceae) familyasından soğanlı çok yıllık, 60–150 cm boylanabilen otsu bir bitkidir.

<span class="mw-page-title-main">Asparagales</span> bitki takımı

Asparagales, Angiosperm Phylogeny Group (APG) ve Angiosperm Phylogeny Web gibi modern sınıflandırma sistemlerine göre bir bitki takımıdır. Takım, adını Asparagaceae familyasından alır ve Angiosperms ile Monocots kladlarına bağlıdır. Takım, yakın bir tarihte sınıflandırma sistemlerine dahil edilmiştir. İlk olarak 1977'de Herbert Huber tarafından ortaya atılmış ve daha sonra 1985'te Dahlgren sistemine, ardından 1998, 2003 ve 2009'da APG'ye alınmıştır. Bu düzenlemeden önce bu takıma bağlı familyalar Liliales takımına bağlıydı. Günümüzde Liliales takımı Lilales, Asparagales ve Dioscoreales olmak üzere üç takıma bölünmüştür. APG'ye göre, Asparagales takımına bağlı 14 familya, 1.122 cins ve yaklaşık 36.000 tür bulunmakta olup, bu bakımdan en kalabalık monokot takımıdır.

<span class="mw-page-title-main">Convolvulaceae</span> Çiçekli bitkilerin Solanales takımına bağlı bir familyası

Convolvulaceae, Tarlasarmaşığıgiller, Çitsarmaşığıgiller, Kahkahaçiçeğigiller veya Gündüzsefasıgiller; Solanales takımına ait, yaklaşık 58 cins ve 1.880 tür ile temsil edilen, tropikler ve ılıman kuşak başta olmak üzere dünya çapında yayılış gösteren; tatlı patates, cinsaçı ve tarla sarmaşığı gibi bitkileri içeren, bir çiçekli bitki familyasıdır.

<i>Lilium ponticum</i>

Lilium ponticum veya bilinen adıyla Hemşin zambağı, Türkiye'nin Doğu Karadeniz bölgesi ve Gürcistan'da görülen bir zambak türüdür.

<i>Geranium sylvaticum</i>

Orman turnagagası, Orman ıtırı veya bilimsel adıyla Geranium sylvaticum, turnagagasıgiller familyasından çiçekli bitki türüdür. Avrupa ve Türkiye'nin Doğu Karadeniz bölgesinde yaygındır. Ayrıca Türkiye'nin Bolu ve Bursa illerinde de bu türe rastlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Soğan (botanik)</span> etli yaprakları veya yaprak tabanlarıyla bitkinin uykusunda gıda depolama organı olarak işlev gören kısa bir gövde

Botanik'te soğan yapısal olarak etli yaprakları veya yaprak tabanlarıyla bitkinin uykusunda gıda depolama organı olarak işlev gören kısa bir gövdedir.

<span class="mw-page-title-main">Lilium monadelphum</span>

Bey zambağı veya bilimsel adıyla Lilium monadelphum, Kafkasya, Türkiye'nin Doğu Karadeniz bölgesi ve Kırım'a endemik, zambakgiller familyasından çok yıllık bir bitki türüdür.

<i>Melilotus albus</i>

Melilotus albus, Beyaz çiçekli taş yoncası olarak bilinen, Fabaceae familyasından bir baklagiller bitkisidir. Azot sabitleyici özelliğe sahip olan Melilotus albus, değerli bir bal bitkisi olarak kabul edilir, nektar kaynağıdır ve genellikle yem bitkisi olarak yetiştirilir. Kurutulduğunda yoğunlaşan karakteristik tatlı kokusu, kumarinden kaynaklanır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.