Zaire
Zaire Zaire Cumhuriyeti[a] | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1971-1997 | |||||||||
 | |||||||||
| Başkent | Kinşasa | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Fransızca | ||||||||
| Demonim | Zaireli | ||||||||
| Hükûmet | Tek partili diktatör yönetimi | ||||||||
| Devlet Başkanı | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 2345409 km2 | ||||||||
| Nüfus | |||||||||
• Sayılan | 18,400,000 (1971) [2] | ||||||||
| Para birimi | Yeni Zaïre | ||||||||
| |||||||||
Zaire veya resmî adıyla Zaire Cumhuriyeti, 1971 yılından 1997 yılına kadar bugünkü Kongo Demokratik Cumhuriyeti sınırları içerisinde kurulan devlet.
Afrika kıtasında bulunan öncel devleti Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde darbe sonucu gerçekleştirilen yönetim değişikliği ile oluşturulan ve tek partili otoriter bir devlet konumuna bürünen Zaire mevcudiyetini günümüzde de ardılı olan Kongo Demokratik Cumhuriyeti tekrar kurulana dek sürdürmüştür. Zaire ülkenin 1960 yılında elde ettiği bağımsızlık sonrası aldığı üçüncü isim olmuş, bağımsızlığına Kongo Cumhuriyeti (Kongo-Kinşasa) ismi ile kavuşan ülke, komşu ülke Kongo Cumhuriyeti (Kongo-Brazzaville) ile karıştırılmamak adına 1964 yılında ismini Kongo Demokratik Cumhuriyeti yapmış, 1971 yılında ise yapılan son değişiklik ile Zaire ismini almıştır.
1965 yılında Kongo'da yaşanan darbe sonrası iktidarı ele geçiren Mobutu, ülke genelindeki isimleri Afrikalılaştırma projesi kapsamında koloni döneminden kalma Avrupai isimlerden kurtarma adına şehir ve yerleşim yerlerinin isimlerini değiştirmiş, özellikle Kongo tarihinin en acımasız yıllarını yaşatan Belçika kralı II.Léopold'e atfen başkente verilen Léopoldville ismi değiştirilerek Kinşasa yapılmıştır. Mobutu bu proje kapsamında Joseph-Désiré Mobutu olan ismini de Mobutu Sese Seko Kuku Ngbendu wa za Banga olarak Zaireleştirmiştir. Bu kapsamda 27 Ekim 1971 yılında ülkenin Kongo Demokratik Cumhuriyeti olan ismini Zaire olarak değiştiren Mobutu, ülke isminin bu hali ile Afrika kökenli bir isim olduğunu ifade etmiştir. Mobutu döneminde isim değiştirme devlet politikası haline getirilmiş ve birçok yerleşim yeri ve şahıs isimlerinde değişikliğe gidilmiştir.
17 Mayıs 1997 yılına kadar bu isim ile mevcudiyetini sürdüren ülke, bu tarihte Mobutu'nun darbe ve ülkedeki iç kargaşa ile görevden uzaklaştırılması ile göreve gelen Laurent-Désiré Kabila'nın ilk icraatlarından biri de ülkenin ismini Zaire'den tekrar Kongo Demokratik Cumhuriyeti olarak değiştirmek olmuştur.
Ülke isminin kökeni
Her ne kadar Mobutu ülke isim değişikliğini Afrikalılaştırma gerekçesi ile gerçekleştirmiş olsa da, Zaire kelimesinin kökeni Avrupalılara dayanmaktadır. Portekizlilerin 15. yüzyılda bölgeye geldiklerinde yerlilerden duydukları ve tüm nehirleri yutan nehir anlamında kullandıkları nzere ya da nzadi kelimesi Avrupalılar tarafından Zaire'ye döndürülerek değişime uğratılmış ve kullanılmıştır. Günümüzde Angola'nın bir bölgesi olan Zaire Bölgesi bu ismi kullanmaktadır.[3][4]
Tarih
1965 yılında Lumumba'nın eski bir asistanı olan Joseph Mobutu tarafından gerçekleştirilen darbe ile Afrika tarihinin en uzun ve en düzeni bozuk diktatörlük sistemlerinden biri kurulmuştur. Ülkede belli dönemlerde ve belli bölgelerde Tschombé'nin Avrupa kökenli askerî birliklerinin Kongo'nun belli bölgelerini ara sıra eline geçirmesine rağmen tam anlamıyla başarıya ulaşamamıştır. Tschombé'nin Avrupa'ya ve Avrupalıya dayanan sisteminin aksine ülkeyi tamamen Afrikalılaştırma isteğinde olan Mobutu, tüm Avrupa menşeli işletmeleri kamulaştırarak ülke içerisindeki Avrupa etkisini azaltmak istemiştir. 1971 yılında ülkenin ismini Zaire olarak değiştiren Mobutu, oluşturduğu Tek parti rejimi ve kişilik kültü ile ülke içerisinde gerçekleştirdiklerinin aksine ülkenin ve genelinde Afrika'nın Sovyetler Birliği etkisine girmesinden endişelenen Avrupalı devletlerin de desteğini alarak diktatör bir yönetim ortaya koymuştur. Mobutu, 1977/78 yıllarında Nathaniel Mbumba önderliğindeki ayrılıkçı Front de Libération Nationale du Congo (FLNC) tarafından gerçekleştirilen ve Shaba'nın (günümüzde Katanga) Kongo'dan koparmayı hedefleyen Shaba İstilası özellikle Fransa ve Belçika askerlerinin önderliğindeki uluslararası askerî gücü sayesinde püskürtülerek yenilgiye uğratılmıştır.
Zaire ekonomisinin tam anlamıyla çökmesiyle ve doğu-batı sorununun çözümlenmesi ile Mobutu 1990 yılında ülkenin yavaş da olsa demokratikleşmesi yönünde adımlar atmaya çalışmış ancak başarılı olamamıştır. Ülkedeki tüm olumsuzluklara rağmen Mobutu iktidarının çöküşü komşu ülke Ruanda'da gerçekleştirilen soykırım ile başlamış, Ruanda'da soykırımından sorumlu Hutu etnik grubuna mensup binlerce Ruandalının Zaire'ye kaçması Mobutu'nun gücünü olumsuz yönde etkilemiştir. Hutuluları takip eden Tutsi hükûmetine bağlı askerî birlikler ile ülke içerisindeki Mobutu karşıtlarının oluşturduğu birlik çok kısa bir süre içerisinde tüm Zaire'yi ele geçirmeyi başarmış, hasta olan ve uluslararası desteğini de kaybeden Mobutu'yu görevden kısa sürede uzaklaştırmışlardır. 1997 yılında isyancıların lideri konumunda olan Laurent-Désiré Kabila ülkenin yeni devlet başkanı olarak göreve getirilmiş, Kabila'nın ilk icraatlarından biri de ülkenin ismini Zaire'den tekrar Demokratik Kongo Cumhuriyeti olarak değiştirmek olmuştur.
Spor
Ülke, Zaire ismi ile 1974 yılında Sahra altı Afrika kıtasının ilk temsilcisi olarak Batı Almaya'da düzenlenen 1974 FIFA Dünya Kupası'nda yer alarak büyük bir başarıya imza atmıştır.
Ülke İsmi
Demokratik Kongo Cumhuriyeti geçmişinde birçok kez resmi adında değişiklik yaşanmış olup, belli dönemlerde komşu ülke Kongo Cumhuriyeti ile resmi olarak aynı isim kullanılmıştır. Aşağıdaki tabelada Kongo bölgesinin tarihsel isimleri yer almaktadır.
Kongo Bölgesi Tarihsel İsimlendirmeleri | ||
|---|---|---|
| Eski Belçika Kolonisi (Günümüzde Demokratik Kongo Cumhuriyeti) | Eski Fransa Kolonisi (Günümüzde Kongo Cumhuriyeti)* | Eski Portekiz Sömürgesi |
| 1877'den itibaren kolonileşme | 1880'li yıllarda kolonileşme** | 1885'ten itibaren Portekiz-Kongosu |
| 1885'ten itibaren Kongo Bağımsız Devleti | 1903'ten itibaren Orta Kongo | |
| 1908'den itibaren Belçika Kongosu | 1910 Fransız Kongosu | |
| 1958'den itibaren Kongo Cumhuriyeti | ||
| Bağımsızlık 30 Haziran 1960 | Bağımsızlık 15 Ağustos 1960 | |
| 1960 Kongo Cumhuriyeti (Kongo-Léopoldville olarak adlandırılan) 1960 yılında Özgür Kongo Cumhuriyeti olarak direnişçiler tarafından bağımsızlık ilanı (26 ülke bağımsızlığı tanıdı, yaklaşık bir yıl sonra hükûmet yanlısı askerler tarafından yenilgiye uğratılmıştır) | 1960 Kongo Cumhuriyeti (Kongo-Brazzaville olarak adlandırılan) | 1956 Angola ile ortak yönetime sahip olan Portekiz Kongosu |
| 1961 Federal Kongo Cumhuriyeti (Kongo-Léopoldville olarak adlandırılan)[1] 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,[2] 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1964'te direnişçiler tarafından Kongo Halk Cumhuriyeti'nin Stanleyville'de ilanı (sadece 7 ülke tarafından tanınmış, birkaç ay sonra hükûmet yanlısı askerler tarafından yenilgiye uğratılmıştır) | ||
| 1964 Demokratik Kongo Cumhuriyeti (Kongo-Léopoldville olarak adlandırılan) [3] 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | 1965 Kongo Cumhuriyeti (Kongo-Brazzaville olarak adlandırılan) | |
| 1966 Demokratik Kongo Cumhuriyeti (Kongo-Kinshasa olarak adlandırılan) | ||
| 1971 Zaire Cumhuriyeti | 1969 Kongo Halk Cumhuriyeti | 1974 Portekiz Kongosu Angola tarafından ilhak edildi |
| 1991/92 (Kongo-Zaïre) Mobutu tarafından yasaklanan Ulusal Egemenlik Meclisi tarafından Anayasa taslağı oluşturma | ||
1997'den bu yana  Kongo DC | 1991'den bu yana  Kongo Cumhuriyeti | 1975'ten bu yana Cabinda, Angola'ya bağlı bölge  Angola |
*Fransız Ekvatoral Afrikası'nın bir parçası olarak | ||
Notlar
Kaynakça
- ^ Constitution de la République du Zaïre, article 5: "Sa devise est : Paix — Justice — Travail" Source: Journal Officiel de la République du Zaïre (N. 1 du 1er janvier 1983)
- ^ Services, United States Dept of State Office of Media (15 Temmuz 1975). Countries of the World and Their Leaders: The U.S. Department of State's Report on Status of the World's Nations, Combined with Its Series of Background Notes Portraying Contemporary Political and Economic Conditions, Governmental Policies and Personnel, Political Parties, Religion, History, Education, Press, Radio and TV, and Other Characteristics of Each Nation: Includes Central Intelligence Agency's List of Chiefs of State and Cabinet Members of Foreign Governments. Gale Research Company. ISBN 9780810310469. 5 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2022 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ Peter Forbath: The River Congo. The Discovery, Exploration and Exploitation of the World's Most Dramatic River. Harper & Row, New York 1977, Sayfa 74
- ^ Dominic Johnson: Kongo. Kriege, Korruption und die Kunst des Überlebens. 2. güncellenen Baskı, Brandes & Apsel Yayınevi, Frankfurt 2009, Sayfa 44
