İçeriğe atla

Zafernâme (Şerafeddin Ali Yezdî)

Timur insanları huzuruna kabul ediyor. Garret Versiyonundan.

Zafernâme, ana konusu Türk-Moğol fatihi Timur'un hayatı olan ve onun ölümünden yaklaşık yirmi yıl sonra Şerafeddin Ali Yezdî tarafından yazılan methiye türündeki bir kitaptır. 1424-28 yılları arasında Timur'un torunu İbrahim Sultan tarafından yazdırılmıştır ve Timur'un hayatının en bilinen kaynaklarından biri olmaya devam etmektedir.[1] Kitap, Timur'un kraliyet yazarları ve sekreterleri tarafından tutulan notlar kullanılarak yazılmıştır, bu da kitaptaki bilgilerin özenle ve dikkatle seçilerek yazılmış olduğunu düşündürmektedir.

İslam İranı'nın ilk dönemlerinde yazılmış çoğu şiir ve metin kendi miraslarını kurmak isteyen siyasi ve dini liderlerin talebi üzerine yazıldığı için methiye türündedir. Timur ise yaşamı boyunca yaptığı işlerin net ve basit bir dille anılmasını istedi.[2] Bununla birlikte Zafernâme, uygun miktarda abartılı bir dille ve bir methiye yazma duyarlılığıyla yazılmıştı. Bu da dönemdeki yazarların edebi geleneklerinin Timur'un isteklerine üstün geldiğini ortaya koyuyor. Zafernâme, Özbek yönetiminde Çağatay Türkçesine ve on altıncı yüzyılda Osmanlı Türkçesine çevrilmeden önce İran'da sıklıkla kopyalandı ve resimlendirildi. Daha yakın zamanlarda Zafernâme, François Pétis de la Croix tarafından 1722'de Fransızcaya ve ertesi yıl İngilizceye çevrildi.

İbrahim Sultan'ın kopyasından "Bağdat'ın Timur tarafından fethi", 1435-1436

Zafernâme, Timur'un liderliğini ve askeri başarılarını vurgulayan on beşinci yüzyıl metinlerinden biridir. Şerafeddin Ali Yezdî, Zafernâme'yi etkili kılmak için kendi döneminden daha önce Timur hakkında yazılmış ve onu bir fatih olarak gösteren metinlere güvendi. Başlıca etkilendiği metinlerden biri, 1404 yılında Nizameddin Şamî tarafından yazılmış bir biyografiydi.[1] Bu etkilenmelerin bir kanıtı da, Gıyaseddin Ali-i Yezdi'nin Timur'un Hindistan'daki deneyimlerini anlatan ''Ruzname-i Gazavat-ı Hindustan'' kitabının kullanılmasıdır. 1410'da Timur'un oğullarından Şahruh, babasının döneminin güncellenmiş bir versiyonunu istedi. Orijinal Zafernâme'nin yazarı Nizameddin Şamî, başka bir yazar olan Tacü'l-Selmanî'nin el yazmasını bitirdi ve Timur'un son birkaç yılını kağıda döktü.[2] Bu emsaller elyazmanın içeriğini etkilediği için ve ona bazı bilgilerin yazılmasını dikte ettiği için Sultan Hüseyin'in yazdırdığı Şerafeddin Ali Yezdî Zafernâme'si için önemliydi.

Yazar

Şerafeddin Ali Yezdî, 15. yüzyılda yaşamış, matematik, astronomi, enigma, şiir ve tarih de dahil olmak üzere sanat ve bilim konularında çeşitli eserler yazmış olan bilgindir. En ünlü eseri Zafernâme'dir (539).[3] 1370'lerde zengin bir şehir olan Yezd'de (İran) doğdu. Hayatının çoğunu bilime adadı, 1405'te Timur’un ölümüne kadar Suriye ve Mısır'daki eğitimine devam etti.[4] Şerafeddin, hükûmetin zayıf olduğu 1446-1447 arasında Şahruh'a isyan etti ancak daha sonra yetkinliği nedeniyle başka şehirlerde görevlendirildi. Hayatının geri kalan yılları, 1454'te öldüğü Teft'te geçti (Monfared 539).

Yezdi, 1421'de Zafernâme adlı Timur biyografisini yazmak için görevlendirildi ve dört yıl sonra, 1425'te tamamladı.

El yazmaları

Zafernâme'nin birkaç resimli el yazması versiyonu vardır, ancak on beşinci yüzyılda yazılan versiyonlardan sadece üç resimli kopya günümüze kadar ulaşmıştır: İbrahim Sultan Zafernâme'si, Garrett Zafernâme'si ve Türk ve İslam Eserleri Müzesi Zafernâme'si.[2] Zafernâme'nin çeşitli versiyonları, o versiyonun üretilmesine neden olan çeşitli sanat patronlarına atfedilebilir. Her patron, farklı Zafernâme versiyonları için farklı kişisel zevklere ve hedeflere sahipti, bu da seçtikleri sanatçılar tarafından çizilen illüstrasyon ve tasarımları etkiledi.

Garrett Zafernâme'si (veya Sultan Hüseyin Mirza Zafernâmesi veya Baltimore Zafernâmesi), kitabın şu anda Baltimore, Maryland, ABD'deki Johns Hopkins Üniversitesi Kütüphanesi'nde bulunan erken dönem bir el yazması versiyonudur. El yazması 6 çift sayfaya yayılmış on iki Fars minyatürüne sahiptir ve 1467-68 yıllarında muhtemelen Herat'ta yazılmıştır.[5] Kolofon, el yazmasının, yazıldığı zamanın popüler bir yazarı olan "Shir Ali" nin eseri olduğunu belirtiyor.[2] Altı çizimin ünlü sanatçı Bihzad tarafından çizildiğine inanılıyor.

1590'larda Babür İmparatoru Ekber Şah'ın atölyesinde bir versiyonu üretildi.

  • Bağdat'ın fethi, Şiraz, 1435-1436, İbrahim Sultan kopyası
    Bağdat'ın fethi, Şiraz, 1435-1436, İbrahim Sultan kopyası
  • Timurlu Prenslerin Düğünü (Muhammed Sultan, Pir Muhammed ve Şahruh)
    Timurlu Prenslerin Düğünü (Muhammed Sultan, Pir Muhammed ve Şahruh)
  • Timur'un Köhne Ürgenç kuşatması, 1595-1600
    Timur'un Köhne Ürgenç kuşatması, 1595-1600
  • Timur Delhi sultanını mağlup ediyor, Ekber' Şah'ın kopyasından, 1595 -1600
    Timur Delhi sultanını mağlup ediyor, Ekber' Şah'ın kopyasından, 1595 -1600
  • Timur Gürcistan'a karşı askerî harekât düzenliyor. Ekber Şah'ın kopyasından 1595 - 1600
    Timur Gürcistan'a karşı askerî harekât düzenliyor. Ekber Şah'ın kopyasından 1595 - 1600
  • Timur Semerkant çevresindeki bir ziyafette, 1628
    Timur Semerkant çevresindeki bir ziyafette, 1628

Notlar

  1. ^ a b Woods (Nisan 1987). "The Rise of Tīmūrid Historiography". Journal of Near Eastern Studies. 46 (2): 86, 99-101. 
  2. ^ a b c d The Garrett Manuscript of the Zafar-Name: A Study in Fifteenth-Century Timurid Patronage. New York University. 1973. s. 147. 
  3. ^ Monfared (2008). "Sharaf al-Dīn 'Alī Yazdī: Historian and Mathematician". Iranian Studies. 41 (4): 537-547. 
  4. ^ Sharaf Al-Dīn 'Alī Yazdī (ca. 770s–858/ca. 1370s–1454): Prophecy, Politics, and Historiography in Late Medieval Islamic History. The University of Chicago. 2009. ss. 1, 19. 
  5. ^ Natif (2002). "The Zafarnama [Book of Conquest] of Sultan Husayn Mirza". Insights and Interpretations: 211-228. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hârizmî</span> Fars matematikçi, astronom ve coğrafyacı

Hârizmî ya da tam künyesiyle Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî ; matematik, gök bilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmış Fars bilim insanı. Hârizmî 780 yılında Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir. 850 yılında Bağdat'ta ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Pîrî Reis</span> Türk denizci ve kartograf (1465–1553)

Pîrî Reis, Türk denizci ve kartograf. Asıl adı Muhyiddin Pîrî Bey'dir. Künyesi Ahmed ibn-i el-Hac Mehmed El Karamanî'dir. Amerika'yı gösteren Dünya haritaları ve Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabıyla tanınmıştır. Ayrıca Hadikat'ül Bahriye, Bilad-ül Aminat ve Eşkalname gibi eserleride bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">I. Bayezid</span> 4. Osmanlı padişahı (1389–1402)

I. Bayezid veya Yıldırım Bayezid, dördüncü Osmanlı padişahı. 1389'dan 1402 yılına kadar hükümdarlık yapmıştır. Babası Sultan I. Murad, annesi ise Gülçiçek Hatun'dur.

<span class="mw-page-title-main">Timur</span> Timur İmparatorluğunun kurucusu ve ilk hükümdarı (1336–1405)

Timur sonrasında Timur Küregen, Timurlu İmparatorluğu'nun kurucusu olan Türk veya Türk-Moğol asker ve komutan. 1370'ten itibaren düzenlediği seferlerle günümüzdeki Orta Asya, Rusya, İran, Hindistan, Afganistan, Kafkasya, Ortadoğu ve Anadolu'nun büyük bir bölümünü ele geçirmiştir. Çağatay ulusunu oluşturan boylardan Barlaslar'ın önderi olan Turagay ile Tekina Hatun'un çocuğu olarak 1336'da Semerkant yakınlarındaki Şehr-i-Sebz'e bağlı Hoca Ilgar köyünde dünyaya gelen Timur, 1370'te Çağatay Hanlığı'nın batısını denetim altına alan askeri bir lider olarak kendini göstermiştir.

Divan edebiyatı, Türk kültürüne has süslü ve sanatlı bir edebiyat türüdür. Bu edebiyata genellikle "divan edebiyatı" adı uygun görülmekte olup bunun en büyük nedenlerinden birisinin şairlerin manzumelerinin toplandığı kitaplara "divan" denilmesi olduğu kabul edilmektedir. Öte yandan, divan edebiyatı gibi tabirlerin modern araştırmacılar tarafından geliştirildiğini ve halk-tekke-divan edebiyatları arasındaki ayrımların bazen oldukça muğlak olduğu ve bu edebiyatlar arasında ciddi etkileşimlerin de bulunduğu vurgulanmalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Köroğlu</span> efsanevi Türk halk ozanı

Köroğlu, hem bir Türk destan kahramanının adıdır, hem de 16.yüzyılda yaşayıp büyük ün kazanmış bir halk ozanının mahlasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Süleyman Çelebi (emir)</span> 1402-1411 arası Edirne’de sultanlığını ilan etmiş Osmanlı şehzadesi

Süleyman Çelebi ya da diğer adı ile Emîr Süleyman, Osmanlı şehzadesi. 1396-1402 yılları arasında Timur tarafından Sarıhan Valisi olarak atanmıştır. Fetret Devri'nde 1402-1411 yılları arasında Edirne'de Sultanlığını ilan edip padişahlık yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ali Şîr Nevaî</span> 15. yüzyıl Özbek şairi şiirleri

Nizamüddin Ali Şîr Nevaî veya yaygın adıyla Ali Şîr Nevaî, 15. yüzyıl Türk şairi.

<i>Hamlet</i> William Shakespeareın trajedisi

Hamlet, William Shakespeare tarafından 1599 ile 1601 yılları arasında yazılan temasında trajediyi işleyen oyundur. Danimarka'da geçen oyunda Prens Hamlet'in, kral olan babasını öldürdükten sonra tahta geçen ve annesi Gertrude ile evlenen amcası Claudius'tan nasıl intikam aldığını anlatır. Oyun renkli bir biçimde kahır dolu kederden, hiddet dolu gazaba geçen gerçek ve yapmacık cinnetin izlediği yolu çizer ve ihanet, intikam, ensest, ahlaksızlık konularını işler.

<span class="mw-page-title-main">Türk edebiyatı</span> Türkçe yazılmış edebî eserler

Türk edebiyatı, Türk yazını veya Türk literatürü; Türkçe olarak üretilmiş sözlü ve yazılı metinlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Ankara Muharebesi</span> Osmanlı Devleti ile Timurlu İmparatorluğu arasında 1402 yılında yaşanan meydan muharebesi

Ankara Muharebesi, farklı kaynaklara göre 20 veya 28 Temmuz 1402'de Ankara'nın kuzeydoğusundaki Çubuk Ovası'nda, Osmanlı Devleti ile Timur İmparatorluğu arasında gerçekleşen muharebedir. Timur İmparatorluğu'nun kesin zaferiyle sonuçlanan muharebe sonrasında, Osmanlı Padişahı I. Bayezid Timurlulara esir düşmüş ve devlet, Fetret Devri olarak bilinen 11 yıllık hükümdarsız bir döneme girmiştir.

II. Yakub Bey 1387-1390, 1402-1411 ve 1413-1428 tarihleri arasında üç defa Germiyanoğulları Beyi oldu.

Şerafeddin Ali Yezdî, 15. yüzyılda İran'da yaşamış tarihçi, şair ve alimdir. Timurlular döneminde yaşayan babası Şemseddin Ali, Muzafferîler sarayında görev yapan bir alim ve şairdi. Şerafeddin Ali Yezdi genç yaşta Yezd yerlisi bir öğretmendi ve daha sonra bir Timurlu yöneticisi olan Şahruh ve onun oğlu Mirza İbrahim Sultan ile tanışmış ve arkadaşlık etmiştir. 1443 yılı içinde Irak yöneticisi Muhammed Mirza'nın danışmanı olarak Kum şehrinde yaşamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlıca</span> Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan dil

Osmanlıca veya Osmanlı Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk anayasası olan 1876 tarihli Kânûn-ı Esâsî'de geçtiği hâliyle Türkçe, 13 ile 20. yüzyıllar arasında Anadolu'da ve Osmanlı Devleti'nin yayıldığı bütün ülkelerde kullanılmış olan, Arapça ve Farsçanın etkisi altında kalan Türk dili. Alfabe olarak çoğunlukla Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Halk arasında bazen bu dil dönemi için "Eski Türkçe" de kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Şirvanşahlar Devleti</span>

Şirvanşahlar Devleti ,(Arapça/Farsça: شروانشاه) — 861-1538 yılları arasında Güneydoğu Kafkasya'da, ağırlıklı olarak günümüz Azerbaycan Cumhuriyeti'de ve kısmen de günümüz Dağıstan topraklarında var olmuş ve sonradan Azerbaycanlılaşmış bir devlettir. Devletin sınırları doğuda Derbent'ten, Kür Nehri'nin Hazar Denizi'ne döküldüğü noktaya kadar uzanarak, Şirvan tarihi bölgesi ile bazen batıda Gence şehrine kadar ulaşmış, ayrıca farklı dönemlerde Şeki, Karabağ ve Beylegan'ı da kapsamıştır. Başkenti Şamahı ve Bakü olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Câmiu't-Tevârîh</span>

Câmiu't-Tevârîh, Mahmud Gazan'dan, Moğollar ve onların hanedanlığını, sonraları Âdem'den Reşîdüddîn Hemedanî’nin yaşadığı döneme kadar olan tüm tarihi kayıtları içeren bir kitaptır.

<span class="mw-page-title-main">Bâtınîlik</span> İslam dininin kutsal kitabı olan Kuranın bâtıni tevillere dayanan ezoterik yorumu

Bâtınîlik ya da Bâtınîyye ; İslamda Kur'an ayetlerinin görünür anlamlarının dışında, daha derinde gerçek anlamları bulunduğu inancı, ayetleri buna göre yorumlayan akıma Bâtınîlik, bu düşünceyi benimseyen kişiye de Bâtınî denir. Şiîlikte bu anlamları ancak Tanrı ile ilişki kurabilen ve Ali'nin soyundan gelen masum On İki İmam'ın bilebileceğine inanılır.

Timurlu Rönesansı veya Türk Rönesansı, Asya ve İslam tarihinde 14. ve 15. yüzyıl ile 16. yüzyılın başlarını kapsayan tarihi bir dönemi tanımlayan ifadedir. İslam'ın Altın Çağı'nın kademeli olarak gerilemesinin ardından Orta Asya'da Timurlu hanedanı tarafından yönetilen Timur İmparatorluğu, sanat ve bilimin yeniden canlanmasına ön ayak oldu. Bu canlanma, Müslüman dünyasına yayıldı ve geç dönem Orta Çağ Asyası üzerinde derin etkiler bıraktı. Fransızca rönesans kelimesi "yeniden doğuş" anlamına gelir ve bir dönemdeki kültürel canlanmayı tanımlar. Terim "yeniden doğuş" anlamına geldiği için rönesans tabirinin bu dönem için kullanılması, bu dönemin aslında yeniden bir doğuştan çok son bir çırpınış veya bir jübile olduğunu düşünen akademisyenler arasında çekinceler yarattı.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Sultan Mirza</span> Timurlu askeri komutan

Muhammed Sultan Mirza (1375-1403), Timurlu Hanedanı'nın üyesi ve kurucusu Timur'un torunuydu. Timur'un en sevdiği torunu olan Muhammed Sultan, onun başlıca askeri komutanlarından biri olarak hizmet etti ve Altın Orda, Pers krallıkları ve Osmanlı İmparatorluğu'na karşı başarılı seferlerde öncü kuvvetlere yardım etti. Tarihçi Arabşah tarafından "asil doğası ve canlılığıyla açık bir dahi" olarak tanımlanan Muhammed Sultan, sonunda Timur tarafından imparatorluğun vârisi olarak atandı. 1403'teki erken ölümü büyükbabasını çok etkiledi.

<span class="mw-page-title-main">İbrahim Sultan (Timurlu)</span>

İbrahim Sultan, babası Şahruh'un yönetiminde 1415-1435 yılları arasında modern Fars çevresindeki bir bölgeyi yöneten Timurlu prensidir. Fatih Timur'un torunuydu ve babasından yaklaşık on iki yıl önce 3 Nisan 1435'te öldü. İbrahim Sultan, aralarında Şerafeddin Ali Yezdi'nin Timur biyografisi, 1435/36'da tamamlanan Şehnâme, 1420'ler ile 1430'ların başları arasında hazırlanan Şâhnâme ve 1420'de tamamlanan ve kardeşi Prens Baysungur'a ithaf edilen Antoloji'nin de bulunduğu en az dört resimli el yazması ısmarlamıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.