İçeriğe atla

Zühre Akçura

Zühre Akçura
Zөһrә Akchurina
Zühre Akçurin
Doğum1862
Simbirsk eyaleti,Rus İmparatorluğu
Ölüm13 Nisan 1903
Taurida Rus İmparatorluğu
MilliyetKırım Tatarı
VatandaşlıkRus İmparatorluğu
EğitimUsûl-ü Cedit Mektebi
Mezun olduğu okul(lar)Siyasetçi, gazeteci, yayımcı, editör, eğitimci
Tanınma nedeniTerjiman gazetesinin yayıncısı ve baş editörü
Dinİslam
Evlilikİsmail Gaspıralı
Çocuk(lar)Şefika Gaspıralı, Nigar, Rıfat, Javad-Mansur, Haydar-Ali
Ebeveyn(ler)Babası Asfandiyar Akçurin, annesi Fatma Achurina

Zühre Akçurin veya Zühre Akçura (Gaspıralı), Rusça belgelerde: Zukhra (Bibi-Zegra) Asfandiyarovna Akchurina (Tatarca; Zukhra (Bibi-Zegra) Asfandiyarovna Akchurina), Terjiman-Tercüman gazetesinin yayıncılarından biri olan ilk Tatar kadın gazeteci.[1]

Ünlü Kırım Tatar eğitimcisi İsmail Gaspıralı'nın karısı, aynı zamanda Terjiman-Tercüman gazetesinin yayıncıları olan gazeteciler Rifat Gaspıralı ve Şefika Gaspıralı'nın annesi.

Yaşamı

Zühre Akçura 1862 yılında Simbirsk eyaletinin Sengileevsky ilçesine bağlı Staraya Timoshkina köyünde ünlü Tatar prensi Akçurinlerin ailesinde doğdu. Babası İsfendiyar Akçura, annesi Fatima Akçuradır.

Zühre'nin çocukluğu Koromyslovka köyünde geçti. Çocukluğundan beri akranlarından farklıydı. Denilenlere göre; "güzeldi, çevikti, kendine özgü bir zekası vardı, iyi sohbeti vardı." Çocukluğundan itibaren evde okudu, Rus mürebbiyesi eğitim verdi. O zaman şartlarına göre iyi bir eğitim aldı. Asylzat ailesini örnek alarak, ailesi Zühre'ye Rus dili, Rus edebiyatı ve müziği öğretecek Rus kökenli bir mürebbiye tuttu. Ayaz İskhaki, 1914 yılında İl gazetesinde mürebbiye hakkında şunları yazmıştır:

Mürebbiye çok fazla bilgiye sahip olmamasına rağmen, başka bir dünya olan Rus hayatından geldiği ve Rusya'nın gelişen edebiyatına en azından biraz aşina olduğu için küçük Zühre'nin hayal gücünü beslemiş, ufkunun genişlemesine ve düşüncesine katkıda bulunmuştur.

İsmail Gaspıralı ile tanışma ve evlilik

Babasının erkek kardeşi Ibrahim Kuramshaevich Akçurin (1859–?), Simbirsk Harbiyeli Kolordu'ndan mezun olduktan sonra tedavi için Kırım'a gitti. Zühre da onunla gitti. 1880'de Kırım'da Akçurinler, Bahçesaray belediye başkanı İsmail Gaspıralı ile tanıştı. İsmail'in Rus Müslümanlarının ihtiyaçları için Rus ve Avrupa kültüründen faydalanma ihtiyacından bahseden "Rus İslamı" broşürünü inceledikten sonra, Akçurinler onun görüşlerine hayran kaldılar. İsmail Gaspıralı, Zühre ile ilk görüşmesini şöyle ifade etmiştir: “Bana herhangi bir şey ifade etmiyormuş gibi geldi.”

Simbirsk'e dönen Zühre, İsmail Gaspıralı'ya ilk mektup yazan kişi oldu. Karşılıklı mektuplaştıktan sonra bir süre sonra "kaderlerini bağlamaya" karar verirler. 1881'de Makardzhinskaya fuarında tanışan Gaspıralı, Ibrahim Akçurin'den Zühre'nin babası ile arabulucu olmasını istedi, ancak onay almadı.

İsmail Gaspıralı.

İsmail, Koromyslovka'ya gitmeye karar verdi. Yakındaki bir Rus köyünde durarak Zühre'ye gideceğine dair bir mesaj gönderdi. Ancak İsfendiyar bey, kızının asil bir ailenin yerlisi olan İsmail Gaspıralı ile evlenmesini kabul etmedi.[2] Ancak gençler birlikte olmaya karar verirler. Gece Akçuralı Bahçesinde, iki tanığın katılımıyla, o zamanların bir tür evlilik sözleşmesi imzalandı. Sabah İsfendiyar ile tanıştırıldı. Kızın babası fabrikadaki işin durdurulmasını ve davetsiz misafirin işçiler tarafından dövülmesini emretti. O sırada Zühre balkona koşarak “Seninim! Sonsuza kadar senin olacağım! "dedi. Gaspıralı belediye başkanının altın işlemeli üniformasını giydi ve bu nedenle işçiler böyle bir üniformalı bir kişiye el kaldırmaya cesaret edemediler.

Ismail Gaspıralı, korunma umuduyla Ufa'ya Müftü Salimager Tafkilev'e gitti. Müftü, tanıkların huzurunda imzalanan sözleşmeyi doğru olarak değerlendirdi.[3] Ayrıca bölge reisi Timerbulat Kuramshinovich Akçurin'in (1826-1906) meseleyi barışçıl bir şekilde çözmesini önerdi. Bundan sonra Akçurinler bir düğün kutlaması düzenlemeye karar verdi.

Ayaz Iskhaki'nin ölümünden sonra gazetesinde yayınlanan «İsmail Bey, Zühre Gasprin hanım» adlı düğün etkinliğiyle ilgili makalesi tartışmalara yol açtı. Gaspıralı, Akçurin ailesinde hoşnutsuzluğa neden oldu. Ibrahim Akçurin ve Makhbubzamal Akçurin, düğün olayının başlangıçta iki aile arasındaki ilişkiye gölge düşürmesine rağmen, daha sonra aralarında dostluk kurulduğunu vurguladıkları yanıt yazıları yazdılar. Rizaitdin Fakhretdin, “Ünlü Hanımlar” adlı çalışmasında Zühre Akçurin'iı “Tatar kadınları arasında bir inci” olarak adlandırdı ve aydınlanmaya hizmet etme konusundaki güçlü arzusu nedeniyle, akrabalarının anlaşmazlığına rağmen, memleketi Simbirsk eyaletini terk ettiğini ve Bahçesaray'daki Kırım'a gittiğini belirtti.

Gazete çalışması

32 yaşındaki I. Gaspıralı, Nisan 1883'te " Terjiman-Tercüman " gazetesini Rusça ve Tatarca yayınlamak için izin aldı. 21 yaşındaki Zühre Akçura, kocasının girişimini destekledi. Çeyizini ve mücevherlerini gazete çıkarmak için kullandı. 5-6 yıl boyunca Zühre, gazeteye yeni abonelerin kazandırılması, dokümantasyonu ve reklamı ile ilgili tüm çalışmaları yaptı.

Gazete yayınlanmaya başladığında eşler matbaayı elle çalıştırır, gazeteyi basar, katlar, adresi yazar, pul yapıştırır ve postaneye teslim ederdi. Gazetenin bir sonraki sayısını abonelere gönderdikten sonra yenisi için çalışmalara başlarlardı. İsmail Gaspıralı gazetenin Rusça bölümüne genellikle Rusça makaleler yazdı. Zühre Akçura, yazılı metinleri kocasından daha iyi bildiği Tatarcaya düzeltti, basitleştirdi ve tercüme etti. Gazete haftada 1-2 sayı yayınlandı, küçük formatlı gazetenin bir tarafında Rusça, diğer tarafında Tatarca bir metin vardı.

İlk yılda (1883) gazete 320 abone aldı. 1884'te 406 abone ve 1885'te 1000 aboneye ulaştı. Gazete ancak 20. yüzyılın başlarında giderlerini karşılamaya başladı. 20 yıl boyunca İsmail Gaspıralı ve Zühre Akçura ardıllarını eğitmeyi başardılar. İsmail başka şehirlerde çalışmak için ayrıldığında, gazetenin basımı tamamen Zühre Akçurin'in kontrolündeydi. Mektuplara cevaplar yazdı, Volga-Ural bölgesi hakkında gazete için makaleler hazırladı ve yayınladı.

Gazete oturduğunda Zühre Akçura yazı işleri ofisine yeni çalışanlar aldı ve kardeşlerini de gazete işine dahil etti.[4] Gazetenin görevlerinin bir kısmını yardımcılarına devretti. Kurduğu yeni bir işte kızlar için örnek bir okul yarattı.

Bahçesaray Belediye Başkanı Mustafa Davydovich Zühre Akçura'yı "Rusya'daki Müslüman kadınlar arasında ilk gazeteci" olarak nitelendirdi ve Kırım Türkleri adına kendisine altın bir broş hediye etti. Kazan temsilcileri ona "ulusun annesi" adını verdiler.[5]

Okul

1893'te Zühre Akçura, Bahchesaray'da kızlar için yeni yöntemi uygulanacak olan kendi ilkokulunu kendi parasıyla açtı ve on yıl boyunca yönetti. Okuluna model olarak, 1883'ten beri Zincirli Medresesi'ne bağlı olarak faaliyet gösteren erkek ilkokulunu aldı.

Ölüm

13 Nisan 1903'te Zühre Akçura tifo hastalığına yakalandı ve 41 yaşında öldü. Mezarı, ilk Kırım hanlarının türbesinin girişinde yer almaktadır. İsmail Gaspıralı 1914 yılında öldüğünde, Zincirrli Medresesi topraklarında Zühre Akçura ile aynı mezarlığa gömüldü.

Rızaeddin Fahreddin, Zühre Hanım'ın vefatından sonra Rusya'nın dört bir yanından İsmail Gaspıralı adına yaklaşık üç yüz mektup ve taziye telgrafının geldiğini kaydetti.

Aile

Koca - İsmail Gaspıralı (1851-1914)

  • Kızları - Şefika ( 1886-1975), Nigar (1896- ? ).
  • Oğullar - Rıfat ( 1884-1925), Javad-Mansur (1897-?), Haydar-Ali (1898-? ).

Anısı

Ağustos 2015'te, önce Kazan'da, sonra Ulyanovsk'ta ve Starotimoshkino'nun aile mülkünde Rusya ve Türkiye'den bilim adamlarının katılımıyla uluslararası "Yusuf Akçura: Miras ve Modernite" konferansı düzenlendi. Bu konferansın bir parçası olarak Starotimoshkino köy kütüphanesine Zühre Gaspıralı-Akçura adı verildi.[6]

Kaynakça

  1. ^ "8 MART DÜNYA KADINLAR GÜNÜ'NDE KAZAN TATAR KADINLARI". 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Беренче хатыны — Самур Хәсән
  3. ^ Семберле Зөһрә Акчурина милләт анасы булды. 26 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. «Аргументы и факты», 06.03.2014
  4. ^ Габдулла Тукайга багышланган портал
  5. ^ "krumza.livejournal.com". 9 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2022. 
  6. ^ Барыш районы сайты, 19 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 28 Temmuz 2016 

Edebiyat

Bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bahçesaray, Kırım</span>

Bahçesaray. Ukrayna'ya bağlı Kırım Özerk Cumhuriyeti'nin güney kısmında bulunan bir şehir. Kırım Hanlığı'nın başşehri. Doğusunda küçük bir şerit halinde Karadeniz'e kıyısı olan şehir; günümüzde Kırım Dağları'nın çevresindeki Çürüksü Deresi vadisinde, Simferepol-Sivastopol demiryolu üzerinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Tatarları</span> Türklerin kıpçak kolundaki topluluk

Kırım Tatarları ya da Kırımlılar, anayurtları Karadeniz'in kuzeyindeki Kırım yarımadası olan Türkî halktır. 1783'te Kırım Hanlığı'nın Rusya tarafından ilhak edilmesiyle birlikte Osmanlı Devleti'ne zorunlu göçe tabi tutulmuşlar ve kendi vatanlarında azınlığa düşmüşlerdir. SSCB döneminde Stalin'in emriyle 18 Mayıs 1944'te sürgüne uğrayarak nüfuslarının yarısını yitirmişlerdir. SSCB'nin yıkılmasıyla sürüldükleri topraklardan Kırım'a geri dönmeye başlayan halk, Ukrayna'nın ana Müslüman unsurunu oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Tatarcası</span> Türk dillerinin Kıpçak koluna ait bir dil

Kırım Tatarcası ya da Kırımca, Türk dillerinin Kıpçak koluna ait bir dildir. Ancak bazı Oğuz grubuna ait özelliklere de sahiptir. Romanya'nın Dobruca yöresinde konuşulan şekline Dobruca Tatarcası adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Gaspıralı</span> Kırım Tatar siyasetçi

İsmail Gaspıralı (Gasprinskiy), Kırım Tatarı fikir adamı, eğitimci ve yazar-yayıncı. Gaspıralı, Rus İmparatorluğu'nda Türk ve İslam toplumlarının eğitim, kültür reformu ve modernleşmeye ihtiyacını betimleyen Türkçü aydındır. Soyadı, Kırım'daki Gaspra şehrinden gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Akçura</span> Türk tarihçi ve milletvekili

Yusuf Akçura veya Kazanlı Yusuf Akçura, , Türk yazar ve siyasetçi. Türkçülük akımının önde gelen temsilcilerindendir. Tatar Türkü'dür.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Edige Kırımal</span>

Mustafa Edige Kırımal Kırım Tatarlarının diasporada yaşayan liderlerindendi.

<span class="mw-page-title-main">Cafer Seydahmet Kırımer</span> Kırım Tatarı ve Türk siyasetçisi ve devlet adamı

Cafer Seydahmet Kırımer, Kırım Tatarı ve Türk siyasetçisi ve devlet adamı. 1 Eylül 1889 senesinde Kırım'nın Yalta şehri yakınlarında Kızıltaş köyünde doğdu. İlk tahsilini Kırım'da, orta, lise ve hukuk tahsilini İstanbul'da gördü. 1908 yılında İstanbul'da Numan Çelebicihan ve diğer Kırım tatarı arkadaşları ile Kırım Talebe Cemiyeti'ni kurdu. 1911 senesinde hukuk eğitimine Paris'te devam etti. I. Dünya Savaşı başladığında Kırım'a geldi. Kırım'da yakın arkadaşları ile birlikte inkılâpçı, gizli bir teşkilât kurdu.

Ahmet Özenbaşlı, Kırım Tatar Milli Fırka hareketi önderlerinden, siyaset ve fikir adamı. Bahçesaray'da, ünlü medeniyet erbabı, kültür adamı Seyit Abdullah Özenbaşlı'nın ailesinde doğdu.

Seyit Abdullah Özenbaşlı, Kırım Tatar yazar, şair ve Kırım Tatar siyaset adamı. Kırım milli hareketi önderlerinden, Milli Fıkra liderlerinden Ahmet Özenbaşlı'nın babasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Osman Nuri Akçokraklı</span>

Osman Nuri Akçokraklı Kırımlı tarihçi, etnograf, paleograf, sanat tarihçisi, coğrafyacı ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Romanya'daki Kırım Tatarları</span>

Romanya'daki Kırım Tatarları, Romanya'da yaşayan Kırım Tatarı azınlığıdır. Yapılan nüfus sayımına göre 2011 yılında ülkede 20.282 Tatar yaşamaktadır ve bunların büyük çoğunluğu Kırım Tatarı'dır.

Yeni Dünya, Kırım Tatarca yayınlanan gazete. 1918 yılında kurulup aralıklarla yayın hayatına devam eden gazete, yaklaşık 3.700 adet tiraja sahiptir ve Cuma günleri Simferopol'de yayınlanan haftalık bir gazetesidir.

<i>Alem-i Nisvan</i>

Alem-i Nisvan dünyadaki ilk Türk-Müslüman kadın dergisidir. "Kadınlar Dünyası" anlamına gelir. Arap alfabesini kullanarak Kırım Tatar dilinde 1906-1912 arasında Kırım'da basılmıştır. Baş Editörlüğünü, Şefika Gaspıralı (Gasprinskaya) (1886-1973) yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Şefika Gaspıralı</span>

Şefika Gaspıralı, 20. yüzyıl başlarındaki Rusya'da Türk kadın kültürel ve siyasi uyanışın önderlerinden olan düşünür, yayıncı, eğitimci, politikacı ve reformcu İsmail Gaspıralı'nın kızı ve en önemli yardımcısı olup, Rusya'daki Türk Kadın Hareketi'nin öncülerinden, ilk kadın dergisi Alem-i Nisvan'ın baş editörü ve yayıncısıdır. Kırım Türk Cumhuriyeti'nde Kurultay (Parlamento) Başkanlık divanı üyesi ve iki dönem milletvekili olmuştur. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin başbakanlarından Nesib Bey Yusufbeyli'nin eşidir. Anaokulu eğitmenliği de yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ali Asgar Kemal</span>

Ali Asgar Kemal, Tatar yazar.

Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938) Kırım Tatarı yazar, edebiyat eleştirmeni, hoca, toplum erbabı.

Tercüman 1883'ten 1918'e kadar Bahçesaray'da yayınlanan ve Rus İmparatorluğu'nda Türkçe konuşan nüfusunun basılı organı olan bir gazeteydi. Kurucu ve yayıncısı Kırım Tatar eğitimci İsmail Gaspıralı idi. Tercüman, 35 yıl boyunca yayınlanmış olan tarihteki ilk Kırım Tatar gazetesiydi.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Müftüzade</span>

İsmail Murza Müftüzade, Kırım Tatarı kökenli emekli albay ve siyasetçi. Rus İmparatorluğu'nun 3. Devlet Duması'nda Tavrida Guberniyası'nı temsilen milletvekilliği yapmıştır.

Kırım Tatar edebiyatı eserlerinin en eskileri, Altın Orda döneminde, altın çağı ise Kırım Hanlığı döneminde verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Velibeyov, Seferali bey</span>

Seferali bey Hasan bey oğlu Velibeyov (Velibeyli) - tanınmış bir Azerbaycanlı eğitimci, yayıncı, öğretmen ve tercüman. Transkafkasya (Gori) öğretmen okulunun Azerbaycan şubesinin ilk mezunu. Azerbaycan dilinde okuma üzerine ilk ders kitaplarının yazarı ve derleyicisi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.