Yusuf Ziya (1882 doğumlu siyasetçi)
Yusuf Ziya | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1882 Bitlis, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 14 Nisan 1925 Bitlis, Türkiye |
Koçzade Yusuf Ziya Bey (1882, Bitlis - 14 Nisan 1925, Bitlis), Birinci Meclis üyelerinden Kürt asıllı Türk siyaset adamı.[1]
Koçzade Hacı Ömer Suat Ağa'nın oğlu olarak Bitlis'te dünyaya geldi. Bitlis Sultanisinden mezun olunca ticarete başlamıştı. Bir süre Maarif müdürlüğünde başkâtiplik yaptıktan sonra siyasete girdi. Kürt Teali Cemiyetinde çalıştı.[2]
Büyük Millet Meclis için yapılan seçimi kazanıp Bitlis milletvekili olarak 16 Ağustos 1920 tarihinde meclise katıldı. 25 Kasım 1920 tarihinde Kastamonu İstiklâl Mahkemesi üyeliğine seçildi.
Müdafaa-i Hukuk Grubunun kurulmasından sonra İkinci Grupta yer aldı. İkinci grubun Saltanatın kaldırılmasına karşı çıkan fikirlerini meclis konuşmalarında savundu. Lozan Barış Konferansı ile ilgili olarak Musul eyaletinin terk edilmesine şiddetli bir şekilde karşı çıkan konuşmaları yapmıştır.[2]
Tutuklanması
 | Bu maddede belli bir devletin bakış açısının ağırlıkta olduğu bir tür sistemik yanlılık sorununun bulunduğu düşünülmektedir. Maddenin evrenselleştirilmesi ve uygun hâle getirilmesi için lütfen tartışmaya katılınız. Şablonu maddeden çıkarmadan önce şablonun yardım sayfasını lütfen inceleyiniz. (Eylül 2009) |  |
Gizli azadi komitesi
Vahdettin taraftarları ve Hilafet Komitesi (Tarikat-ı Salahiyye, Müdafaayı Hukuki Hilafeti Kübra) Türk Devrimi aleyhinde gizli propaganda yapıyorlardı.[3][4][5][6][7] Bu komite, Kürt İstiklal Komitesi üyelerinden Şeyh Said ve Seyit Abdülkadir ile anlaştılar. Gizli komite çevredeki aşiretleri Cumhuriyet ile İslamiyetin, dinin, namaz, oruç, Kuran, Nikâh, ırz ve namusun kalkacağı propagandası ile halkı devlete karşı kışkırttılar.[3][5][7][8] Yusuf Ziya Bey, Milli Mücadele aleyhinde faaliyetleri nedeniyle kapatılmış olan Kürt Teali Cemiyeti kuruculuları Seyit Abdülkadir, Cibranlı Halit Bey, Hacı Musa vb. kişiler ile Kürt İstiklal Komitesi (Azadi örgütü) adında gizli bir cemiyetin kuruluşuna katıldı. Yusuf Ziya, Milletvekilliği sona erince Bitlis'e dönmüştü. Bu gizli komiteye, varlıklı ve bölgede sözü geçen bir Nakşibendi şeyhi olan Şeyh Said'in de katılmasını sağladı. Şeyh Said, şeriatı ve hilafeti diriltmek, Abdülmecit'in oğullarından birini halife yapmak için dinsizlere savaş açtığı propagandasını yapıyordu. Cibranlı Halit ve adamları bölgede yaptıklarının Ankara'da duyurulmasını engelliyordu.[3][5][9]
Nasturi isyanı
Musul'u 15 Ağustos 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi'nin 7. maddesini dayanarak asker çıkarıp işgal[10][11][12][5][13] etmiş olan İngiltere ile Türkiye arasında Lozan'dan sonra görüşmeler yapılmaktaydı. İngiltere, 16 Ağustos 1924 tarihinde, Hakkâri'de Nasturî Ayaklanması'nın çıkmasına önayak oldu,[14][15] Nasturi asileri silahlandırdı ve İngiliz uçakları saldırılara katıldı. 7 Ağustos 1924 tarihinden itibaren Nasturi ayaklanmacılar Hakkâri'nin Çal, Dramar, Çölemerik ve Beytüşşebap bölgelerine saldırdılar. Ayaklanma, Nasturilerin İngiliz kontrolündeki Irak topraklarına kaçmasıyla sona erdi.[16][17] Hem asker hem de gizli azadi komitesinin üyelerinden olan bölük komutanı İhsan Nuri, Vanlı Rasim, Tevfik Cemal ve Teğmen Ali Rıza Nasturi isyanını'nı bastırmakla görevlendirilmişlerdi. İsyanı bastırmakla görevli gizli Azadi komitesinin üyeleri, Yusuf Ziya Bey'den kendilerine gönderilen şifreli talgrafı yanlış anlayınca 4 Eylül 1924 tarihinde kendilerine katılan 250-300 asker ile birlikte isyancılara katıldılar.[18]
Tutuklanması
Mustafa Kemal Paşa 1924 Erzurum depremini nedeniyle Erzurum ve Kars'ı ziyaret etti.[5][19] Mustafa Kemal'in ziyareti sırasında Varto'da oturan Hormek Aşireti, Cibranlı Halit ve komitesinin gizli propagandaları ve planları hakkında kendisine bilgi verdi.[5][19] Mustafa Kemal Cibranlı Halit'in yakalanması konusunda yetkilileri uyardı. Erzurum'a gelmiş olan Yusuf Ziya Bey tutuklandı ve Bitlis Harp Divanı'na sevk edildi. Yusuf Ziya Bey, suçlamaları kabul etti ve Cibranlı Halit, Hasananlı Halit, Şeyh Said ve Hacı Musa'nın da gizli komiteye üye olduğunu açıkladı.[5][20] Cibranlı Halit ve Musa Beyler ile birlikte tutuklanıp yargılandı ve mahkûm oldu.
İdamı
Hıyanet-i Vataniye Kanunu gereğince verilen karar sonucu Şeyh Said İsyanı'nın (Genç Hadisesi olarak adı geçen) bastırılmasından bir gün önce[]14 Nisan 1925 saat 5.30'da Bitlis'te Cibranlı Halit Bey, Teğmen Ali Rıza Bey, damadı Faik Bey ile Molla Abdurrahman ile birlikte kurşuna dizildi.[2][21]
Ayrıca bakınız
- Cibranlı Halit Bey
- Seyit Abdülkadir
- Şeyh Said
Kaynakça
- ^ 6 Mart 1923 Salı günü Büyük Millet Meclisi birinci cesle ikinci oturumunda şöyle konuşmuştur; Ben Kürdüm. Fakat Türkiye'nin tealisini, Türkiye'nin şerefini Türkiye'nin terakkisini temenni eden Kürtlerindenim. (Alıkışlar) Esbabı ise lisanım, bana şeref veren lisanım okur yazar olmaklığımdır. Bu ise kendi kavmim olan Kürtlerin değil, Türklerindir. Bunun için Türklerin tealisini isterim. Türklerin şereflenmesini isterim. (Türk Parlamento tarihi Araştırma Grubu, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923, II. Cilt (Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No. 5), TBMM Basımevi Müdürlüğü, Ankara, s. 787)
- ^ a b c Türk Parlamento tarihi Araştırma Grubu, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve T.B.M.M. I.Dönem 1919-1923, III. Cilt: I. Dönem Milletvekillerinin Özgeçmişleri (Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No. 6), TBMM Basımevi Müdürlüğü, Ankara, s. 180.
- ^ a b c Soyak, Hasan Rıza (1973). "VI. bölüm s. 301- s. 310". Atatürk'ten Hatıralar. İstanbul: YKY. ISBN 975-10-0527-2.
- ^ Soyak a.g.e s. 303,304,305 Alıntı: Aynı zamanda Çapakçur'da öğretmenlik eden Mehmet Zeki Bey isminde bir genç ile (bu uyanık ve yurtsever genç şehit olmuştur) nahiye müdürlerinden Tevfik Bey'in ve daha bazı kimselerin hadiseden çok evvel isyan hazırlıklarını sezerek...
- ^ a b c d e f g Baybars, Ergün (1975). "Şeyh Said İsyanı, Takrir-i Sükun Kanunu ve İst. Mak. Kur. s. 216-243". İstiklal Mahkemeleri. Bilgi.
- ^ Baybars a.g.e, s.222-223
- ^ a b "Dava Dergisi Şeyh Said kıyamının canlı şahidi". 22 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2009.
- ^ Baybars A.g.e. s. 222-223 Alıntı: Vahdettin taraftarları, Cumhuriyet'ten önce karşı ihtilal hazırlıklarına başlamışlardı. "Hilafet Komitesi" üyeleri, gizli propagandalarla "Devrim" aleyhinde bulunuyorlardı. Komite, Şeyh Said ve Abdülkadir ile anlaşmışlardı.Yapılan propagandalar "Cumhuriyet yasalarıyla islamiyetin, dinin, namaz oruç, Kuran, nikâh, ırz ve namusun kalkacağı" bütün ağaların ve hocaların Ankara'ya sürülecekleri ve bunlardan yasalara uymayanların denize atılacakları şeklinde...
- ^ Baybars a.g.e s223 Alıntı: Cibranlı Halit ve adamları da Hükûmet'e haber verilmesini engelliyordu
- ^ http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=1072 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bilal N. Şimşir, Musul Sorunu ve Türkiye-İngiltere-Irak İlişkileri, ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 63, Cilt: XXI, Kasım 2005
- ^ Ana Britanicca Ansiklopedisi, Musul Maddesi
- ^ Büyük Oyunun Eski Perdesi, Doğu Güneydoğu ve Musul Üçgeni, (1918-1923) Yaşar Ertürk[]
- ^ "Atatürk'ün Hatay Davası, Ercan Karakoç, Ahmet Yesevi Üniversitesi, s.99" (PDF). 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2009.
- ^ Baybars a.g.e s.221
- ^ Mumcu, Ahmet. "VII./1. Atatürk döeneminde dış siyaset, Musul Sorunu". Tarih açısından Türk Devriminin temelleri ve gelişimi. İstanbul: İnkılâp. ISBN 975-10-0527-2.
- ^ Akgül, Suat (2004). "s. 105-122". Musul Sorunu ve Nasturi İsyanı. Berikan. ISBN 975-8308-73-4.
- ^ Türkiye Cumhuriyetinde İç Ayaklanmalar Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Ankara 1972
- ^ Göktaş, Hıdır (1991). "s.53". Kürtler, İsyan-Tenkil. İstanbul: Alan.
- ^ a b Baybars a.g.e. s 223
- ^ Baybars a.g.e. s 223.
- ^ Mehmet Nuri Dersimi, Dersim Tarihi, Eylem Yayınevi, İstanbul, s. 153, Uğur Mumcu, Kürt - İslam Ayaklanması 1919-1925, Tekin Yayınları, İstanbul, 1991, s.102, 204. Dersimi'ye göre 15 Nisan 1925.
